|
Ła teoria atòmega ła xe ła [[teoria]] su ła natura de ła [[materia]] che ła dixe che tuta ła materia ła sia costituìa da unità ełementari ciamade àtomi.
Ła teoria atòmega ła vien referida ai stati de ła materia [[sòłido]], [[łìquido]] e [[aeriforme]], méntre ła saria difìsiłe da łigar al [[plasma|stato de plasma]], 'ntelinte el qual alti vołumi de [[presion]] e [[tenperadura]] i scansa ła formasion de àtomi.
== Parte ==
Par definir ogni àtomo, se fa riferimento a dó quałità:
* [[Nùmaro de masa|Nùmero de masa]] (A): ła suma del nùmero de neutróni e protóni 'ntelinte el nùcleo
* [[Nùmaro atòmego|Nùmero atòmego]] (Z): el nùmero dei protóni 'ntelinte el nùcleo, che, al stato nèutro, el xe ugual al nùmero de ełetróni fora da eo; l'àtomo dónca el ga carga nèutra 'ntelinte el só conpleso.
Per scovrir el nùmero dei neutróni [[se sotra|leva]] al nùmero de masa el nùmero atòmego
Ghe xe na grandesa che ła ghe descrive ła masa, definia [[pexo atòmego]] (in manièra più s-ceta "masa atòmega"), espreso 'ntelinte el [[Sistema Internasional|SI]] in [[unità de masa atòmega]] (o ''dalton'', sìnboło ''uma'', o anca soło ''u''), indove na unità de masa atòmega ła xe na de łe dódexe parte de queła de n'àtomo de [[carbonio]]-12 (<sup>12</sup>C).
El nùmero dei ełetróni che i rua datorno el nùcleo el xe ugual al nùmero dei protóni 'ntelinte el nùcleo: in quanto ste carghe qua de vałor pari, n'àtomo el xe normalmente ełetregamente neutro e dónca anca ła materia stesa. Però i existe àtomi che i tol o dà via ełetróni, par exenpio 'ntelinte el corso de na [[reasion chìmega]]: ła spece che ghe salta fora ła se ciama [[ion]]; i ióni i pol èser ałora de carga poxitiva o negativa.
I àtomi che i ga el steso nùmero atòmego i ga łe stese propietà chìmeghe:i xe stai dónca mesi drento par convension al steso [[elemento chimego|ełemento]].
Dó àtomi i pol desferensiarse anca 'ntelinte el averghe un nùmero atòmego ugual ma un desferénte nùmero de masa: sti àtomi i xe diti [[ixòtopo|ixòtopi]] e i ga medeme propietà chìmeghe. Par exenpio l'àtomo de [[idrògeno]] el ga più ixòtopi: in natura infati sto qua el xe prexente in granda magioransa come <sup>1</sup>H (formà da un proton e n'ełetron) e in menor quantità da <sup>2</sup>H (o [[deuterio]], che'l se cata 'ntelinte el [[aqua pexante]] e'l xe formà da un proton, un neutron e n'ełetron) e <sup>3</sup>H (o [[trisio]], davèro raro, formà da un proton, dó neutróni e n'ełetron). Dal pónto de vista chìmego, idrògeno, deuterio e trisio i prexenta medeme propietà, anca se reserche dei xórni de ancuo łe xe drio rełevar na magior instabiłità del deuterio inte i sói conposti.
{{Controło de autorità}}
| 