|
[[Imàjine:Cocci.jpg|miniatura|250px|Tipołoxia de teracota]]L''''archiołoxiaarcheołoxia''' (da ła [[lengua greca vecia]] {{polytonic|ἀρχαιολογία}}, fata da łe parole {{polytonic|ἀρχαῖος}} ''archaios'' , "arcàego" "vècio", e {{polytonic|λόγος}} ''logos'' , "siensa" o "studio") ła xe ła [[Sienza|siensa]] che ła studia łe [[soçetà]] omane che łe ga vivuo inte el ndar dei secołi, grasie a ła riçerca, documentasion, l'anałixi e al catar fora alguni mestieri o trabachi<ref name="Trabacare = Laorare/Lavorare">Trabacare = Laorare/Lavorare</ref> che i ga d'asà, par exenpio [[Architetura|architeture]], manfati, resti biołoxeghi e omani.<ref name="Renfrew_Bahn1991">Renfrew and Bahn (1991)</ref>
L'archiołoxiaarcheołoxia ła xe l'unega che połe studiare łe soçetà che no ga d'asà documenti scrivesti parché no i conosea sta pratega, de fati sta siensa ła xe stà definia, inte el pasà, speçalmente inte i [[Stati Unii de ła Mèrica]] come branca de ła [[istoria]], parché la jera justa par dare ojeti materiałi de chełi periodi, parché no ghe jera sufiçenti fonti scriveste.
L'archioloxiaarcheoloxia tradisionalmente ła xe dividesta in soto-disipline, a segonda del periodo o de ła cultura del ojeto studià (par exenpio [[archioloxiaarcheołozia clasega]] o [[archioloxiaarcheołozia industriale]] o [[paletnoloxiapaletnolozia]]) o se no a segonda de łe tecneghe de indajine che se dopara ([[archioloxiaarcheolozia subacuea]] o [[archioloxiaarcheolozia sperimentalesperimentałe]]) o de speçifeghe problemadeghe ([[archioloxiaarcheołozia urbana]], [[archioloxiaarcheołozia teorega]]) o oncora, so ła baxe del tipo de materiałe da examinare ([[numixmadega]] o [[epigrafia]]).
L'archioloxiaarcheoloxia ła xe cresua e ła se ga xviłupà col cresare e el xviłuparse dei metodi de indajine e de łe tecnoloxie doparae par ła riçerca de ojeti materiałi
== Metodi de trabaco in archiołoxiaarcheołoxia ==
=== Interdisiplinarità in archioloxiaarcheoloxia ===
I archiołoxiarcheołoxi i dopara anca metodi de laoro doparai inte ła [[Sociołozia|soçołozia]], da ła [[demografia]], da ła [[zeografia]], da l'[[economia]] o anca de łe [[Pułìtega|siense pułiteghe]] par ricostruir i veci modi de vivare del tenpo.
Se ga da dire parò che i archioloxi moderni, no i połe saver tute łe siense e par sto motivo i cołabora a streto contato co studioxi de altre disipline par studiar i vari aspeti speçifeghi del pasà.
== Tipi de archiołoxiaarcheołoxia ==
=== ArchiołoxiaArcheołoxia sperimentałe ===
La xe ła soto-disiplina che vołe aprofondire l'anałixi dei resti materiałi del pasà, sercando de replicare łe condision del tenpo. Sta soto-disiplina ła xe sta istituia inte i [[1960|ani 60]] e sta sperimentasion ła ga funsionà in do manjiere:
* La replica i dati archiołoxeghiarcheołoxeghi come ojeti, vestiari, edifiçi e altre struture preistoreghe, co łe stese [[Materia prima|materie prime]] e co łe stese tecneghe de produsion conosue inte el tenpo che se xe drio studiar
* RicostrusionRecostrusion dei stesi proçesi che co sti cuà njien fati inportanti dati archioloxeghiarcheoloxeghi. Par exenpio come che i coltivava i canpi, tajare albari e altro.
Se ga da dire in manjiera ciara che l'archiołoxia sperimentałe, come el nome dixe, no ła mostra ipotexi vere, ma łe połe esar doparae dopo par catarghine fora una che łe posa esare conpatìbiłi co ła produsion e el conportamento de ła soçetà studiada.
=== ArchioloxiaArcheoloxia industriale ===
La xe la soto-disiplica che ła studia e anałixa i resti materiałi del pasà inte el canpo industriałe. La studia i resti materiałi come fabreghe, mułini, ponti, miniere, machine e tanto altro che njien catà e che se połe ricondur a che el epoca.
=== ArchioloxiaArcheoloxia medievałe ===
La xe ła soto-disiplina che çerca de studiarse i resti materiałi de l'età medievałe.
=== ArchiołoxiaArcheołoxia subacuea ===
La xe cheła soto-disiplina che se intaresa a l'anałixi de chełi resti materiałi del pasà che par difarenti motivi, i xe negai soto [[acua]], sia [[Osèano|osèani]], che [[mar]]i, che [[Łago|laghi]]. L'archioloxia subacue ła xe nasesta co se ga tacà fare łe imersion freelance. La xe cheła branca che studia anca i antichi insediamenti de l'omo che i xe restai soto acua, par colpa del graduałe alsamento dei oçeani.
Xe grasie a l'archiołoxia subacuea se se ga capio łe varie rote del [[Tràfego (economia)|trafego maritimo]] che łe cołega paexi difarenti co culture e łengue difarenti.
=== ArchiołoxiaArcheołoxia urbana ===
L'archioloxiaarcheoloxia urbana ła xe cheła branca de l'archiołoxiaarcheołoxia pì conosua e che ła xe ła someja popołare de l'archiołoxiaarcheołoxia (i scavi archiołoxeghi inte łe çità). La xe ła soto-disiplina che ła se ocupa de tore sù rapidamente el materiałe catà, prima che vegna costruio sora.
== Bibliografia ([[multiłengoismo|multiłengoa]]) ==
* Flannery, K.V. (1967), "Culture History v. Culture Process: A Debate in American archaeology", Scientific American, 217 (2), pp. 119–22, doi:10.1038/scientificamerican0867-119
== NoteNotasion ==
<references/>
{{Interprojeto}}
| 