Difarense intrà łe version de "Carboidrati"

I '''carboidrati''' i xé el grupo che'l tol drénto łeƚe più inportanti [[mołècołamoƚècoƚa|mołècołemoƚècoƚe]] che łeƚe revarda i procesi biołòxeghibioƚòxeghi. I vien anca ciamadi '''glucidi''', '''sùcari''' o '''sacàridi'''. I vien divixi in monosacàridi, disacàridi, oligosacàridi e połisacàridipoƚisacàridi. Infrà łeƚe sóe funsion catémo quełaqueƚa prinsipal de dar energia 'ntel proceso ciamà [[metabołismometaboƚismo]], in spesìfego in quełaqueƚa parte ciamada ''catabołismocataboƚismo'', overosia łaƚa formasion de [[energia]] co łaƚa degradasion de mołècołemoƚècoƚe grande. Co łaƚa [[reasion chìmega|reasion]] de osidasion del [[glucosio]]

oltra che [[anidride carbònica]], [[acua|aqua]] e [[ATP]] otegnimo 342 kcal par [[mołemoƚe]] (anca se, co l'imagaxenaménto in [[ATP]], quéłequéƚe veramente a despoxision łeƚe xé 266 kcal/mol) da doparar par łeƚe funsion del corpo.

I carboidrati i pol averghe altre funsion, derivae dal fato che łeƚe infinide posibiłitàposibiƚità de combinasion infrà i monosacàridi (łeƚe mołècołemoƚècoƚe baxe dei altri glùcidi, come tuti i altri [[monòmero|monòmeri]] par i respetivi [[połìmeropoƚìmero|połìmeripoƚìmeri]]) łeƚe perméte na granda varietà de mołècołemoƚècoƚe desferénti. Cusì [[glicògeno]] e [[àmito]] i fa da reserve de energia (respetivamente) par [[anemałianemaƚi]] e [[piante]], łaƚa strutura de łeƚe quai łaƚa ga łaƚa [[sełułoxaseƚuƚoxa]] come mołècołamoƚècoƚa baxe.

I monosacàridi i xé i sùcari baxe, che mési insieme i dà mołècołemoƚècoƚe più grande. In tèrmini chìmeghi, i xé [[aldèidi]] o [[chetoni]] che i ga grupi osidriłiosidriƚi (-OH) par ogni carbonio che no'l xé ocupa dal grupo carbonìłicocarbonìƚico (=O). I ga come [[formula mołecołarmoƚecoƚar]] fondamental C_nH_2nO_n, overosia i xé formai da mołècołemoƚècoƚe de aqua par ogni carbonio. I vien destinti in baxe al grupo aldeìdico o chetoso (monosacàridi ''aldosi'' e ''chetosi''), al nùmero de carboni del schèłetroschèƚetro (che i va in gènere da tre a sie, dónca se parla de monosacàridi ''triosi'', ''pentosi'' e ''esosi'', coi ''tetrosi'' che i ga poca inportansa) e al'orientaménto dei grupi osidriłiosidriƚi (spece del quarto carbonio de łaƚa caéna, se destingue cusì ''levogiri'' – a sanca - e ''destrogiri'' – a dreta -).

* [[Glucosio]]: (C₆H₁₂O₆) esoso, aldoso. El xé el sacàride più comun, oltra che el prodoto final de łaƚa degestion di tuti i sùcari sénplisi o conplesi. El vien imagaxenà 'ntel [[figà]] e strasportà 'ntel sangue, indole łaƚa sóa prexénsa łaƚa xé regoładaregoƚada da dó ormóni ciamadi [[insułinainsuƚina]] e [[glucagon]]. Un livełoliveƚo ([[glicemia]]) masa alto de glucosio 'ntel [[sangue]] el porta al [[diabete]].

* [[Galatosio]]: (C₆H₁₂O₆) esoso, aldoso, el se destingue dal glucosio par łaƚa poxision del –OH del quarto carbonio.

* [[Frutosio]]: (C₆H₁₂O₆) esoso, chetoso, có el xé levogiro el vien ciamà ''levulosio''. Comun 'nte łaƚa [[fruta]] e 'ntel [[mièl]], el ga n'alto poder dolsifegante. Có el se inròdołainròdoƚa el forma na mołècołamoƚècoƚa a forma [[pentàgono|pentagonal]] col osìgeno che'l xé el vèrtexe alto.

I disacàridi i xé el rexultà del union de dó monosacàridi. ŁaȽa reasion che łaƚa porta a łaƚa formasion de un [[legame glicosìdico]] łaƚa xé de condensasion in quanto łaƚa porta łaƚa formasion de na mołècołamoƚècoƚa de aqua par ogni legame formà. El [[sacarosio]] el xé el sùcaro più cognosuo infrà tuti e'l se cata in tute łeƚe [[tołatoƚa|tołetoƚe]] daspò che'l vien cavà dal'[[erbetarava]] o da łaƚa [[cana da sùcaro]]; el xé formà da na mołècołamoƚècoƚa de glucosio a łaƚa qual ghe vien tacada na de frutosio, łaƚa fòrmułafòrmuƚa dónca łaƚa xé C₁₂H₂₂O₁₁. El [[latosio]] el xé dà dal'union de glucosio e galatosio e'l xé el sùcaro de łaƚa [[late]]; el [[maltosio]] el xé dà dal union de dó glucosi.

I oligosacàridi (dei quai i fa parte anca i disacàridi, ma sti ùltimi i vien squaxi sénpre considerai da sołisoƚi par via de łaƚa maxor inportansa) i xé formai da un nùmero de monosacàridi che'l va da dó a sinque.

== PołisacàridiPoƚisacàridi ==

Anca diti ''sùcari conplesi'', perché i riva a averghe mière de monosacàridi, i połisacàridipoƚisacàridi i ga na strutura cusì ramifegada e granda che no łaƚa perméte de degerirli sùbito, ma i ga bixogno de èser frasionai in tochi pìcołipìcoƚi prima de intrar 'nte łaƚa circołasioncircoƚasion sanguìgnea. Altre caraterìsteghe che i fa desferénti dai altri sùcari łeƚe xé el [[saor]] (anca se tegnéndo in boca par un fià un toco de pan se scoménsa a sentir un saor dolse par l'ativasion del'[[enzima]] [[amilasi]] contegnùo 'nte łaƚa [[sałivasaƚiva]]) e'l fato che i no se desfa in aqua.

I połisacàridipoƚisacàridi i pol èser divixi in dó grupi. El primo el xé quełoqueƚo dei ''połisacàridipoƚisacàridi de reserva'' e i più inportanti de sti qua i xé l'[[àmito]] (reserva de sùcari par łeƚe piante, catà soratuto in [[magnar]] come [[cereałicereaƚi]], [[patata|patate]] e derivai) e'l [[glicògeno]] (reserva de sùcari par i anemałianemaƚi, indove łaƚa vien imagaxenada 'ntel figà). El secóndo el xé quełoqueƚo dei ''połisacàridipoƚisacàridi de strutura'' e i più inportanti de sti qua i xé łaƚa [[sełułoxaseƚuƚoxa]] (costituénte fondamental de łaƚa [[parete sełułarseƚuƚar]], escluxiva de łeƚe sèłułesèƚuƚe vegetałivegetaƚi) e łaƚa [[chitina]] (catada 'ntel [[exoschèłetroexoschèƚetro]] de particołariparticoƚari [[bai|inseti]]).

{{ControłoControƚo de autorità}}

[[Categoria:BiomołècołeBiomoƚècoƚe]]