Difarense intrà łe version de "Proteine"

Łe '''proteine''' łe xéxe [[biomołècoła|biomołècołe]] definìe dal pónto de vista chìmego come [[połìmero|połìmeri]] de unità monomèriche ciamade [[aminoàsidi]]. Łe pol averghe paréce de funsion detade dal'enorme quantità de struture réxe posìbiłi da ła varietà dei monòmeri e da łe desferénti sequénse co łe quałi sti qua i se unise.

Ansituto, i aminoàsidi i xéxe conposti formadi normalmente da un [[amina|grupo amìnico]] (H₂N-), n'àtomo de [[carbonio]] sentral al qual se unise n'[[idrògeno]] (-H) e un rexiduo orgànego (-R) de varia natura e infin da un [[àsidi carbosìłisi|grupo carbosìłico]] (-COOH). Ła formasion del [[łigame peptìdico]] infrà dó de ste mołècołe ła se verìfega a liveło de n'idrògeno del grupo amìnico e'l -OH grupo carbosìłico e, co na reasion de condensasion, ła crea na mołècoła de [[aqua]] (H₂O), a fianco del dipeptide (dó aminoàsidi).

Ła strutura primaria de na proteina ła xéxe ła sénplise sequénsa ordenada dei aminoàsidi che ła conpon. Durante ła [[sìntexi protèica]] ła vien tradota 'ntei [[ribosoma|ribosomi]] su ła baxe de i codoni (grupi de tre nucleotidi qualsevogia) de ła cadéna de [[m-RNA]] che ła xéxe ła copia in negativo de un particołar toco del DNA contegnùo 'ntel nùcleo de ła sèłuła. A ogni codon del m-RNA corespónde n'anticodon (costituio dai tre nucleotidi conplementari de quéłi del codon), parte de ła mołècoła de [[t-RNA]], altro [[àsido nuclèico]] che'l trasporta un particołar aminoàsido. Ła corispondénsa codon-aminoàsido ła xéxe dada da un còdexe ciamà ''degenerà'' de sòłito i basta i primi dó nucleotidi del codon par stabiłir l'aminoàsido rełativo (par exénpioexenpio, ł'aminoàsido [[fenilalanina]] el xéxe codifegà da łe sequénse ''UU''C e ''UU''U)

I aminoàsidi che i costituise ła strutura primaria i xéxe łigai traverso el łigame peptìdico ma sto fato no cava łe repulsion de natura magnètega che i vari àtomi ('ntei rexidui orgàneghi ghe pol èser anca [[sólfaro]] e [[azoto]]) de n'aminoàsido i fa verso n'altro. Ła cadéna, in sta maniera, ła tol desferénte configurasion spasiałi. Considerando łe grande quantità de aminoàsidi che i fa na proteina, sta qua difisilmente ła gavarà n'aspeto linear, ma ła torà un secóndo tipo de strutura che'l pol'èser:

El liveło daspò el xéxe ła strutura tersiaria, ulterior conplicasion de ła despoxision spasial de ła mołècoła. Łe varie parte łe se despon 'nte ła megio maniera respeto a łe interasion sia infrà łóre, sia col [[solvénte]] o qualsevogia roba che ghe staga: ła strutura dónca no ła depende sóło che da quéła primaria. Ghe xéxe dó tipi fondamentałi anca par quanto revarda ła strutura tersiaria:

* ''proteine fibróxe'': deputae a funsion in gènere de strutura o moviménto, par exénpioexenpio [[miosina]] e [[colàgene]].

St'ultimo liveło el revarda póche proteine formae dal'union de più struture tersiarie. L'exénpioexenpio più cognosùo de strutura quaternaria xéxe l'[[emoglobina]], formada da quatro unità globulari.

# Funsion catałìtica: i [[enzimi]] i xéxe particołari proteine fibróxe che łe catałixa łe reasion chìmeghe: sta roba no signìfega sóło che łe vełocixa, ma anca che perméte i só svolximénti a na tenperadura adeguada ai procesi biołògisi. Sénsa de łóri anca sóło par [[degestion|degerir]] bixognaria alsar ła tenperadura interna a livełi inconpatìbiłi co ła vita. Da notar l'alta spesifisità de ste mołècołe;

# Funsion strutural: no sóło xéxe proteine i [[microtùbuli]], overosìa el ''schèłetro'' drénto ła sèłuła, ma anca [[peło|péłi]], [[caveji|cavégi]], [[squama|squame]] e [[pena (biołogia)|péne]];

# Funsion de protesion: i [[anticorpi]], ciamai più coretamente ''imunoglobine'', i xéxe proteine che łe ataca agénti esterni e/o patògeni. I xéxe altamente spesìfisi come i enzimi;

# Funsion mesagera: n'intiera clase de [[ormoni]], diti no-steroidei perché miga [[grasi]], xéxe proteine doparade par inviar segnałi de vario tipo ai òrgani.