Difarense intrà łe version de "Xiometria"
| [Revixion njiancora controłà] | [Revixion njiancora controłà] |
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
nova |
euclidea |
||
Riga 1:
{{Padovan}}
[[File:Westerner and Arab practicing geometry 15th century manuscript.jpg|right|300 px|thumb|Osidentałe e àrabo che i pràtega ła giometria, manoscrito sénsa nome del [[XV sècoło]].]]
Ła '''giometria''' (dal [[łéngua greca|greco]] ''γεωμετρία'', conposto da ''γῆ'', ''gê'' = "tera" e ''μετρία'', ''metria'' = "mexura", tradoto dónta leteralmente come ''mexurasion de ła tera'') ła xé que ła parte de ła [[siensa]] [[matemàtega]] che ła parla de łe forme 'ntel [[pian]] e 'ntel [[spasio]] e de łe sóe difarénti rełasion.
Line 4 ⟶ 5:
Se pénsa che ła giometria ła sia nasesta 'ntel'[[Storia de l'Egito|Antigo Egito]]. [[Erodoto]] el conta che par via dei fenòmeni che i smagnava e i portava tera, durante łe piéne del [[Niło]], l'estension de łe propietà teriére egisiane łe canbiava ogni ano e łe gaveva da èsare calcołae de novo par scopi fiscałi. Cusì el xé nasesto el bixogno de descovrir tècneghe de ''mexura de ła tera'' (''giometria'' 'ntel signifegà orixenario del tèrmine).
Ła crésita de ła giometria pràtega el xé vèro antigo, par i
'Ntel'[[Antiga Gresia]] i ga scuminsià a
L'introdusion de łe [[coordenade]] de [[René Descartes]] e ła cresuda, 'ntel fraténpo, del'[[àlgebra]] łe ga marcà na nova tapa par ła giometria, parché figure giomètreghe, come łe curve piane, łe podeva da ełora èsare raprexentae in [[giometria anałìtica]], co [[funsion]] e [[equasion]]. Sta roba ła ga xugà un roło ciave 'nte ła cresuda de inportansa del [[càlcoło]] 'ntel [[XVII sècoło]].This played a key role in the emergence of [[calculus]] in the 17th century. Infin, ła teoria de ła [[prospetiva]] ła ga demostrà che ghe jera de pì par ła giometria che łe sołe propietà mètreghe par łe figure: ła prospetiva, infati, ła xé l'orìxene de ła giometria projetiva. El sojeto de ła giometria el xé stà richìo da novo dal studio de ła strutura drénto dei ojeti giomètreghi, che'l xé stà orixenà da [[Eulero]] e [[Carl Friedrich Gauss|Gauss]] e'l ga portà a ła nasuda de ła [[topołogia]] e de ła [[giometria difarensiałe]].
== Giometria euclidea ==
[[File:Parallel postulate en.svg|right|250 px|thumb|El quinto postułato.]]
Ła giometria creada da [[Euclide]] ła xé queła che ła vien studiada par prima. I conceti fondamentałi i xé el [[ponto]], ła [[reta]] e'l [[pian]]. Ła se baxa su sinque [[asioma|asiomi]] fondamentałi, dai quałi i se orìxena i [[teorema|teoremi]] e tuto queło che'l vegne de conseguénsa. I xé:
# Infrà du [[ponti|punti]] qualsesia se poe desegnar na e na soła reta.
# Se poe slongar al'infinìo un [[segmento]] daspò i du punti che i eo lìmita.
# Dato un ponto e na łonghesa, se poe descrìvare un [[sercio]].
# Tuti i [[àngoło reto|àngołi reti]] i xé uguałi.
# Se na reta ła taja altre do rete determinando dal steso lado àngołi drénto ''ła cui suma'' ła xé menore de queła de du àngołi reti, slongando łe do rete, ste qua łe se incontrarà da ła parte indove ła suma dei du àngołi ła xé menore de du reti.
Spece st'ùltimo el ga sénpre creà exitasion parché el xé davèro manco sénplexe da capir dei altri. Negàndoło i ga creà łe giometrie no euclidee.
[[Categoria:Giometria| ]]
| |||