Difarense intrà łe version de "Proteine"

[[File:Peptidformationball.svg|right|300 px|thumb|Formasion del łigameƚigame peptìdico]]

ŁeȽe '''proteine''' łeƚe xé [[biomołècołabiomoƚècoƚa|biomołècołebiomoƚècoƚe]] definìe dal pónto de vista chìmego come [[połìmeropoƚìmero|połìmeripoƚìmeri]] de unità monomèriche ciamade [[aminoàsidi]]. ŁeȽe pol averghe paréce de funsion detade dal'enorme quantità de struture réxe posìbiłiposìbiƚi da łaƚa varietà dei monòmeri e da łeƚe desferénti sequénse co łeƚe quałiquaƚi sti qua i se unise.

Ansituto, i aminoàsidi i xé conposti formadi normalmente da un [[amina|grupo amìnico]] (H₂N-), n'àtomo de [[carbonio]] sentral al qual se unise n'[[idrògeno]] (-H) e un rexiduo orgànego (-R) de varia natura e infin da un [[àsidi carbosìłisicarbosìƚisi|grupo carbosìłicocarbosìƚico]] (-COOH). ŁaȽa formasion del [[łigameƚigame peptìdico]] infrà dó de ste mołècołemoƚècoƚe łaƚa se verìfega a livełoliveƚo de n'idrògeno del grupo amìnico e'l -OH grupo carbosìłicocarbosìƚico e, co na reasion de condensasion, łaƚa crea na mołècołamoƚècoƚa de [[aqua]] (H₂O), a fianco del dipeptide (dó aminoàsidi).

Có che łaƚa cadéna formada łaƚa raxónxe na quantità granda (dai 70 ai 100) de aminoàsidi łaƚa perde el nome de ''połipeptidepoƚipeptide'' e łaƚa tol quełoqueƚo de proteina.

Eséndo łeƚe proteine mołècołemoƚècoƚe straordenariamente conplese i biochìmeghi i ga definìo quatro livełiliveƚi de łaƚa só strutura par anałixarleanaƚixarle più fasilmente.

ŁaȽa strutura primaria de na proteina łaƚa xé łaƚa sénplise sequénsa ordenada dei aminoàsidi che łaƚa conpon. Durante łaƚa [[sìntexi protèica]] łaƚa vien tradota 'ntei [[ribosoma|ribosomi]] su łaƚa baxe de i codoni (grupi de tre nucleotidi qualsevogia) de łaƚa cadéna de [[m-RNA]] che łaƚa xé łaƚa copia in negativo de un particołarparticoƚar toco del DNA contegnùo 'ntel nùcleo de łaƚa sèłułasèƚuƚa. A ogni codon del m-RNA corespónde n'anticodon (costituio dai tre nucleotidi conplementari de quéłiquéƚi del codon), parte de łaƚa mołècołamoƚècoƚa de [[t-RNA]], altro [[àsido nuclèico]] che'l trasporta un particołarparticoƚar aminoàsido. ŁaȽa corispondénsa codon-aminoàsido łaƚa xé dada da un còdexe ciamà ''degenerà'' de sòłitosòƚito i basta i primi dó nucleotidi del codon par stabiłirstabiƚir l'aminoàsido rełativoreƚativo (par exénpio, łƚ'aminoàsido [[fenilalanina]] el xé codifegà da łeƚe sequénse ''UU''C e ''UU''U)

[[File:Myoglobin.png|right|250 px|thumb|Mioglobina, da notar łeƚe α-èliche cołoradecoƚorade]]

I aminoàsidi che i costituise łaƚa strutura primaria i xé łigaiƚigai traverso el łigameƚigame peptìdico ma sto fato no cava łeƚe repulsion de natura magnètega che i vari àtomi ('ntei rexidui orgàneghi ghe pol èser anca [[sólfaro]] e [[azoto]]) de n'aminoàsido i fa verso n'altro. ŁaȽa cadéna, in sta maniera, łaƚa tol desferénte configurasion spasiałispasiaƚi. Considerando łeƚe grande quantità de aminoàsidi che i fa na proteina, sta qua difisilmente łaƚa gavarà n'aspeto linear, ma łaƚa torà un secóndo tipo de strutura che'l pol'èser:

* ''fogéto-β'', conformasion che łaƚa se repiéga su de ełaeƚa.

El livełoliveƚo daspò el xé łaƚa strutura tersiaria, ulterior conplicasion de łaƚa despoxision spasial de łaƚa mołècołamoƚècoƚa. ŁeȽe varie parte łeƚe se despon 'nte łaƚa megio maniera respeto a łeƚe interasion sia infrà łóreƚóre, sia col [[solvénte]] o qualsevogia roba che ghe staga: łaƚa strutura dónca no łaƚa depende sółosóƚo che da quéłaquéƚa primaria. Ghe xé dó tipi fondamentałifondamentaƚi anca par quanto revarda łaƚa strutura tersiaria:

* ''proteine globułariglobuƚari'': funsion spesìfeghe come i ormoni e enzimi;

St'ultimo livełoliveƚo el revarda póche proteine formae dal'union de più struture tersiarie. L'exénpio più cognosùo de strutura quaternaria xé l'[[emoglobina]], formada da quatro unità globulari.

[[File:Antibody.svg|right|250 px|thumb|Schema del'anticorpo che'l mostra (limitatamente) łaƚa só spesifisità ai [[antìgene|antìgeni]]]]

L'enorme nùmero de conbinasion e despoxision spasiałispasiaƚi posìbiłiposìbiƚi łeƚe fa in modo che łeƚe proteine łeƚe gabia anca na quantità ełevataeƚevata de rółiróƚi inportanti drénto łeƚe sèłułesèƚuƚe e i organismi:

# Funsion catałìticacataƚìtica: i [[enzimi]] i xé particołariparticoƚari proteine fibróxe che łeƚe catałixacataƚixa łeƚe reasion chìmeghe: sta roba no signìfega sółosóƚo che łeƚe vełocixaveƚocixa, ma anca che perméte i só svolximénti a na tenperadura adeguada ai procesi biołògisibioƚògisi. Sénsa de łóriƚóri anca sółosóƚo par [[degestion|degerir]] bixognaria alsar łaƚa tenperadura interna a livełiliveƚi inconpatìbiłiinconpatìbiƚi co łaƚa vita. Da notar l'alta spesifisità de ste mołècołemoƚècoƚe;

# Funsion strutural: no sółosóƚo xé proteine i [[microtùbuli]], overosìa el ''schèłetroschèƚetro'' drénto łaƚa sèłułasèƚuƚa, ma anca [[pełopeƚo|péłipéƚi]], [[caveji|cavégi]], [[squama|squame]] e [[pena (biołogiabioƚogia)|péne]];

# Funsion de moviménto: i [[mùscołomùscoƚo|mùscołimùscoƚi]] i baxa i só moviménti sul scoriménto de bande protèiche, che łeƚe costituise na granda parte de łaƚa só masa;

# Funsion de protesion: i [[anticorpi]], ciamai più coretamente ''imunoglobine'', i xé proteine che łeƚe ataca agénti esterni e/o patògeni. I xé altamente spesìfisi come i enzimi;

# Funsion de trasporto: a parte l'emoglobina che łaƚa tol l'[[osìgeno]] 'ntel [[sàngue]], gavémo proteine 'nte łaƚa [[menbrana sełułarseƚuƚar]] che łeƚe règołarègoƚa el pasagio de sostanse;

# Funsion energètega: i aminiàsidi i pol èser convertidi in [[glucosio]], 'ntel [[figà]], par cavarghe energia: łaƚa parte amìnica azotada łaƚa vien trasformada in [[urea]] e butada fora col'orina;

# Funsion mesagera: n'intiera clase de [[ormoni]], diti no-steroidei perché miga [[grasi]], xé proteine doparade par inviar segnałisegnaƚi de vario tipo ai òrgani.

{{ControłoControƚo de autorità}}

[[Categoria:BiomołècołeBiomoƚècoƚe]]