Difarense intrà łe version de "Fizega"

La '''fixega''' (termine che el deriva dal [[łéngoa latina|latino]] ''physica'', "naura" che a so olta deriva dal [[Lengua greca vecia|greco]] {{polytonic|(τὰ) φυσικά}} (''(tà) physiká''), "(łe) robe nadurałi", nasuo da {{polytonic|φύσις}} (''phýsis''), ambedò derivai da l'orixane comune indoeoropea) ła xe ła [[sienza|siensa]] de ła [[naùra]] inte el senso pì grando.

La ga el fin de studiar i fenomani nadurałi, o sia tuti chełi eventi che i połe esare descrivui, o sia cuantificai o [[Mixurasion|mixurai]], co łe [[Grandesa fixega|grandese fixeghe]] justa, al fin de catar [[Prinçìpi|prinçipi]] e [[Leje fixega|leji]] che łe regoła łe interasion intrà łe grandese e łe so variasion, doparando astrasion matemateghe. A sto fin, ghe se połe rivare soło co l'aplicasion dura del [[metodo sientifego]], chel ga el fin ultimo de darne on schema senplifegà, o [[Modeło fixego|modełi]] del fenomano descrivuo.<ref name="modello">Paul Adrien Maurice Dirac, fixego inglexe, el ghea dito: «[...] gavaremo da ricordare che el prinçipale fin de łe siense fixeghe, no l'è cheło de dare modełi, ma ła formułasion de leji che łe governa i fenomani e l'aplicasion de ste leji par ła descuerta de novi fenomani. Se on modeło el existe xe tanto mejo, ma el fato chel existe o no l'è na cuestion segondaria.» - P.A.M. Dirac - The principles of quantum mechanics - 4ª ed. Oxford Clarendon Press 1958 - Cap. 1</ref>.

La fixega ła raprexenta ła prima disipina sientifega inte ła storia de ła [[Sienza|siensa]], andove inte el [[XVIII secoło|XVIII secolo]] nasarà ła [[chìmega]], inte el [[XIX secoło|XIX secolo]] la [[biołoxia]] e le [[siense de ła Tera]] e vanti.. N'el XVIII e XIX secolo i nase e i se xviłupa teorie come la [[termodinamega]] e l'[[Ełitromagnetismo|ełitromagnetismo]]. Senpre a liveło storego, se vołe dividare ła fixega in [[fixega clasega]] che ła ciapa anca ła [[mecanega clasega]], la [[termodinamega]] e l'[[ełitromagnetismo]] fin a la fin del XIX secolo e la [[fixega moderna]] dal scumisio del XX secolo partendo da ła [[teoria de ła rełatività]], la [[mecanega cuantistega]] e tute chełe altre teorie fixeghe de ła segonda metà del novexento.

La [[Mixura (metrołoxia)|mixura]] l'è chel proçeso che permete de conosare na cuantità de on determinato ojeto (longhesa o masa) dal ponto de vista de cuantità, co on [[unità de mixura]], o sia na grandesa standar che, ciapada ''N'' volte, ła ghe daga on vałore unegoùnzoło<ref>= unico / unjoło</ref> a ła cuantità da mixurare. La branca de ła fixega che ła se ocupa de ła mixurasion de łe [[Grandesa fixega|grandese fixeghe]], ła xe ciamada [[metroloxia]]. El fin de ła metrołoxia, el xe cheło de definire algune grandese fixeghe (o sia na grandesa che ła połe esare definia da on [[nùmaro]] e on riferimento), dite ''fondamentałi'', che da ste cuà połe vegner ricavae tute chełe altre, dite ''derivae'' <small>(da na grandesa fixega fondamentałe se połe ricavare na grandesa fixega derivada, o sia che par otegnere na derivada se ga da dividare o moltiplicare na grandesa fixega fondamentałe).</small> On altro fin de ła metrołoxia l'è cheło de definir coreti [[Metodołoxia de misura|modi de mixura]] e cusì da vere on vałore ''standard'' a che ghe se połe far riferimento co se vołe.