|
|Nome = Mar Tiren
|Imaxene = Ev25217 Italy.A2003084.1015.1km-crop.jpg
|DidascałiaDidascaƚia = Imaxene satełitarsateƚitar.
|Parte de = [[Mar Mediteraneo]]
|Sudivixion =
|Fondità = 3731
|Fondità mexana = 2000
|VołumeVoƚume = ≈500000
|Coste = ≈2700 km
|Orixene =
|Basin =
|Rexidensa =
|SałinitàSaƚinità min = 38,2<ref name="nordovest">a nordovest</ref>
|SałinitàSaƚinità max = 38,5 ‰<ref>a sudest</ref>
|SałinitàSaƚinità mexana =
|Tenperadura min = 13 °C<ref name="nordovest">a nordovest</ref>
|Tenperadura max = 14,5 °C<ref>al sentro</ref>
|Tenperadura mexana =
|ÌxołeÌxoƚe = [[IxołaIxoƚa d'Elba|Elba]], [[Ischia|Is'cia]], [[ŁipariȽipari]], [[IxołaIxoƚa de SałinaSaƚina|SałinaSaƚina]], [[IxołaIxoƚa del GiłioGiƚio|GiłioGiƚio]], [[IxołaIxoƚa de Vulcan|Vulcan]], [[IxołaIxoƚa de ŁaȽa MadałenaMadaƚena|ŁaȽa MadałenaMadaƚena]], [[Marettimo|Maretimo]], [[Favignana|Faviñana]], [[Stromboli|StonbołiStonboƚi]], [[Montecristo]], [[Capri]], [[IxołaIxoƚa de Pianoxa (GR)|Pianoxa]]
|CałancheCaƚanche = [[Golfo de CałiariCaƚiari]], [[Golfo de Orosei]], [[Golfo de Follonica|Golfo de FołonicaFoƚonica]], [[Golfo de Talamone|Golfo de TałamonTaƚamon]], [[Golfo de Gaeta]], [[Golfo de Napoli|Golfo de NapułiNapuƚi]], [[Golfo de Salerno|Golfo de SałernoSaƚerno]], [[Golfo de Policastro|Golfo de PołicastroPoƚicastro]], [[Golfo de Sant'Eufémia]], [[Golfo de Gioia|Golfo de Zoja]], [[Golfo de Patti|Golfo de Pati]], [[Golfo de Termini ImereseGolfo de Termini Imerexe]], [[Golfo de Castellammare|Golfo de CastełamarCasteƚamar]]
|Mapa = Locatie Tyrreense Zee.PNG
|DidascałiaDidascaƚia mapa = łocałixasionƚocaƚixasion
}}
El '''Mar Tiren''' (in [[łénguaƚéngua itałianaitaƚiana|itałianitaƚian]] ''Mar Tirreno'', in [[łénguaƚéngua fransexe|fransexe]] ''Mer Tyrrhénienne'') el xe 'na porxion del [[Mar Mediteraneo]].
El se cata intra łeƚe coste de łaƚa [[Corsica]] e de łaƚa [[Sardegna|Sardeña]] a ovest, chełecheƚe de łaƚa [[penixołapenixoƚa itałianaitaƚiana]] a nordest e chełecheƚe de łaƚa [[SiciłiaSiciƚia]] a sud. El se cołegacoƚega a nord col [[Mar Ligure|Mar ŁigureȽigure]], tramite el [[Canal de Corsica]] e el [[Canal de Pionbin]], a sudest col [[Mar Jonio]] grasie al [[Streto de Mesina]], a sud comunica col Mar Mediteraneo diretamente, a ovest tramite łeƚe [[Boche de Bonifacio]].
<ref>Secondo łaƚa definixion de łaƚa OHI el confin col Mar ŁigureȽigure saria na łineaƚinea da '''Capo Corso''' a l''''ixołaixoƚa de Tino''' donca łaƚa comunicaxion col Ligure saria direta e miga tramite canałicanaƚi o streti. Sto limite el xe drio eser ridefinio; qua se fa riferiemento a łaƚa definixion de łaƚa ''Marina ItałianaItaƚiana''.</ref>
ŁeȽe so calanchecaƚanche pi' grande indando in senso orario e partendo da ovest łeƚe xe: el [[Golfo de CałiariCaƚiari]], el [[Golfo de Orosei]], el [[Golfo de Follonica|Golfo de FołonicaFoƚonica]], el [[Golfo de Talamone|Golfo de TałamonTaƚamon]], el [[Golfo de Gaeta]], el [[Golfo de Napoli|Golfo de NapułiNapuƚi]], el [[Golfo de Salerno|Golfo de SałernoSaƚerno]], el [[Golfo de Policastro|Golfo de PołicastroPoƚicastro]], el [[Golfo de Sant'Eufémia]], el [[Golfo de Gioia|Golfo de Zoja]], el [[Golfo de Patti|Golfo de Pati]], el [[Golfo de Termini Imerese|Golfo de Termini Imerexe]], el [[Golfo de Castellammare|Golfo de CastełamarCasteƚamar]].
== Giografia Fixica ==
[[File:Mar Ligure.svg|thumb|left|200px|In roso łimitiƚimiti setentionałisetentionaƚi del mar secondo la OHI, in blé secondo la ''Marina ItałianaItaƚiana'']]
No converse un area molto granda, e el ga na media fondità (sirca 2000 m).
El Mar Tiren ga un fondal particołarmenteparticoƚarmente asidentà, a causa deładeƚa so orixene dovua a cause conplese.
El sentro del mar xe ocupà dal [[Basin Tirenico]], conposto in parte da piane abisałiabisaƚi łisieƚisie, al nord se cata el [[Basin del GiłioGiƚio]], desisamente pi' picenin.
ŁeȽe se ciama a indando in senso orario partendo dal nord [[Teraso Circeo]], [[Teraso Pontin-SałernitanSaƚernitan]], [[Basin de SałernoSaƚerno]], [[Teraso de PołicastroPoƚicastro]], [[Basin de PaołaPaoƚa]], [[Basin de Joia]], [[Teraso de łeƚe ŁipariȽipari]], [[Basin de CefałùCefaƚù]], [[Basin de Alicudi]] e [[Teraso de Orosei]]. Ste scarpae łeƚe xe solcae da un mucio de incixion, senpre int'el isteso ordene: [[VałeVaƚe de Sivitavecia]], [[VałeVaƚe de SałernoSaƚerno]], [[Canion de StronbołiStronboƚi]], [[Canion San Vito]] col [[Canion de CastełamarCasteƚamar]], [[Canion de San ŁorensoȽorenso]], [[Canion de Arbatas]], [[Canion de Gonone]], [[Canion de Posada]], [[Canion de Caprera]].
ŁaȽa parte meridional del mar łaƚa xe ocupada da łaƚa porxion somersa de 'na caena de monti, che forma la [[Catena dei Elimi]], e łaƚa [[VałeVaƚe dełedeƚe Egadi]] che prosegue intełainteƚa [[Fosa de Ustica]].
Anca łaƚa parte osidental łaƚa xe ocupada da 'na porxion de crosta sojeta a scurtamento, co formaxion de dorsałidorsaƚi verso el Basin Tirenico e solchi verso łeƚe ixole; partendo da sud łiƚi xe łaƚa [[Dorsal Carbonara]] co łaƚa [[Fosa de CałiariCaƚiari]], i [[Monti de Quirra|Monti de Cuira]] col [[Teraso deładeƚa Sardeña]]<ref>dito anca '''Basin deładeƚa Sardeña'''</ref>, i [[Monti dełedeƚe Baronie]] co łaƚa [[Fosa de Comin]], e a l'estremo nord łaƚa [[Fosa Sardo-Corsa]], i [[Monti Etruschi]], łaƚa [[Fosa de Montecristo]]<ref>dita anca '''Basin de Montecristo'''</ref>, łaƚa [[Dorsal de l'Elba]]<ref>dita anca '''Dorsal de Montecristo'''</ref>e łaƚa [[Fosa Toscana]]<ref>dita anca '''Basin deładeƚa Corsica'''</ref>.
Intel mar ghe xe un mucio de riłieviriƚievi de orixene vulcanica, serti i xe ixołaiixoƚai, ([[Monte Cialdi]], [[Monte VercełiVerceƚi]], [[Monte Cassinis|Monte Casinis]], [[Monte Secchi|Monte Sechi]], [[Monte Carnaglia|Monte Carnaja]], [[Monte Magnaghi]], [[Monte Vavilov]], [[Monte Flavio Gioia|Monte Flavio Joia]], [[Monte Issel]], [[Monte Poseidon]], [[Monte Marsili]], [[Monte Plinio]]); altri łiƚi forma łaƚa [[Catena dełedeƚe Eolie]] e łaƚa [[Dorsal dełedeƚe Lipari]].
Visto che łaƚa piataforma continental łaƚa xe presente sołosoƚo intel setor nordosidental e comuncue łaƚa xe poco estexa, łeƚe scarpae continentałicontinentaƚi łeƚe parte de sołitosoƚito dexà daładaƚa costa.
Anca se manca de dorsal medio-oseanica el Mar Tiren ga al sentro de łaƚa crosta che ga subio un parxial proseso de oseanisaxion, co nel [[Pliocene]] łaƚa se ga stirà par efeto de łaƚa rotaxion antioraria de łaƚa '''microplaca apułaapuƚa'''. El vulcanismo asocià a sta distension el xe sta particołarmenteparticoƚarmente ativo int'el Pliocene a setentrion, deso el xe ativo intełainteƚa so parte meridional.
Tute l'area łaƚa xe sogeta a sismisità ełevataeƚevata, łeƚe coste nordosidentałinordosidentaƚi e meridionałimeridionaƚi łeƚe xe a riscio de [[Tsunami|zunami]].
El xe misià in superfisie da na circołaxioncircoƚaxion co verso antiorario intełainteƚa so parte osidental, e da una co verso orario intełainteƚa so parte oriental, intranbe łeƚe rimonta verso nord al sentro del mar; łeƚe ga intensità de 0,4÷0,7 nodi; int'el Golfo de Taranto ghe xe 'na circołaxioncircoƚaxion secondaria senpre co verso orario.
L'anpiesa de łaƚa marea łaƚa xe bastansa nmodesta (30÷50 cm).
ŁaȽa so tenperadura in superfisie łaƚa va da 13 °C a nordovest a 14,5 °C al sentro.
ŁaȽa so sałinitàsaƚinità in superfisie łaƚa va da 38,5 a nordovest a 38,2 a sudest, in fondità el masimo xe de 38,8 a sirca 600 m intełainteƚa porxion de sudest.
ŁaȽa so [[Contenuto de osigen|osigenaxion]] łaƚa xe de 5,5-6,0 ml/l in superfisie, el minimo co 4,0 ml/l xe a sirca 400 m de fondità intełainteƚa so porxion sudoriental.
ŁiȽi fiumi pi' inportanti che łiƚi se jeta intełeinteƚe so acue łiƚi xe el [[Tevere]], l'[[Ombrone|Onbron]] el [[Liri-Garigliano|ŁiriȽiri-GariłianGariƚian]] e el [[Volturno]]<ref>Secondo łaƚa definixion de OHI se conta anca l'[[Arno]]</ref>.
ŁeȽe ixołeixoƚe pi inportanti łeƚe xe chełecheƚe de l'[[ArsipełagoArsipeƚago de łeƚe EołieEoƚie]], de l'[[ArsipełagoArsipeƚago de łaƚa MadałenaMadaƚena]], de l'[[ArsipełagoArsipeƚago de łaƚa Egadi]], de l'[[ArsipełagoArsipeƚago Canpan]] e de l'[[ArsipełagoArsipeƚago Pontin]]; anca gran parte de l'[[ArsipełagoArsipeƚago Toscan]] el xe conpreso al so interno<ref>Co l'ecexion de [[Gorgona]] e [[Ixola de Capraia (LI)|Capraia]]</ref>.
== Giografia umana ==
[[File:Mapa de la mar Tirrena ca.png|miniatura|sinistra|mapa połitegapoƚitega]]
El bagna łeƚe coste de l'[[ItałiaItaƚia]] (rejon de [[Toscana]], [[Lasio]], [[Canpania]], [[BaxiłicataBaxiƚicata]], [[CałabriaCaƚabria]], [[SiciłiaSiciƚia]], [[Sardegna|Sardeña]]<ref>Secondo łeƚe definixion de łaƚa OHI anca łaƚa [[ŁiguriaȽiguria]]</ref>) e de łaƚa [[Fransa]] (Rejon de [[Corsica]]).
ŁeȽe sità pi' grandi łeƚe xe [[NapułiNapuƚi]], [[PałermoPaƚermo]], [[Cagliari|CałiariCaƚiari]], [[SałernoSaƚerno]].
Tra łiƚi porti pasejeri se pode ricordar [[Bastia]], [[Pionbin]], [[Olbia]] e [[Civitavecchia|Sivitavecia]], [[Milazzo|MiłasoMiƚaso]], [[Trapani]]. Tra i porti turisteghi [[Porto Santo Stefano]] e [[Pozzuoli|PosuołiPosuoƚi]].
Tra łiƚi łoghiƚoghi turisteghi se ricorda [[Castiglione della Pescaia|Castijon de łaƚa Pescaja]], [[Anzio|Ansio]], [[Formia]], [[Ischia|Is'cia]].
No el xe un mar particołarmenteparticoƚarmente pescoxo, łeƚe aree pi' pescoxe łeƚe xe łeƚe coste orientałiorientaƚi indove se cata [[Sgombri|sconbri]] e [[Acciuga|aciughe]], e chełacheƚa meridional indove se cata [[Pese spada|pesi spada]] e [[Sardina|sardełesardeƚe]].
== Note ==
{{Interprojeto|commons=Category:Tyrrhenian sea|commons_preposizione=sul}}
== CołegamentiCoƚegamenti esterni ==
* {{it}} [http://www.messaggidalmare.com/correnti_marine/Le%20correnti%20marine.html Corenti marine]
* {{en}} [http://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=kt167nb66r&chunk.id=d3_4_ch15&toc.id=ch15&brand=eschol ŁiȽi ocèani: łaƚa łoroƚoro fixica, chimega e biołogiabioƚogia xeneral]
[[Categoria:Mari|Tiren]]
| 