Difarense intrà łe version de "Carta"

Ła '''carta''' ła xé un [[material]] vèro comun, co paréce maniere de doprarla, fata da mièri de fibra de [[sełułoxa]], tacae asieme co varie sostanse chìmeghe. Ła carta come ła conosemo nualtri ancó ła xé stada inventada en [[Republica Popołare Cinexe|Cina]], a partir da [[teła|stofe]] de [[cànevo]], più de 2000 ani fa.<ref>[http://www.alberosacro.org/carta%20di%20canapa.htm Carta de cànevo]</ref> Da ste parte, come en tuta [[Eoropa|Europa]], se doprava per scrìver [[papiro]] (dal qual vien ła magioransa dei nomi per ła carta 'nte łe łéngue de ancó, come l'[[łéngua inglexe|inglexe]] ''paper'') e [[pergamena]], o se incidéva su tołete de [[cera]] o [[màrmaro]].

El material prinsipal per far ła carta el xé el [[łegno|legno]]. Sto qua el se tol da [[piante]] che łe crese co presa sénsa consumar masa aqua e produxendo anca [[osìgeno]], en xone bone come [[Mèrica del Nord]] e [[Eoropa|Europa]], indove se cata speso boschéti, co dispoxision a [[quadrato]] e ordenada, de [[àlbaro|àlbori]] destinai propio a ła produsion de carta. 'Pena che i xé tagiai, ghe vien piantà sora de novo e ghé xe nove piante che crese per n'altro tagio daspò diéxe o vénti [[an]]i. Adonca no xé miga colpa de ła carta se i buta xó łe foreste vèrxene del'[[Amazonia]].

Łe [[piopa|piope]], anca se łe xe più comun, łe no xé miga i ùnisi àrbołi doprai par ła carta: sti qua i se divide en legnami a fibra curta (come el [[fagaro|faghèr]], ła piopa e tute łe altre piante co [[fogiafoja|fogie]] łarghe) o łonga (conìfere come [[pignèra]], [[tana|albeo]] e [[làrese|łàrexe]]). Altri légni doprai per ła carta i xé scarti de [[marangon]]i e risiclai; ancó se prova a meterghe drénto parte inùtiłe de łe piante, come i [[ramo|rami]] e [[cioma|ciome]], o robe sénsa vałor come [[paja|pagia]] e [[àłeghe]]. Come materia prima no ła xé miga da sotovałutar ła carta da màsero, queła che se buta via e ła vien risiclata, anca se ła quałità, naturalmente, ła xé davèro manco bona.

# Ła pasta chìmega o de [[sełułoxa]], che ła vien fora cavando ła [[lignite]] e altre robe miga ùtiłe co sostanse chìmeghe. Sta pasta ła xé ła più presioxa perché el rexultà ła xé squaxi sełułoxa vèrxene, e da 100&nbsp;kg de [[łegno|legno]], salta fora soło 40&nbsp;kg de pasta chìmega.

Quel che vien fora el se racolge 'nte na [[vasca]], indove ła vien slongada co aqua. Da qua sto łìquido el cóła su na réde de metało o fiło sintètego. Sta qua ła fa da [[menbrana]] semipermeàbiłe, adonca ła fa pasar soto l'aqua e el material sòłido el se depòxita en maniera uniforme, formando el [[fogio]]. Sto fogio continuo el xé refinio co sìłindri chei ghe preme sora e ghe cava quel che resta de [[acua|aqua]] e ghe da na łisiada. A sto punto el fogio el vien racolto en [[ròtoło|ròtołi]].

Ła carta ła ga anca funsion [[igene|igèniche]] (carta igènica, fasołeto, panołin) e domèsteghe (carta asorbente). Ghe xé daspò altri tipi doprai par ła [[ediłisia|costrusion]] (carta da parati, carta catramada), 'ntel'[[endùstria|endustria]] e par paréce altre raxon (carta verada, quea fotogràfega, quea adexiva, ecc.)