|
[[Imàjine:Skeletal muscle - cross section, nerve bundle.jpg|right|300 px|thumb|Tesùo muscołar strià]]
[[Imàjine:Plant cell type collenchyma.png|right|300 px|thumb|Tesùo vegetal]]
In [[biołogia]] se ciama '''tesùo''' n'insieme de [[sèłuła|sèłułe]], anca desferénti par strutura, conpagne par funsion. El costituise un liveło superior de organixasion sełułar, fato par svòlxer un róło determinante drénto n'[[organismo]], e prexénteprexente in gènere 'ntei [[anemałi]] e 'nte łe [[piante]]. 'Ntei anemałi a granda organixasion, spéso più tesùi desferénti i se méte insieme a formar struture ancora più organixae, i [[òrgano (anatomia)|òrgani]]. Un tesùo el pol èser sòlido, ma anca lìquido. El [[sàngue]] e ła [[linfa]], che ła gira 'ntel sistema linfàtico dei anemałi, (e dónca miga ła [[Linfa (botànega)|linfa vegetal]], che no ła ga sèłułe) i xéxe anca łóri, dal pónto de vista anatòmico, tesùi.
Ła siénsa che ła studia i tesùi ła vien ciamada [[istołogia]] e ła xéxe n'inportante rama de ła [[medexina]] e de ła [[biołogia]]. El studio dei tesùi a fin soło che diagnòstico, invése, el tol el nome de [[Anatomia patołògica]].
El strumento na volta più doperà par studiar i tesùi el xéxe el [[microscopio òtico]]; 'ntei ùltimi ténpi, anpò, se ga scomensà a doperar de più el [[microscopio ełetrònego]], l'[[imunochìmega]] (tor [[anticorpi]] tratai aposta che i se liga ai desferénti conponénti sełułari, permeténdone l'identificasion), e de tècneghe de [[biołogia mołecołar]] e de [[genètega]].
== Tesùi anemałi ==
Ghe xéxe quatro tipi fondamentałi de tesùi prexéntiprexenti in tuti i [[anemałi]], dal'[[homo sapiens|omo]] ai più sénplisi [[invertebrati]]. Sti tesùi qua i xéxe a só volta divixi in soto-tipi, più speciałixai, e, 'ntei anemałi superiori, i va a costituir i desferénti òrgani. I quatro tesùi fondamentałi i xéxe:
* el [[tesùo epitelial]], o epitelio, costituìo da sèłułe stretamente sunade e stréte infrà łóre, chel costituise ła covertura de tute łe superfisi drénto e fóra del corpo, dei [[vaxo sanguigno|vaxi sanguigni]], e che'l fórma łe [[giàndoła|giàndołe]].
* el [[tesùo conetivo]], costituìo da sèłułe de fórma varia, caraterixae da ła prexénsaprexensa de na bondante sostansa intersełułar (o [[matrice (biołogia)|matrice]]) infrà łóre. Come che'l sugerise el nome, ła funsione prima de sto tesù ła xéxe quéła de ligar, sia par strutura che par funsion, i altri tesùi e i òrgani. Anpò, el tesùo conetivo el se desferénsia in numeróxi soto-tipi, co funsion dabon varie. Alguni exénpiexenpi de sti soto-tipi qua, oltra che'l tesùo conetivo propiamente dito, i xéxe: el [[tesùo cartilagìneo]], el [[tesùo òseo]], el [[tesùo adipoxo]] e'l [[sàngue]].
* el [[tesùo muscołar]], costituìo da sèłułe che łe ga dréntp numeróxi fiłaménti de contrasion, overosia i [[sarcòmero|sarcòmeri]] de łe [[miofibriłe]], formai da fiłamenti de [[actina]] e [[miosina]] che i xéxe bóni de scórer i uni su st'altri e de canbiar ła fórma de łe sèłułe stése. El tesùo muscołar el perméte el moviménto del'organismo e ła contrasion invołontaria de desferénti òrgani, paraménti o sistemi. El se divide in tre soto-tipi: el [[muscoładura striata|mùscoło strià]] (o schełètrego), el [[muscoładura lisa|mùscoło liso]] e'l [[miocardio|mùscoło cardìaco]].
* el [[tesùo nervoxo]], costituìo sia da sèłułe ricche de slongamenti e fasilmente ecitàbiłi (i [[neuron]]i), bóne de reséver e retrasméter i [[inpulso nervoxo|inpulsi nervoxi]], sia da sèłułe de più varia fórma e funsion, łe [[sèłułe gliałi]]. Insieme, ste sèłułe łe costituise el [[serveło]] e'l [[sistema nervoxo]].
I tesùi vegetałi i se destìngue in tre tipi fondamentałi:
* el [[tesùo tegumental]], o tegumento, che'l ga funsion de covertura e protesion.
* el [[tesùo parenchimàtico]], che'l xéxe el più comun e'l svolxe sia funsion de sostegno che de nudrigamento par l'intrega pianta.
* el [[tesùo vascołar]], che'l perméte el trasporto a curta e a łónga distansa de ve [[sołusion]]i e dei nudriganti drénto ła pianta, e'l xéxe costituìo da dó soto-tipi: el [[xilema]] e'l [[floema]].
{{Controło de autorità}}
|
