Difarense intrà łe version de "Fizega"

La '''fixega''' (termine che el deriva dal [[łéngoa latina|latino]] ''physica'', "naura" che a so olta deriva dal [[Lengua greca vecia|greco]] {{polytonic|(τὰ) φυσικά}} (''(tà) physiká''), "(łe) robe nadurałi", nasuo da {{polytonic|φύσις}} (''phýsis''), ambedò derivai da l'orixane comune indoeoropea) ła xéxe ła [[sienza|siensa]] de ła [[naùra]] inte el senso pì grando.

La ga el fin de studiar i fenomani nadurałi, o sia tuti chełi eventi che i połe esare descrivui, o sia cuantificai o [[Mixurasion|mixurai]], co łe [[Grandesa fixega|grandese fixeghe]] justa, al fin de catar [[Prinçìpi|prinçipi]] e [[Leje fixega|leji]] che łe regoła łe interasion intrà łe grandese e łe so variasion, doparando astrasion matemateghe. A sto fin, ghe se połe rivare soło co l'aplicasion dura del [[metodo sientifego]], chel ga el fin ultimo de darne on schema senplifegà, o [[Modeło fixego|modełi]] del fenomano descrivuo.<ref name="modello">Paul Adrien Maurice Dirac, fixego inglexe, el ghea dito: «[...] gavaremo da ricordare che el prinçipale fin de łe siense fixeghe, no l'è cheło de dare modełi, ma ła formułasion de leji che łe governa i fenomani e l'aplicasion de ste leji par ła descuerta de novi fenomani. Se on modeło el existe xéxe tanto mejo, ma el fato chel existe o no l'è na cuestion segondaria.» - P.A.M. Dirac - The principles of quantum mechanics - 4ª ed. Oxford Clarendon Press 1958 - Cap. 1</ref>.

La storia de ła fixega ła inbrasa de seguro on longo arco tenporałe, ma no ghe xéxe nisun acordo so cuando che ła xéxe nata. {{Cn|Alguni studioxi i ga pensà che el so inisio documentà l'è sta inte ła Civiltà de ła vale de l'Indo. Altri storeghi de la siensa, i vede inte el fiłoxofo [[Talete]] tra i primi a no vołere le spiegasion no-naduralisteghe e no rasionałi de la nadura (par exenpio miti e coxmogonie a sfondo rełijoxo) e de conseguensa el primo a vedare el canpo de łe siense de ła naura. El xéxe sta anca el primo a farse de łe domande che oncora deso i fixeghi i serca de catar na risposta o sia so cuałe sostansa fondamentałe o el prinçipio materiałe a ła baxe de l'universo. [[Empedocle]] el ga descuerto i conçeti de łe forse trative e repulsive che łe regoła i mutamenti e łe interasion intrà ełementi materiałi sostansiałi del coxmo. I filosofi [[Leucippo]] e [[Democrito]] i ghea dato inportansa al conçeto de atomismo che el saria sta riciapà da ła fixega moderna. [[Parmenide]], uncò considarà on filoxofo, el ghea scrivesto el poema ''So ła naura'' (''Περὶ φύσεως'', ''Perì phýseōs'') che el se proponea de ofrire on cuadro rasionałe de cosa chel sia in realtà el mondo fixego e cuałe che ła sia ła so struturasion esensiałe.. El filosofo de la siensa [[Karl Popper|Popper]] el ga catà robe in comun intrà el pensiero de st'ultimo e ła teorixasion de on universo pien, xeometego e continuo da parte de Einstein,}} tanto che Popper el ghea ribatexà Einstein "Parmenide".<ref name="Popper2002">{{Cita libro|nome=K.R. |cognome=Popper |anno=2002 |titolo=Unended Quest: An Intellectual Autobiography |serie=Routledge Classics |editore=Routledge |isbn=978-0-415-28589-6 |lccn=2002067996 |url=https://books.google.com/books?id=CxND59gFftMC&pg=PA148 |pp=148–150}}</ref>

La [[Mixura (metrołoxia)|mixura]] l'è chel proçeso che permete de conosare na cuantità de on determinato ojeto (longhesa o masa) dal ponto de vista de cuantità, co on [[unità de mixura]], o sia na grandesa standar che, ciapada ''N'' volte, ła ghe daga on vałore unego<ref>= unico / unjoło</ref> a ła cuantità da mixurare. La branca de ła fixega che ła se ocupa de ła mixurasion de łe [[Grandesa fixega|grandese fixeghe]], ła xéxe ciamada [[metroloxia]]. El fin de ła metrołoxia, el xéxe cheło de definire algune grandese fixeghe (o sia na grandesa che ła połe esare definia da on [[nùmaro]] e on riferimento), dite ''fondamentałi'', che da ste cuà połe vegner ricavae tute chełe altre, dite ''derivae'' <small>(da na grandesa fixega fondamentałe se połe ricavare na grandesa fixega derivada, o sia che par otegnere na derivada se ga da dividare o moltiplicare na grandesa fixega fondamentałe).</small> On altro fin de ła metrołoxia l'è cheło de definir coreti [[Metodołoxia de misura|modi de mixura]] e cusì da vere on vałore ''standard'' a che ghe se połe far riferimento co se vołe.