|
}}
I '''mamìfari''' o '''mamìferi''' (''Mammalia'', [[Carl von Linné|Linnaeus]] [[1758]]) i xéxe na [[clase (tasonomìa)|clase]] de [[vertebrati]] che ła partegne al [[phylum]] dei [[Cordati]], a difuxion [[cosmopołitismo|cosmopołita]].
Ła clase dei mamìfari ła cónta a ocio 5.400 [[spece]] (5420)<ref>[http://vertebrates.si.edu/mammals/msw/index.html ''Mammal Species of the World'' del Smithsonian Natural Museum of Natural History]</ref> che catémo ai jurni de ancó, che i se difarénsia in forma e dimension dai puchi sentìmetri e du grami de pexo del ''[[Suncus etruscus]]'' ai pì de 30 metri e sentosinquanta tonełade de pexo de ła [[bałenòtara azura]], el pì grando animałe aparìo fin deso su ła [[Tera]].
I mamìfari i cołonixa in pràtega qualsevoja anbiénte, da łe xone giasae ai caldi [[dexerto|dexerti]]: alguni grupi ([[Pinipedi]], [[Sirenii]], [[Cetacei]]) i xéxe stai boni a cołonixare co suceso anca l'anbiénte aquàtego, mentre altri i ga evołùo ałe e i xéxe donca boni de vołare ([[Chiroteri]]). Anca se ghe xéxe cusì grande difarénse de dimension ed abitùdene de vita, tuti i mamìfari ga łe caraterìsteghe comun de [[omeotermia]], [[viviparità]] (se no considarémo i [[Monotremi]], che i xéxe [[oviparità|ovìpari]]) e cure dei xenituri che łe prevéde anca el [[latamento]] dei fiułi, faturi sti qua che i xéxe stai determinanti propio par parmétare a sta clase de slargare parécio el só anbiénte 'nte łe nice restae vode daspò ła desconparsa dei [[dinosauri]].
Ła prexénsaprexensa de [[pełisa]] o [[peło]] ła xéxe na dei particołari pì inportanti dei mamìfari, anca i [[dolfin|delfini]], al stato de [[enbrion]], i eło sviłupa, par farli desconparir pì vanti durante ła [[graviansa]].<ref>[http://www-3.unipv.it/cibra/WEBMUSEOPV/caratteristiche.htm Cetacei, università de Pavia]</ref> El peło el ga ła funsion prima de tuto de mantégnare ła tenperadura corporea, ma'l poe servire anca par mimetixarse, atirar indivìdui del'altro [[sesso|seso]] e i ga na funsion anca [[tato|tàtiłe]] (come łe vibrise dei [[gato|gati]]).
Ła disponibiłità [[teta|tete]] o [[sgarba|sgarbe]], come xà dito, ła xéxe un dei caràtari destintivi, inportante al pónto de dar el nome al intiéra clase. Ła [[late]] ła raprexéntaraprexenta un vantajo mia da trascurare, in quanto i fiułi i poe tórse na bona sostansa de nutrigamento sénsa fadiga; naturalmente ła mare ła ga bixogno de nudrigarse de pì 'ntel fraténpo.
I mamìfari daspò i ga tuti un sistema de [[dénte|dinti]] conpleso. Sti qua i se ga sudivixi in incixivi, canini, premołari e mołari, col vantajo che ogni grupo el ga ła sóa funsion determinada. Alguni, infrà i quałi i [[lionfante|leonfanti]], i [[sengiałe|sengiałi]] e i [[tricheco|trichechi]], i ga sviłupà dinti da prexa davèro pì grandi dei altri. I mamìfari i xéxe i ùneghi che i ga na [[récia]] de fora e l'insieme de marteło/ancùxene/stafa. Daspò i ga un [[cuor|cor]] divixo in du atri e du ventrìcołi.
De sta classe ghe fa parte l'omo (''[[Homo sapiens|Homo sapiens sapiens]]'').
|
