Difarense intrà łe version de "Xało"

El '''xało''', o '''xal''' el xéxe un dei [[cołor]]i del [[Spetro vixibiłe|spetro]] che l'[[Homo sapiens|omo]] el xéxe bon a [[vista|véder]].

El ga na [[longhesa d'onda]] contegnua infrà 565 e 590 [[Nanometro|nanometri]]. El xéxe un dei tre [[Cołor primario|cołóri primari]] sotrativi, conpagno al [[ciano]] ed al [[Magenta (cołor)|magénta]] e el só [[cołor conplementar]] el xéxe el [[vioła]]. El xéxe el cołor sentral del'[[Arconbè|arcovèrxene]].

El xéxe un cołor bastasa comun in natura: speso łe [[piante]] łe fa [[Fior|fióri]] chei se pol véder ben da łontan e i atrae i [[bai]], per reałixar l'[[inpołinasion]]. Anca paréci [[fruto|fruti]] i xéxe xałi, per ła prexénsaprexensa de [[carotenoidi]]: sto cołor el fa el fruto più beo a véder e atrae [[bestie]] o ómeni chei posa reałixar al megio ła [[diseminasion]]. Ghe xéxe anca bestie, in xènerxener bai come [[Ava|ave]] e [[Brespa|brespe]], che łe xéxe xałe: sto cołor, asieme al negro, el da un mesagio precixo de averténsa: ocio che se ti me da fastidio mi poso pónxerte col mi [[bresagio]]. Ghe xéxe anca quei che i ìmita sti qua per far paura: el xéxe el caxo dei [[sìrfide|sìrfidi]] chei ga i cołori de łe brespe anca se i no ga el só spin.<ref>[http://www.insetti.org/articoli/mimetismo.php Mimetismo fanerico]</ref>

'Ntel lenguagio stradal el xało el se tol qualche signifegà. Na [[bandiera|bandièra]] xała ła dixe che ghe xéxe ris-cio e no se ga da superar. El cołor in mexo al [[semàfaro]] el se iłùmina daspò el [[verdo]] per avixar che xéxe drio rivar el [[roso]]: se ti xéxe in mexo a ła strada ti pol pasar, ma scomensar a traversar col xało el xéxe proibio. 'Ntei [[Stati Unii de ła Mèrica|Stati Unìi de Mèrica]] el xało el xéxe el cołor dei [[taxi]].

I vién diti ''xałi'' quei [[Romanzo|romanzi]] co sene de crìmene: sta definision ła vién fora da na cołana de łibri publicada da [[Mondadori]] 'ntei [[ani 1930]]. Łe ''pàxene xałe'' łe xéxe quee che łe ga i nùmeri de [[tełèfono]] e i indirisi de [[aziende]] e atività de tràfego, ste qua łe xéxe divixe per servisio.

Ła farina xała ła xéxe quea tólta dal [[formenton]]: co sta qua se fa ła [[połenta|połénta]] e i biscoti, ciamadi propio per el łor cołor, conferio propio da ła farina xała che ła xéxe l'ingrediénte prinsipal, i [[Xałeti|załeti]].