Difarense intrà łe version de "Vita"

Ła '''vita''', dal pónto de vista de ła [[biołogia]], ła xé ła condision che ła destingue ła materia vivénte da ła materia [[ànema|inanemada]]. El conceto de vita el xé donca el contrario de queło de [[morte]] soło in parte, in quanto ła morte ła xé ła fin de ła vita, e no ła xé ła condision de ła materia che no ła ga mai avùo vita. Ła vita ła xé particołarixada anca da un só '''siclo vital'''. Ogni èser vivénte el ga el só siclo vital.

 

 

Ła vita ła xé prexénte 'nte i organismi vivénti ma anca in unità menóre, overosìa in parte de un organismo, divixe dal resto del'organismo steso. Sta roba qua łe càpita par exénpio con łe [[Coltura sełułar|colture sełułari]], o anca co [[òrgano (anatomia)|òrgani]], levai via da un donator e mesi drénto 'nte un pasiénte o anca col [[ràxoło]], parte de n'organismo vegetal bon de créser fin a reprodur ła pianta orixenal.

 

# El xé bon de reprodurse e créser, grasie al [[metabołismo]], che'l prevede [[Energia|scanbi energèteghi]] e uxo de [[Materia (fìxica)|materia]] par ła creasion del só corpo.

# El [[Morte|mor]], a ła fin del só siclo

Un caxo particołar el xé raprexentà dai [[virus]], sui quałi el xé parla par stabiłir se i xé na vèra forma de vita.

Su ła tera i sicli vitałi cognosui fin deso i se sviłupa datorno ai ełeménti [[Chnops]], ma sta roba no ła stabiłise che no łe posa exìster altre serie de ełeménti datorno a łe quałi łe se posa crearse sistemi de vita alternativi.

 

* [[Conplesità]]: i vivénti i xé èseri conplessi e altamente integrai. Un baterio, che'l xé na de łe forme de vita più sénplexi e pìcołe, el xé fato, a ocio, da 7.000 sostanse chìmeghe desferénti. Ognuna ła ga na sóa funsion biołòxica ben precixa e ła ga da èser sénpre prexénte 'nte ła quantità ''giusta'' par el bon funsionamento del baterio. Daspò, se considerémo l'omo, overosia l'organismo più conpleso infrà tuti, se descovre che'l xé costituìo da almanco 100.000 miłióni de sèłułe; ste qua, a só volta, łe xé conposte da dexéne de mière de sostanse chìmeghe desferénti destribuìe in numeroxe struture ultramicroscòpiche (orgànuli sełułari). 'Ntel corpo uman łe sèłułe łe xé desferensiae in doxénto tipi desferénti a ocio. I vari tipi de sèłułe i xé organixai in tesùi che, a só volta, i forma i òrgani. I òrgani i costituise i sistemi e i paraménti e sti qua i se ìntrega a formar l'organismo.

 

* [[Informasion]]: el mantegnir e'l trasméter de generasion in generasion de ła conplesità dei vivénti i domanda na quantità de informasion che, anca par el più sénplexe de sti qua, el xé superior a que ła contegnùa 'nte na granda [[ensiclopedia]]. Ogni strutura e ogni atività, da ła sìngoła mołècoła al'intrego organismo, da ła nasùa a ła morte, łe xé codifegae in quełi ciamai geni. I geni i xé formai da ła mołècoła de [[DNA]] serada 'ntei cromosomi del nùcleo sełułar. Ogni gene el “contien” n’informasion che, da volta in volta, ła pol èser modułada e coordenada co queła de altri geni. Ghe rexulta n'armònego e conpleso sistema che’l guida łe atività svolte da łe desferénti sèłułe miga soło 'ntel'organismo cresùo, ma anca durante ła sóa cresùa.

 

* [[Interasion]]: tuti i organismi vivénti i interagise col'anbiénte e infrà de łori. Savémo che na pianta par créser ła ga bixogno de aqua, de sałi minerałi, de [[anidride carbònica]], de [[łuxe]] e de [[osìgeno]]: eła ła tol tute ste "materie prime" qua dal’anbiénte fìxico. Ła só maxor o menor desponibilłtà ła gavarà conseguénse su ła sóa crésita e ła sóa moltiplicasion. Anca ła tenperadura, ła [[pióva]], el [[vento|vénto]], ła łatitùdine e l'altitùdine łe influise su ła vita de łe piante. Łe piante łe sta a ła baxe del’ałimentasion par i anemałi e par l'omo, che da łore i cava via "materie prime" e energia.

 

== Altri progeti ==

{{interprogetto|commons=Category:Life|q=Vita|wikt=vita}}

 

 

[[an:Vida]]