Difarense intrà łe version de "Marco Musuro"

[Revixion njiancora controłà][Revixion njiancora controłà]
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Nessun oggetto della modifica
Riga 17:
== Vita ==
 
Marco Musuro el xe nato a [[Candia]] intorno al [[1470]] e el faxeva parte de una dei fameje nobiłi de ‘sta isoła. So pare par che el fusse un tal Ἰωάννης secondo ła sotoscrission del codixe Laur. LVII 5 ma non tuti i studiosi łi xe concordi nel dirlo, in primis M. Sicherl.
Niente savemo deła so educasion da puteo e da ziovine ma xe fato assoda’ che el se gabbia reca’ a [[Firense]] sirca nel [[1486]].
El parla deła so educasion in na łetera scrita tra il 1499 ed il 1502 a [[Ziovanni Gregoropulo]] neła qual el parla revolsendose a se steso: Σὺ δὲ, καλὲ Μάρκε, οἴκοθεν μὲν ἀπεδήμησας ἐν Ἰταλίᾳ παιδευθησόμενος”, neła stesa el dixe che ła so famegia non ghe xe venìa drio: “ἀπέλιπες μὲν γονέας ἤδη γεγηρακότας”.
A [[Firense]] el ga avùo come maestro [[Giano Lascaris] e questo invese ło savemo parché Musuro ło ga scrito neła so “Ode a Platòn”[[Platon]]”( v. 59 Λασκαρέων γενεῆς ἐρικυδέος ἄκρον ἄωτον). Assieme co iu xe stai ałievi a [[Firense]] Michele Trivolis e [[Aristobulo Apostolis]].
Nel [[1492]], dopo che [[Lorenso el Magnifico]] el xera morto, Musuro el se ga spostà a [[Venesia]] dove el ga prinsipià a łavorar insieme co [[Aldo Manuzio]]. Nel [[1495]] el xe ‘ndà da novo a [[Candia]] par dopo tornar a [[Venesia]] prima del 14 Setembre del 1497 come savemo da na łetera de Giorgio Gregoropulo al fiol Ziovanni che ła dixe: “ Ἀγαπητέ. ὁ κύριος Μάρκος ὁ Μεσούριος ἐλθὼν αὐτοῦ, φίλει πλεῖστα ὡς τὸν ἴδιον ἑταῖρον”. Dała corispondensa dei Gregoropuli conossemo anca na controversia che ghe xe stada tra el nostro Musuro e el so compagno [[Aristobulo Apostolis]]. Giorgio Gregoropulo scrive ‘sta letera al fio e a Aristobulo dixendoghe che l’igumeno del monastero de San Demetrio a [[Candia]] xera morto el 16 Febraro del 1497:
 
-Ἴσθι καὶ ἕτερον, τὸ ὅτι ὁ ἡγούμενος κεκοίμηται τῇ ις’ τοῦ φεβρουαρίου, καὶ ἠγέρθησαν λύκοι ἵνα ἀρπάσωσι τὸ σὸν μοναστήριον καὶί σε ἐξώσωσιν, οἵ εἰσιν ὁ ἱερὸς Θεόδωρος ὁ καὶ ῾Ρακενδύτης σὺν τῷ ἀνεψιῷ αὐτοῦ. [...] Καὶ ὁ ἕτερος ἦν ὁ σκοτενδύτης ὁ Μεσούριος, βοηθείας καὶ συνδρομῆς τοῦ κείνου θείου Μαχροῦ Μουσουραρέονος. Ἀλλ’ οὖν κἀκεῖνος ἐξηγκωνίσθη καὶ ἐστράφη εἰς τὰ ὄπισθεν κατῃσχυμμένος μελαγχολῶν.[...]-
 
El dito posto sarìa spetà ora ad Aristobulo ma Giorgio el missiona altri che gheło voleva robar: uno xera Teodoro Racendite (che in griego vol dir “vestio de strasse”) e staltro che el xe ciamà “vestio de tenebra” par esser proprio Marco Musuro col so barba Musurareon. Malgrado łi interessamenti de altri el posto comunque xe ‘ndà a Aristobulo.
Tra el 1497 e ‘l 1499 Musuro ga cołaborà a varie edision, in prevałensa de [[Aldo Manuzio]], ma una anca par do tipografi grieghi so compatrioti:
 
 
:Crastonus, Dictionarium Graecum (Aldo, Venesia, dic. 1497)
:Aristophanes cum scholiis (Aldo, Venesia, 15 lug. 1498)
:Epistolae diversorum philosophorum (Aldo, Venesia, 1498-1499)
:Etymologicum Magnum (Zaccaria Calliergi e Nicola Vlastos, Venesia, 8 lug. 1499)
 
M.Sicherl el xe dixe dubioso suła quałità filolozica dełi so łavori ziovaniłi ma tuti i xe d’acordo a ritener l’edision de Aristofane una dełe mejo riusìe.
Nel [[1499]] xe recòga recà a [[Ferara]] e po’ ‘l se ga trasferìo a [[Carpi]] dove che el ga otenùo el posto de precettor e bibliotecario del prinsipe [[Alberto III Pio]] ma nel 1502 el xe tornà za a Venexia[[Venesia]] dove el ga prinsipià a lavorar da novo co Manuzio a do edision:
 
Statius, Silvarum libri (Aldo, Venesia, nov.1502)
Euripides:Statius, Silvarum libri (Aldo, Venesia, febnov. 15031502)
Plato:Euripides (Aldo, Venesia, setfeb. 15131503)
Ła Republica de Venesia ło ga nomenà professor de griego a Padova nel 1505 dove però insegnava dal 1503. Durante el so insegnamento a Padova łi xe rivai studenti da tuta Europa come Johannes Cuno e Erasmo da Rotterdam. Cuno dixe neła prefasion deła so edision de Gregorio de Nissa: “a praeceptore meo in utraque lingua disertissimo, Marco Musuro Cretensi, nuper in gymnasio Patavino didici”.
 
Ła Republica de Venesia ło ga nomenà professor de griego a Padova[[Pàdova]] nel 1505 dove però insegnava dal 1503. Durante el so insegnamento a Padova[[Pàdova]] łi xe rivai studenti da tuta [[Europa]] come [[Johannes Cuno]] e [[Erasmo da Rotterdam]]. Cuno dixe neła prefasion deła so edision de Gregorio de Nissa: “a praeceptore meo in utraque lingua disertissimo, Marco Musuro Cretensi, nuper in gymnasio Patavino didici”.
Dałi tacuini del medesimo savemo anca queło che Musuro insegnava nełe lesion: tra ‘l 1507 e 1508 ga łeto publicamente Aristofane, Lucian, Omero e Esiodo. De Erasmo no sémo sicuri che el sia stà n’allievo ma i do łi xe conoseva. El dotto ołandese scrive infati nel 1531 in na so łetera a Lazar de Baïf:“Lazarum Bonamicum opinor me vidisse Patavii in edibus Marci Musuri, qui iam tum iuvenis plurimum et eruditionis et humanitatis prae se ferebat”.
Nel [[1509]] Musuro ga dovesto scampar dal Studio a Padova parché ła [[Łega de Cambrai]] ga diciarà guera ała [[Republica de Venesia]] e el xe tornà a [[Venesia]]. Qua el ga fato n’altra edision co Manuzio, sto giro de [[Plutarco]], nel Marso [[1509]]. In sto periodo a Musuro ła Republica gaveva anca afidà ła tradusion dei documenti de Stato scriti in griego come dixe anca Marin Sanudo nei so Diari: “La letera di Bajasit, signor turcho, a la Signoria nostra, è in grecho, de primo septembrio. Qual fo fata tradur a Marco Musuro, optimo grecho[...].
Nel 1511 el xe deventà professor de griego a [[Venesia]] sensa mołar parò l’ oficio de tradutor.
Tra ‘l 1513 e 1514 i ghe ga dà l’incarico de istruìr i ziovani nobiłi deła Scuoła deła Cansełeria dogàl. Ne podemo eser serti parché Musuro steso anota neło manoscrito Par.Gr. 2697 (che contièn el comento all’Odisea de [[Eustasio de Sałonico]]):ἄπαν ὁ Μουσοῦρος ἀνελέξατο μέχρι τῆς ἐσχάτης συλλαβῆς ὅτε δημοσία τὸν ὅμηρον ἐνετίησι ἡρμήνευε τοῖς εὐπατρίδαις ἀφιδ‘ μηνὸς ὀκτωβ. ιζ .
Mioni el ga vardà e dediche che in sti ani Musuro faxeva sui manoscriti de so proprietà e el ga visto che ghe xera insigni personałità come [[Andrea Navagero]], [[Scipion Carteromaco]], [[Domenico Grimani]], [[Pietro Bembo]] e [[Urbano Bolzani]] oltre a svariài fioi de nobiłi fameje come i Contarini, i Cornaro, i Zeno, i Semitecolo, i Mocenigo, i Soranzo e i Cappello tra cui spicca Carlo cui Musuro dedica non soło manoscriti ma anca poesie in griego:
 
-sie trimetri zambici nel Vat.Palat.Gr. 261 co un ziogo de parołe suła proprietà del łibro:
:Φίλων τόδ’ ἐστίν, οὐ μόνου Κάρλου κτέαρ.
:
Κάρλου τόδ’ οὐκ ἔστ’ άλλὰ Μουσούρου κτέαρ
Κάρλουκτέαρ

:Κάρλου τόδ’ ἐστὶν οὐχὶ Μουσούρου κτέαρ.
Κάρλου
:Κάρλου τόδ’ ἐστὶν ἠδὲ Μουσούρου κτέαρ.
Τύχης
:Τύχης τόδ’ ἐστὶ κτῆμα καὶ τῶν χρωμένων
ἀλλ’χρωμένων

:ἀλλ’ οὔτε Κάρλων οὔτε Μουσούρων κτέαρ.
 
-diexe invese xe łi trimetri del Vat.Palt.Gr.287:
:Ὦ χρυσοφεγγῆ καὶ γλυκεῖαν ἥλιε

Ὦ χρυσοφεγγῆ καὶ γλυκεῖαν ἥλιε
ἀκτῖνα πέμπων, λαμπρὲ παντὸς αἰθέρος
ὀφθαλμὲ, κόσμου τ’ ὄμμα φωταυγέστατον,
ὦ παντεπόπτα Φοῖβε πανδερκέστατε,
ἐξ οὗ τεθρίπποις ἐμβεβὼς χρυσηνίοις
τέμνεις ἀειδίνητος ἀστέρων ὀδόν,
εἶδες πότ’ εἶδες γῆς ὅλης λεύσσων πέδον
πολυσπερῶν τ’ ἄνωθεν ἀνθρώπων πόλεις
ἅγαλμα τοῖον, τοῖον ἔρνος εὐθαλὲς
οἶος πέφυκε Κάρλος οὗ κτέαρ τόδε.
:ἀκτῖνα πέμπων, λαμπρὲ παντὸς αἰθέρος

:ὀφθαλμὲ, κόσμου τ’ ὄμμα φωταυγέστατον,

:ὦ παντεπόπτα Φοῖβε πανδερκέστατε,

:ἐξ οὗ τεθρίπποις ἐμβεβὼς χρυσηνίοις

:τέμνεις ἀειδίνητος ἀστέρων ὀδόν,

:εἶδες πότ’ εἶδες γῆς ὅλης λεύσσων πέδον

:πολυσπερῶν τ’ ἄνωθεν ἀνθρώπων πόλεις
:
ἅγαλμα τοῖον, τοῖον ἔρνος εὐθαλὲς
:
οἶος πέφυκε Κάρλος οὗ κτέαρ τόδε.
 
De poesie, xe sue anca ła Ode a [[Platon]] che ła ga stampada nell’edision Aldina del [[1513]] e un [[Credo]] che invese xe stà da poco descoverto in un manoscrito de Atene.
Sto ultimo forse Musuro ło gà composto tra ‘l 1514 e ‘l 1515 quando che ‘l ga fato parte deła Confraternita dei Grieghi a Venesia. In sto credo in efeti el dixe che ło [[Spirito Santo]] vien soło dal Pare e no anca dal Fio, che xe un dogma deła Ciesa[[Chiesa ortodosa]] e no de queła [[catołica]].
El ga continuà a łavorar co Manuzio in stamperia:
Pindarus (Aldo, Venesia, gen. 1513/1514)
Oratores graeci (Aldo, Venesia, apr. 1513)
Alexander Aphrodisiensis in Topica Aristotelis (Aldo, Venesia, set. 1513)
Plato (Aldo, Venesia, set. 1513)
Hesychius (Aldo, Venesia, ago. 1514)
Athenaeus (Aldo, Vensia, ago. 1514)
 
:Pindarus (Aldo, Venesia, gen. 1513/1514)
Ło Ulrich von Wilamowitz elozarà łe edision de Esichio e de Ateneo dixendolo: “wohl als das bedeutendste emendatorische Talent welches das griechische Volk bisher hervorgebracht hat”.
:Oratores graeci (Aldo, Venesia, apr. 1513)
:Alexander Aphrodisiensis in Topica Aristotelis (Aldo, Venesia, set. 1513)
:Plato (Aldo, Venesia, set. 1513)
:Hesychius (Aldo, Venesia, ago. 1514)
:Athenaeus (Aldo, Vensia, ago. 1514)
 
Ło Ulrich von Wilamowitz elozarà łe edision de [[Esichio]] e de [[Ateneo dixendolo]]: “wohl als das bedeutendste emendatorische Talent welches das griechische Volk bisher hervorgebracht hat”.
 
Dopo ła morte de Aldo Manuzio nel febraro del 1515 lavorò par i Giunta ałe edision de:
 
Theocritus (Firense, gen. 1515)
Oppianus:Theocritus (Firense, luggen. 1515)
Theocritus:Oppianus (Firense, genlug. 1515)
Ała fine ga riciapà a łavorar par ła tipografia aldina:
 
Grammatica di Aldo, postuma, nov. 1516, con prefasion de Marco Musuro dedicada a Jean Grolier.
Gregorius:Grammatica Nazianzenusdi Aldo, apr. 1516postuma, aprnov. 1516, con prefasion de Marco Musuro dedicada a Jean de Pins, vescovo de RieuxGrolier.
Pausania:Gregorius Nazianzenus, lugapr. 1516, conapr. na1516, łeteracon in griegoprefasion de Marco Musuro pardedicada Gainoa Lacaris. Ła prefasionJean de staPins, edisionvescovo ła xe totalmente inde grecoRieux.
:Pausania, lug. 1516, con na łetera in griego de Marco Musuro par Gaino Lacaris. Ła prefasion de sta edision ła xe totalmente in greco.
:Strabo, sołamente inisiada dało Musuro: Benedetto Tirreno ła portarà a termine nel novembre del 1516, essendo il Cretese partìo par [[Roma]].
In sto periodo el Musuro teniva ancora ła mansion de tradutor dełe łetere de Stato scrite in griego come eł dixe Marin Sanudo ma eł xera anca supervixor rełigioso de quełoche xera publicà in lingua griega, oficio che iu steso manifesta neła prefasion deła edision de Gregorio de Nasianso sora indicada. El 13 zugno del 1516 papa Leon X ło ga creà piscopo (de rito łatin) de Gerapetra e Malvasia. Tutavia Musuro no eł gavarìa mai razonto i łoghi dove che el gavarìa dovesto esersitar el mandato. El 7 otobre del 1516 ga presentà al doxe i so rispeti e el xe partio pa Roma. Par comunque che el Musuro gavese idea de tornar presto a Venesia a inseniar grieco, stando a quanto che riferise Sanudo nei Diari. Al 10 setembre 1517 riporta: “A la seconda letera, dil Musuro, per esser amalado, à mandato il suo secretario a caxa a dimandar la opinion sua. Li disse voleva venir a Venecia a lezer [...] et sarà a Venecia a principio dil Studio”. Ga scrito po nel disembre 1517 (quando Musuro el xera però za morto): “hessendo mancato il reverendo domino Marco Masuro episcopo di Gierapetra et arziepiscopo di Malvasia, qual voleva tornar a lezer in questa terra a la letura greca”.
 
Marco Musuro xe morto prima del tempo a Roma el sabo 24 otobre 1517. Marco Minio, ambasador deła Serenisima ne dà ła noveła: “[...] E perché la V. Serenità per una sua mi commette che debba intendere quando il reverendissimo Mousuro è per venire a Venetia alla sua lettura, li significo come lui grandemente desiderava ritornare a leggere, né delle cose di qui molto si sodisfaceva, ma l’è piaciuto al Nostro Signore Iddio di chiamarlo a Se, e domenica a hore X morse. E’ stato sepolto molto honoratamente. Sono state all’ essequie, oltre il gran numero di episcopi, l’ oratore dell’ Imperatore Portugallo et ancora io i salutai per nome del Reverendissimo Cardinal di Medici del qual lui era familiare. Ha lassato suoi commissarii il Signor Alberto da Carpi e D. Zuan Lascari.[...]”
In sto periodo el Musuro teniva ancora ła mansion de tradutor dełe łetere de Stato scrite in griego come eł dixe [[Marin Sanudo]] ma eł xera anca supervixor rełigioso de quełoche xera publicà in lingua griega, oficio che iu steso manifesta neła prefasion deła edision de Gregorio de Nasianso sora indicada. El 13 zugno del 1516 papa Leon X ło ga creà piscopo (de rito łatin) de Gerapetra e Malvasia. Tutavia Musuro no eł gavarìa mai razonto i łoghi dove che el gavarìa dovesto esersitar el mandato. El 7 otobre del [[1516]] ga presentà al [[doxe]] i so rispeti e el xe partio pa Roma. Par comunque che el Musuro gavese idea de tornar presto a [[Venesia]] a inseniar grieco, stando a quanto che riferise Sanudo nei Diari. Al 10 setembre 1517 riporta: “A la seconda letera, dil Musuro, per esser amalado, à mandato il suo secretario a caxa a dimandar la opinion sua. Li disse voleva venir a Venecia a lezer [...] et sarà a Venecia a principio dil Studio”. Ga scrito po nel disembre 1517 (quando Musuro el xera però za morto): “hessendo mancato il reverendo domino Marco Masuro episcopo di Gierapetra et arziepiscopo di Malvasia, qual voleva tornar a lezer in questa terra a la letura greca”.
El Sanudo suła so morte el dixe el 31 de otobre 1517:“Lo episcopo Mussuro morse Sabato con gran dolor di tutti. E’ stato amalato do mexi, era venuto eticho.”
Marco Musuro xe morto prima del tempo a [[Roma]] el sabo 24 otobre [[1517]]. Marco Minio, ambasador deła [[Serenisima]] ne dà ła noveła: “[...] E perché la V. Serenità per una sua mi commette che debba intendere quando il reverendissimo Mousuro è per venire a Venetia alla sua lettura, li significo come lui grandemente desiderava ritornare a leggere, né delle cose di qui molto si sodisfaceva, ma l’è piaciuto al Nostro Signore Iddio di chiamarlo a Se, e domenica a hore X morse. E’ stato sepolto molto honoratamente. Sono state all’ essequie, oltre il gran numero di episcopi, l’ oratore dell’ Imperatore Portugallo et ancora io i salutai per nome del Reverendissimo Cardinal di Medici del qual lui era familiare. Ha lassato suoi commissarii il Signor Alberto da Carpi e D. Zuan Lascari.[...]”
De Musuro Erasmo da Rotterdam el darà ła sielebre definision: “Musurus autem ante senectutem periit, [...] vir natione Graecus, nempe Cretensis, sed Latinae linguae usque ad miraculum doctus: quod vix ulli Graeco contigit praeter Theodorum Gazam, et Ioannem Lascarem, qui adhuc in vivis est. Deinde totius philosophiae non tantum studiosissimus, vir summis rebus natus, si superesse licuisset”.
El Sanudo suła so morte el dixe el 31 de otobre [[1517]]:“Lo episcopo Mussuro morse Sabato con gran dolor di tutti. E’ stato amalato do mexi, era venuto eticho.”
Łi ło ga sepelìo neła chiesa de Santa Maria de la Pace sempre a Roma.
De Musuro [[Erasmo da Rotterdam]] el darà ła sielebre definision: “Musurus autem ante senectutem periit, [...] vir natione Graecus, nempe Cretensis, sed Latinae linguae usque ad miraculum doctus: quod vix ulli Graeco contigit praeter Theodorum Gazam, et Ioannem Lascarem, qui adhuc in vivis est. Deinde totius philosophiae non tantum studiosissimus, vir summis rebus natus, si superesse licuisset”.
Łi ło ga sepelìo neła chiesa de Santa Maria de la Pace sempre a [[Roma]].
 
== Bibliografia ==
 
A. Cataldi Palau, ''La vita di Marco Musuro'' in ''Italia medioevale e umanistica'' XLV, 2004
 
Legrand, ''Bibliographie Hellenique ou description raisonée des ouvrages publiès en grec par des grec aux XV et XVI siècle, Ernest Leroux éditeur'', Paris 1885
 
E. Mioni, ''La biblioteca greca di Marco Musuro'' in ''Archivio veneto'', s. V, 93, 1971,5-28
 
A. Pontani, ''L’ umanesimo greco a Venezia: Marco Musuro, Girolamo Aleandro e l’ Antologia planudea'' in'' I Greci a Venezia'', 2002, pp. 381-466.
 
F. Pontani, ''Musurus’ Creed'' in'' Greek, Roman and Byzantine Studies'' 43 (2002/3), pp. 175-213.
 
[[Marin Sanuto]], ''I Diari di Marino Sanuto (1496-1533)''
 
Κ. Ν. Sathas, Νεοελληνικὴ Φιλολογία, Βιογραφίαι τῶν ἐν τοῖς γράμμασι διαλαμψάντων Ἑλλήνων, ἐν Ἀθήναις 1868, rist. Athenai, Chiotelle 1969
 
M. Sicherl, ''Musuros-Handschriften'' in ''Serta Turyniana,'' University of Illinois Press, 1974, 564-608.
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/wiki/Marco_Musuro"