Łéngua catałana

Cheło che te ghè schcià el rimanda a sta voxe, parché el xe on so sinònemo o el vien esplegà cuà drento. rimandamento da Catałan


Ła łéngua catałana ła xe na łéngua romanxa parlada da 10 miłioni de àneme in Spagna, Fransa, Andora e inte el comun de Alghero, Sardegna. Inte ła Comunità Vałensiana el ciapa el nome de valencià, invese inte łe Isołe Bałeari el xe ciamà mallorquì. Ste tre varianti qua łe połe comunque èsar considerà tre varianti de ła stesa łéngua, co poche difarense dovue ai sviłupi tònomi che łe ga avuo inte i ùltimi do o tre secołi.

Infobox de Łéngua Łéngua catałana
català e valencià Cànbia el vałor in Wikidata

Cànbia el vałor in Wikidata
Nome locaƚecatalà
Tipołéngua e łéngua viva Cànbia el vałor in Wikidata
Parlà inSpagna, Fransa, Sardegna(Alghero)
Autòctono deCatełogna, Comunità Vałensiana, Ìzołe Bałeari, Andora, Frangia d'Aragona (it) Traduzi, El Carche (it) Traduzi, Catalogna del Nord (it) Traduzi, Alghero, Aragona, Rejon de Mùrcia e Pirenei Orientałi Cànbia el vałor in Wikidata
Parlanti
Totałe10 miłlioni (2012 Cànbia el vałor in Wikidata)
Clasifega75
Caratarìsteghe
Scrituraalfabeto latin
Clasifegasion lenguìstega
łéngua umana
łéngue indoeoropee
łéngue itàłeghe
łéngue romanze
łéngue ìtało-osidentałi
łéngue romanze osidentałi
łéngue gało-ibèreghe
łéngue galorromanze
łéngue ocitano-romanze Cànbia el vałor in Wikidata
Statuto ofisałe
Lengua ofisałe inCatałogna, Alghero, Onion Eoropea
Regoƚà daInstitut d'Estudis Catalans (it) Traduzi e Acadèmia Valenciana de la Llengua (it) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
Istòriahistory of Catalan (en) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
Còdazi
ISO 639-1ca
ISO 639-2(B)cat, (T)cat
ISO 639-3cat Cànbia el vałor in Wikidata
ISO 639-6iren Cànbia el vałor in Wikidata
SILCAT
Glottologstan1289 Cànbia el vałor in Wikidata
Linguasphere51-AAA-e Cànbia el vałor in Wikidata
Ethnologuecat Cànbia el vałor in Wikidata
ASCL2301 Cànbia el vałor in Wikidata
Linguist Listcat Cànbia el vałor in Wikidata
IETFca Cànbia el vałor in Wikidata
Toco in lengua
Declarasion Universaƚe dei Deriti de l'Omo, art. 1
Dichiarasion universałe dei diriti de l'Omo - Art.1 Tots els éssers humans neixen lliures i iguals in dignitat i in drets. Són dotats de raó i de consciència, i han de comportar-se fraternalment els uns amb els altres.
Destribusion zeogràfega

Espansion lenguìstega rezaltada dal cołore


Storia canbia

Uxo łeterario canbia

L'uxo łeterario del catałan l'è antico ben: i primi scriti famuxi in catałan i stà fati inte el Medioevo da Ramon Llull, un poeta, scritor, teòłogo, fiłoxofo de Maiorca che el savéa anca l'àrabo. El ga scrito i só tratati conbinando ła vixion fiłoxòfica europèa de l'època co łe conosense matemàtiche àrabe e donca el catałan el xe stà ła prima łéngua neolatina doparà par parlar de łe prime robe sientìfiche (par el mètodo galileian moderno bexon' spetar invese Céco Ronchiti che el ga scrito in vèneto padovan antigo el "Dialogo de Cecco da Ronchitti da Bruzene in perpuosito de la stella Nova").

XIX Secolo canbia

Inte i primi ani del 1800 ghe xe stai tentativi de recuperar e promóvar l'uso del catałan (dai pi considerà ormai un diałeto), del qual el pi inportante el xe stà ła Renaixença, un movimento letarario che el ga dà el via a ła renasesta de ła leteradura catałana. Inte i primi del '900 Pompeu Fabra el ga portà a fin l'unificasion del ła grafìa (normałixasion) in maniera da raprexentar łe diverse varianti co na ortografìa ùnega. Questo el ga dà un forte inpulso a ła produsion łibraria, teatrałe, de xornałi e quindi al riconosimento del catałan cofà łéngua. Durante ła ditatura franchista l'uso del catałan el xe tornà a èsar proibìo e xe stà propagandà ła vixion del catałan cofà diałeto (o sia variante) del spagnoło.

Łéngua uficiałe canbia

Dal 1979, el xe stà riconosesto cofà łéngua a l'interno de ła comunità tònoma de ła Catałogna e xe stà romovesto l'uso uficiałe e l'insegnamento su łe scołe. El catałan el xe ła łéngua uficiałe, insieme al castijan, anca inte ła Comunità Vałensiana, inte łe Isołe Bałeari e in Aragona. Inoltre el catałano el xe l'ùnega łéngua uficiałe inte el Stato de Andora. Dal 2005 el xe stà anca riconosesto cofà łéngua co-uficiałe de l'Union Eoropea.

Łéngua scrita e varianti canbia

El catałan, come el vèneto, el xe na łéngua fata de tante varianti.

El catałan stàndard el vien parlà soratuto co ła variante de Barsełóna ma el vien scrito tegnendo cónto de tute łe varianti.

  • Par exenpio a Barsełóna "a" e "e" łe se condónde spéso e se dixe noiǝ / noiǝs (toxata/toxate) co na soła vocal nèutra, ma se scrive comunque noia / noies parché inte łe altre varianti se distingue ben "a" da "e".
  • Istéso, a Barsełóna se confónde pǝgà (=pagar) co pǝgà (=bàtar) ma scrivendo se distingue pagar (=pagar) da pegar (=bàtar) parché łe altre varianti catałane łe distingue "a" da "e" e łe dixe anca ła "r" finałe che a Barsełóna ła xe spéso muta.
  • Par el stéso motivo a Barsełóna se dixe dormu / dorms / dorm (=dormo/te dormi/el dorme) ma se scrive istéso dormo / dorms / dorm parché inte łe altre varianti catałane gh'è "o" in tute łe fórme del verbo e nò "u" .
  • anca i pronomi scriti i ga quatro fórme seben che a Barsełóna i posa ridurse a tre: defati se scrive comunque parlar-me (=parlarme) difarente da parla'm! (=pàrleme!) anca se dopo a Barsełóna ła "r" finałe del verbo l'è muta e donca ła se fónde col pronome (parlà'm , parla'm!)

Varda anca canbia


Controło de autoritàLCCN (ENsh85020782 · GND (DE4120218-1 · BNF (FRcb11937940w (data) · BNE (ESXX528064 (data)
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Łéngua_catałana&oldid=1158992"