Difarense intrà łe version de "Łuxe"

Ła paroła '''łuxe''' o '''ciàr''' (dal [[łéngoa latina|łatin]], ''lux'', ''lucis'', chel vien fóra a sóa volta dal [[łéngoa greca|greco]] ''λευκός'', ''bianco'') ła se riferise a ła porsion del [[spetro ełetromagnètego]] el se pol véder col'[[ocio]] uman, e el xéxe a ocio conpréxa infrà 400 e 700 [[nanòmetri]] de łonghésa d'ónda, vero infrà 750 e 428 [[Hertz|THz]] de [[frequensa|frequénsa]]. Sto intervało qua el xéxe ugual a ła region dr màsima emision da parte del [[sołe]]. I confini del spetro vixìbiłe al'ocio uman i no xéxe miga uguałi par tuta ła xéntexente, ma i canbia drio el sogeto e i pol rivar a 730 nanòmetri, 'ndando arente i infrarósi, e i 380 nanòmetri 'ndando arente i ultraviołéti. Ła prexénsaprexensa al stéso ténpo de tute łe łonghése d'onda vixìbiłi en ugual quantità ła forma ła ''łuxe bianca''. I [[rajo|ragi]] infrarósi i no se véde, ma i se pol sentir come [[całor]] su ła [[pełe]]; quei ultraviołeti i fa anca scotadure e łe [[ava|ave]] łe pol vederli.

Ła łuxe, come tute łe ónde ełetromagnèteghe, ła sta en raporto co ła maderia. I fenòmeni più comuni che i se varda i xéxe: l'[[asorbiménto]], ła [[trasmision]], ła [[refresion]], ła [[refrasion]] e ła [[defrasion]].

Anca se 'ntel'[[ełetromagnetismo]] clàsego ła łuxe ła xéxe descrita come un'ónda, el soravénto de ła [[mecànega quantìstega]] al scuminsiamento del [[XX secoło|XX sècoło]] el ga perméso de capir che sta qua ła ga anca propietà tìpeghe de łe partexełe e de spiegar fenòmeni come l'[[efeto Compton]]. 'Nte ła [[fìxica]] de ancó ła łuxe (e tuta ła radiasion ełetromagnètega) ła vien descrita come fata da [[quanto|quanti]] del [[canpo ełetromagnètego]] ciamai [[foton|fotóni]].

El studio de ła łuxe e dei sói raporti co ła maderia el se ciama [[òtica]]. Par l'[[homo sapiens|omo]] e par el [[móndo]] ła fónte prinsipal de łuxe ła xéxe sénpre stà el [[sołe|sol]], anca se l'evołusion tecnołòxica ła gà portà a crear nóvi mexi, come el [[fógo]] e, piasè de resénte [[łanparina|łanparine]], [[torsa|torse]], ecc.

Ła łuxe vixibiłe ła xèxe na porsion de ło spetro ełetromagnetego conprexa sitca tra i 400 e i 700 [[nanometro|nanometri]] (nm) (inte el [[aria]]). Ła łuxe ła xèxe anca caraterixà da ła so frequensa. Frequensa e lunghesa d'onda łe segue sta relazion: ''l=v/f'' (indove ''l'' xèxe ła lunghesa d'onda, ''v'' xèxe ła vełosità inte el mexo considerà - inte el vodo in xenere se indica có ''c'' -, ''f'' xèxe ła frequensa de ła radiasion).