Difarense intrà łe version de "Carboidrati"

I '''carboidrati''' i xé el grupo che'l tol drénto ƚełe più inportanti [[moƚècoƚamołècoła|moƚècoƚemołècołe]] che ƚełe revarda i procesi bioƚòxeghibiołòxeghi. I vien anca ciamadi '''glucidi''', '''sùcari''' o '''sacàridi'''. I vien divixi in monosacàridi, disacàridi, oligosacàridi e poƚisacàridipołisacàridi. Infrà ƚełe sóe funsion catémo queƚaqueła prinsipal de dar energia 'ntel proceso ciamà [[metaboƚismometabołismo]], in spesìfego in queƚaqueła parte ciamada ''cataboƚismocatabołismo'', overosia ƚała formasion de [[energia]] co ƚała degradasion de moƚècoƚemołècołe grande. Co ƚała [[reasion chìmega|reasion]] de osidasion del [[glucosio]]

oltra che [[anidride carbònica]], [[acua|aqua]] e [[ATP]] otegnimo 342 kcal par [[moƚemołe]] (anca se, co l'imagaxenaménto in [[ATP]], quéƚequéłe veramente a despoxision ƚełe xé 266 kcal/mol) da doparar par ƚełe funsion del corpo.

I carboidrati i pol averghe altre funsion, derivae dal fato che ƚełe infinide posibiƚitàposibiłità de combinasion infrà i monosacàridi (ƚełe moƚècoƚemołècołe baxe dei altri glùcidi, come tuti i altri [[monòmero|monòmeri]] par i respetivi [[poƚìmeropołìmero|poƚìmeripołìmeri]]) ƚełe perméte na granda varietà de moƚècoƚemołècołe desferénti. Cusì [[glicògeno]] e [[àmito]] i fa da reserve de energia (respetivamente) par [[anemaƚianemałi]] e [[piante]], ƚała strutura de ƚełe quai ƚała ga ƚała [[seƚuƚoxasełułoxa]] come moƚècoƚamołècoła baxe.

I monosacàridi i xé i sùcari baxe, che mési insieme i dà moƚècoƚemołècołe più grande. In tèrmini chìmeghi, i xé [[aldèidi]] o [[chetoni]] che i ga grupi osidriƚiosidriłi (-OH) par ogni carbonio che no'l xé ocupa dal grupo carbonìƚicocarbonìłico (=O). I ga come [[formula moƚecoƚarmołecołar]] fondamental C_nH_2nO_n, overosia i xé formai da moƚècoƚemołècołe de aqua par ogni carbonio. I vien destinti in baxe al grupo aldeìdico o chetoso (monosacàridi ''aldosi'' e ''chetosi''), al nùmero de carboni del schèƚetroschèłetro (che i va in gènere da tre a sie, dónca se parla de monosacàridi ''triosi'', ''pentosi'' e ''esosi'', coi ''tetrosi'' che i ga poca inportansa) e al'orientaménto dei grupi osidriƚiosidriłi (spece del quarto carbonio de ƚała caéna, se destingue cusì ''levogiri'' – a sanca - e ''destrogiri'' – a dreta -).

* [[Glucosio]]: (C₆H₁₂O₆) esoso, aldoso. El xé el sacàride più comun, oltra che el prodoto final de ƚała degestion di tuti i sùcari sénplisi o conplesi. El vien imagaxenà 'ntel [[figà]] e strasportà 'ntel sangue, indole ƚała sóa prexénsa ƚała xé regoƚadaregołada da dó ormóni ciamadi [[insuƚinainsułina]] e [[glucagon]]. Un liveƚoliveło ([[glicemia]]) masa alto de glucosio 'ntel [[sangue]] el porta al [[diabete]].

* [[Galatosio]]: (C₆H₁₂O₆) esoso, aldoso, el se destingue dal glucosio par ƚała poxision del –OH del quarto carbonio.

* [[Frutosio]]: (C₆H₁₂O₆) esoso, chetoso, có el xé levogiro el vien ciamà ''levulosio''. Comun 'nte ƚała [[fruta]] e 'ntel [[mièl]], el ga n'alto poder dolsifegante. Có el se inròdoƚainròdoła el forma na moƚècoƚamołècoła a forma [[pentàgono|pentagonal]] col osìgeno che'l xé el vèrtexe alto.

I disacàridi i xé el rexultà del union de dó monosacàridi. Ƚa reasion che ƚała porta a ƚała formasion de un [[legame glicosìdico]] ƚała xé de condensasion in quanto ƚała porta ƚała formasion de na moƚècoƚamołècoła de aqua par ogni legame formà. El [[sacarosio]] el xé el sùcaro più cognosuo infrà tuti e'l se cata in tute ƚełe [[toƚatoła|toƚetołe]] daspò che'l vien cavà dal'[[erbetarava]] o da ƚała [[cana da sùcaro]]; el xé formà da na moƚècoƚamołècoła de glucosio a ƚała qual ghe vien tacada na de frutosio, ƚała fòrmuƚafòrmuła dónca ƚała xé C₁₂H₂₂O₁₁. El [[latosio]] el xé dà dal'union de glucosio e galatosio e'l xé el sùcaro de ƚała [[late]]; el [[maltosio]] el xé dà dal union de dó glucosi.

I oligosacàridi (dei quai i fa parte anca i disacàridi, ma sti ùltimi i vien squaxi sénpre considerai da soƚisołi par via de ƚała maxor inportansa) i xé formai da un nùmero de monosacàridi che'l va da dó a sinque.

== PoƚisacàridiPołisacàridi ==

Anca diti ''sùcari conplesi'', perché i riva a averghe mière de monosacàridi, i poƚisacàridipołisacàridi i ga na strutura cusì ramifegada e granda che no ƚała perméte de degerirli sùbito, ma i ga bixogno de èser frasionai in tochi pìcoƚipìcołi prima de intrar 'nte ƚała circoƚasioncircołasion sanguìgnea. Altre caraterìsteghe che i fa desferénti dai altri sùcari ƚełe xé el [[saor]] (anca se tegnéndo in boca par un fià un toco de pan se scoménsa a sentir un saor dolse par l'ativasion del'[[enzima]] [[amilasi]] contegnùo 'nte ƚała [[saƚivasałiva]]) e'l fato che i no se desfa in aqua.

I poƚisacàridipołisacàridi i pol èser divixi in dó grupi. El primo el xé queƚoqueło dei ''poƚisacàridipołisacàridi de reserva'' e i più inportanti de sti qua i xé l'[[àmito]] (reserva de sùcari par ƚełe piante, catà soratuto in [[magnar]] come [[cereaƚicereałi]], [[patata|patate]] e derivai) e'l [[glicògeno]] (reserva de sùcari par i anemaƚianemałi, indove ƚała vien imagaxenada 'ntel figà). El secóndo el xé queƚoqueło dei ''poƚisacàridipołisacàridi de strutura'' e i più inportanti de sti qua i xé ƚała [[seƚuƚoxasełułoxa]] (costituénte fondamental de ƚała [[parete seƚuƚarsełułar]], escluxiva de ƚełe sèƚuƚesèłułe vegetaƚivegetałi) e ƚała [[chitina]] (catada 'ntel [[exoschèƚetroexoschèłetro]] de particoƚariparticołari [[bai|inseti]]).

[[Categoria:BiomoƚècoƚeBiomołècołe]]