Difarense intrà łe version de "Vita"
| [Revixion njiancora controłà] | [Revixion njiancora controłà] |
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
p r2.7.1) (Bot: Zonto: zh-min-nan:Sèⁿ-miā |
p Bot: Fixing redirects |
||
Riga 3:
Ła '''vita''', dal pónto de vista de ła [[biołogia]], ła xé ła condision che ła destingue ła materia vivénte da ła materia [[ànema|inanemada]]. El conceto de vita el xé donca el contrario de queło de [[morte]] soło in parte, in quanto ła morte ła xé ła fin de ła vita, e no ła xé ła condision de ła materia che no ła ga mai avùo vita. Ła vita ła xé particołarixada anca da un só '''siclo vital'''. Ogni èser vivénte el ga el só siclo vital.
La maxor parte de łe [[rełijon|rełigion]] łe ga introdoto el conceto de [[aldełà|vita daspò ła morte]], respondéndo a na domanda che da sénpre l'[[homo sapiens|omo]] el se fa. Secondo sto conceto qua, ła [[morte]] no ła raprexénta na fin, ma un canbiamento, che'l capità in manière e co signifegai desferénti a seconda de ła [[dotrina]] spesìfega de ogni rełigion. Ghe xé fiłoxofie che łe revarda dretaménte ła vita e 'nte ła socetà umana ła vien considerada un vałor fondamental, e par defénderla i ómeni i ga scomensà ła [[medexina]].
== Organismi vivénti ==
Riga 20:
Łe caraterìsteghe fondamentałi dei vivénti i xé ste qua:
* [[Sèłuła|Sełułarità]]: tuti i èseri vivénti i xé costituìi da unità struturałi e funsionałi ełementari, ciamae sèłułe, bone de svòlxer tute łe funsion propie dei vivénti. Łe sèłułe, infati, łe nase, łe se nùdriga, łe crese, łe se reproduxe e łe mor. I più sénplexi organismi vivénti i xé costituìi da na sìngoła sèłuła picenina; cusì par exénpio, i [[bateri]], paréce spece de [[àłeghe]] e i [[łevà]]. Altri organismi, come łe [[piante]], i [[anemałi]] e squaxi tuti i [[funghi|fónghi]], i xé formai da n'alto nùmero de sèłułe. Łe sèłułe che łe costituise un organismo plurisełułar łe pol èser stretamente saldae łe une co łe altre o èser bastansa łìbere e indipendénti. In ogni caxo, i xé in comunicasion chìmega infrà de łóre par formar el conpleso integrà del'organismo.
* [[Conplesità]]: i vivénti i xé èseri conplessi e altamente integrai. Un baterio, che'l xé na de łe forme de vita più sénplexi e pìcołe, el xé fato, a ocio, da 7.000<ref>[http://www.isisromero.it/Members/friva/biologia-classi-seconde/classificazione/def%20viventi.pdf Destìnguer i vivénti]</ref> sostanse chìmeghe desferénti. Ognuna ła ga na sóa funsion biołòxica ben precixa e ła ga da èser sénpre prexénte 'nte ła quantità ''giusta'' par el bon funsionamento del baterio. Daspò, se considerémo l'omo, overosia l'organismo più conpleso infrà tuti, se descovre che'l xé costituìo da almanco 10.000 triłióni<ref>[http://www.windoweb.it/dossier/numeri_incredibili_guinness/guinness_2.htm Nùmeri del corpo uman]</ref> de sèłułe; ste qua, a só volta, łe xé conposte da dexéne de mière de sostanse chìmeghe desferénti destribuìe in numeroxe struture ultramicroscòpiche (orgànuli sełułari). 'Ntel corpo uman łe sèłułe łe xé desferensiae in doxénto tipi desferénti a ocio. I vari tipi de sèłułe i xé organixai in tesùi che, a só volta, i forma i òrgani. I òrgani i costituise i sistemi e i paraménti e sti qua i se ìntrega a formar l'organismo.
Riga 27:
[[File:Encinaconciervos.jpg|right|250 px|thumb|[[Èłexe]] (''Quercux ilex'') - łe piante łe xé [[autotrofia|autòtrofe]] e łe xé a ła baxe de ła caéna ałimentar dei anemałi.]]
* [[Informasion]]: el mantegnir e'l trasméter de generasion in generasion de ła conplesità dei vivénti i domanda na quantità de informasion che, anca par el più sénplexe de sti qua, el xé superior a que ła contegnùa 'nte na granda [[ençiclopedia|ensiclopedia]]. Ogni strutura e ogni atività, da ła sìngoła mołècoła al'intrego organismo, da ła nasùa a ła morte, łe xé codifegae in quełi ciamai geni. I geni i xé formai da ła mołècoła de [[DNA]] serada 'ntei cromosomi del nùcleo sełułar. Ogni gene el “contien” n’informasion che, da volta in volta, ła pol èser modułada e coordenada co queła de altri geni. Ghe rexulta n'armònego e conpleso sistema che’l guida łe atività svolte da łe desferénti sèłułe miga soło 'ntel'organismo cresùo, ma anca durante ła sóa cresùa.
* [[Metabołismo]]: “Metabołismo” el signìfega trasformasion. Defati, ogni organismo el va incontro a fiłae trasformasion fate necesarie dal mantegnir ła sóa conplesa strutura, da ła cresùa e dai fiłai adataménti al'anbiénte. Più propiamente, par metabołismo se intende quel conpleso de bén organixae reasion chìmeghe bone de sfrutar energia esterna par renovar, acréser o giustar łe struture del'organismo. Tuta sta roba ła ga bixogno, aponto, de na trasformasion continuada de numeroxe mołècołe. L'ałimentasion, ła respirasion e l’escresion łe xé l’espresion più ciara e palpàbiłe dei procesi metabòłisi che i se fa ‘nte n'organismo.
| |||