Raiza (botànega)

ła raiza^[1] (dal latin raix^[2]) ła ze el òrgano de ła pianta spesałizà inte el sorbimento de àcua e sałi minerałi dal teren, fondamentałi par ła vita de łe piante. Ła ga anca ła funsion prinsipałe de ancorajo e de produsion de ormoni (citochinine e ziberełine) che łe segna el forte ligo intrà el svilupo de ła raiza e el svilupo de ła zema o gheto.

Tipołozie de raiza

La raiza ła ze formada da ste parti:

cołeto: el ponto de scumìsio de ła raiza. El vien dito cołeto ispiràndose in modo figurativo al nostro corpo, parché liogo de pasajo de sostanse intrà ła testa e el corpo.
ase: ła ze ła raiza prinsipałe andove łe se ramìfega tute chełe altre raize secondàrie.
zona pilìfara
pileoriza e łe so difarenti tipołozie:
1. ramada, ciamada cusita parché struturada cofà un àlbara sotosora.
2. tuberiforme
3. fasicołada
4. a fiton, cofà ła carota
5. aventìsia
6. aèrea, tipo l'èdera
7. raiza ramefegada, tipo l'abete

Formasion

In tute łe cormofite, el svilupo dei trè organi del cormo scumìsia al stadio enbrionałe co inte un serto ponto, se vede do połi oponesti: el poło caułinar (che el orìzenerà el caułe) e el polo radegale. Sti cuà i ze costituii da sèłule meristemàteghe che łe darà orìzene rispetivamente al fusto e a ła raiza. Inte el fusto se ga l'andamento zeotròpego negativo, inte ła raiza pozitivo. Da l'atività de l'àpeze radegale se formarà ła raiza prinsipałe.

Łe vien definie raize aventìsie chełe raize che no łe se forma in struture de ła raiza primaria (es. Trozo, Foje), ma da meristemi secondari. I forma el sistema ràdegale de tante Gramineae e de frecuente łe serve cofà ancorajo a substrati anca vertegali (es. Edera, Ficus). Sti cuà i ze dei òrgani definii eterotòpeghi dato che i ze orìzena da posti difarenti da chełi propi.

Funsion

La raiza ła ga tante funsion. Ła ze soratuto un òrgano par el sorbimento de àcua e sałi minerali dal teren, ma anca de condusion, riserva, ancorajo al teren. Ła intervien inte ła sìnteze de ormoni vezetałi e ła ze inplegada in vari prosediminti de sinbioze (es. nòduli radegałi, micorize).

Raize spesałizae

Ghe połe èsar raize spesalizade, zeneralmente ligae a partegolari anbienti: l'organizasion interiora de ste raize ła resta guałiva dal ponto de vista anatòmego, ma łe funsion łe ze racuanto difarensiae. Racuanti ezenpi i ze:

Raize tubarizade - el parenchima cortegałe el se spesałiza cofà tesudo de riserva. Ezénpio: Ipomea batada (ingrosamento raiza secondària), rapa, carota e bieta (ingrosamento raiza primària).

Pneumatofori - raize respiratòrie, propie de racuante spece che łe vive in anbienti acuai. I ga un zeotropismo negativo (łe crese verso l'alto), un parenchima aerìfaro e de łe lentezełe. Par ezénpio el Cupressus calvus el produze i pneumatofori.

Formasion a mangrovie - raize tìpeghe de piante che łe vive in anbienti de pałù, che i se estende in magnera da łevar ła pianta da l'àcua.

Austori - łe ze tìpeghe de piante epiparasie (es. Cuscuta, vìs-cio). Łe se mete inte el floema de ła pianta parasitada.

raize contratiłi - łe serve par l'interamento de ła baze del trozo (ezénpio piante co mazoca). Łe ga un parenchima cortegałe inte el cuało i avien canbiaminti del stato de turzensa (turgore).