Fìzega moderna

Se definise fìzega moderna l'insieme dei sviłupi teòrego-sperimentałi che a partire dal XX secoło i ga segnà un salto concetuałe respeto a ła fìzega clàsega, ełaborada a partire dal XVII secoło.

Se ła fìzega clàsega ła revarda condision che łe se verìfega inte l'esperiensa de ła vita de ogni dì (vełosità racuanto pì base de ła vełosità de ła luze e scałe racuanto pì grande de un àtomo), ła fìzega moderna ła revarda invese alte vełosità e picenine distanse.

Ciapando-drento in partegołare i avansamenti inte ła fìzega atòmega, fìzega nucleare, fìzega de łe partezełe, fìzega de ła matèria condensada, astrofìzega e cosmołozia, ste disipline łe studia da l'infinitamente picenin a l'infinitamente grando: da łe partezełe e łe interasion fondamentałi, a ła strutura, nàsita e evołusion de l'universo, pasando par tuti cuei fenòmeni descrivìbiłi solché co ła mecànega cuantìstega. Tute łe teorie vałidae de ła fìzega moderna łe conprende al limite łe teorie clàseghe.

Stòria canbia

Efeto fotoełètrego

El spartiàcue intrà łe do faze stòreghe el ze ponesto inte el scumìsio del Novezento co ła nàsita de ła mecànega cuantìstega e de ła teoria de ła rełatività, che łe ghea permetesto de spiegar fenòmeni fìzeghi cofà che l'efeto fotoełètrego, el moto brownian, el spetro del corpo nero, el modeło de l'atomo de idròzeno, ła defrasion de Braz, l'esperimento de ła dópia fenditura, ła precesion del perièłio de l'òrbita de Mercùrio etc.

Dai ani 60-70 del XX secoło, un'altra revołusion sientìfega, cheła de ła teoria del càos, ła ga rabaltà, o pròpio fato nàsare, setori de ła fìzega clàsega che i ga benefisà grandamente de l'invension del computer. Grasie ai mètodi de ła fìzega conputasionałe se ga podesto de fato finalmentetacare anałizar el conportamento no lineare prezente inte un grando nùmaro de sistemi fìzeghi (fluidodinàmega, zeofìzeghi, biofìzeghi, fìzega dei plasmi, mecànega sełeste...), no investigàbiłe co i mètodi analìteghi tradisionałi, signifegando che no el zera altro pusibiłe considerar ła fìzega clàsega cofà che un setore de reserca ormai sarà, cofà che invece pareva inte ła granda parte del '900.

Prinsipi canbia

Schema de l'esperimento a do fenditure.

Ste nove teorie łe ga raprezentà na "separasion" neta inte el dizegno teòrego trasà da ła fìzega clàsega presedente parché ła ga totalmente revedesto idee e conceti de baze inte el cuało l'omo gaveva senpre credesto fin dai tenpi pì antighi:

el spàsio e el tenpo no i ze pì considerai asołuti, ma i ze rełativi al sistema de referimento che i se prefarise, e no i ze separai, ma i forma un'ùgnoła entità ciamada spàsio-tenpo.
ła vełocità de ła luze ła ze ła màsima vełosità pusìbiłe inte l'universo.
el conceto de mezura e oservàbiłe fìzego el vien totalmente revedesto ponesto che col prinsipio de indeterminasion de Heisenberg se stabiłise che ghe ze còpie de grandase fìzeghe no mezuràbiłi in simultànea co precizion arbitrària.
ła matèria fìzega de l'universo ła mostra par de pì na dópia naura, corpuscołare e ondułatòria, traverso el notòrio duałismo onda-partezeła esprimesto inte el prinsìpio de conplementarità.

Setori de stùdio canbia

Prinsipałi teorie canbia

Voze corełae canbia

Controło de autorità	GND (DE) 4711780-1