Difarense intrà łe version de "Pułìtega"

{{F|politica|maggiomajo 2010}}

[[File:Giuramento Mattarella Montecitorio.jpg|thumb|La [[Camara dei deputati]] durante el JuramentoXuramento e entrada de el dodiceximo presidente de ła Republega Italiana [[Sergio Mattarella]]]]

Połe rifarirse a [[Stato|stati]], [[Confederasion de Stati|confederasion]] e [[Organixasion internasionałe|organixasion intergovernative]], o anca a prexense locałi e del teritorio come łe [[rejon aministrativa|rejon]] e i [[comun|comuni]]: In sti ultimi caxi, l'asion de governo se parlaria de [[aministrasion locałe]].

N'tel [[1500]] ła paroła pułitega ła xé njiesta rivedua anca da [[Niccolò Machiavelli|Machiavelli]] che co el so tratà ''El prinsipe'', ła ga anałixada e el ga identifigà na nova formułasion, separando da on etica siviłe, on etica statuałe,l in quanto pì alta e difarente, un etica del goerno de on entità teritorial e de na comunità omana, che l'è el superior atore distinto da łe exijense de ogni singoło omo o grupo de omani de ła comunità eła.

Eło inventa cusì el termine "Raxon de stato", che paró ła mantegnarà sempre ben separada dal termine pułitega, che ła so acesion par MachiavelliaMachiavelli a restarà n'tel totałe poxitiva, (ła fraxe "el fine xustifega i mexi" ł'è stada atribuia falsamente a Macchiavelli).

Machiavelli intendea dare a ła pułitega on autonomia che el Clero de l'epoca no jera disposto a daredarghe. VegnaràEl vegnarà censurà dai so contemporaneicontenporanei e criticà in tuta [[Eoropa]] par łe so dichiarasion.

Al contrario de Hobbes, [[John Locke]] no soło nolno'l vedea n'te l'atribusion al sovran de tuti i poderi ła sołusion a i scontri de el popoło ma ansi el ga scrito l'idea che el sovran el gavea da rispetar i diriti fondamentałi come ła proprietàpropietà privada. Fondamentałe xé n'te ła storia de el pensiero pułitego l'opara de [[Montesquieu]] "L'ésprit des lois" (El spirito de łe lexi) dove viene formulata la distinzione dei poteri come principioprinsipio base per evitare la tirannidetiranide. Anca Montesquieu el tira lustro su i vari tipi de goerno, par finir dixendo che ła monarchia costitusionałe resta ła forma mejormejo, parché ła clase nobiłe in xenerałe xé manco corutibiłe, visto che ła xé vincołada al prinsipio del' [[onore]].

N'tel [[XIX secoło]] [[Karl Marx]] el ga ideà ła critega sientifega al sistema capitałista borghexe e ła fiłoxofia, in contrapoxisionecontrapoxision a l'ideałixmo e a łoal spirituałixmo, del [[materiałixmo storico]], e dopo [[diałetico]]: ła estoriastoria dei sistemi sociałi e istitusionałi xé determinada da na strutura che ła riva, da la so "sostansa", dai raporti economisi che ghe xé. L'economia ła raprexenta ła baxe fondamentałe e esensiałe de ła società, che ła njien a esare modełada e influensada dai raporti economisi (ła struturasion), che proprio parché al nasare de l'organixasion sociałe, core in maniera semplise a determinarghe i vari ordinj sociałi, culturałi e ideołoxisi del sistema capitałista borghexe (sovrastruturà) o "formà". Marx el ga sotołinea che el raporto non xé da considerarse in maniera semplise deterministega.

N'tel [[XX secoło]], l'arte de ła pułitega ła xé diventada anca on laboratorio pratico de łe [[corente pułitega|teorie pułiteghe]]. I se ga xviłupà, in fati, na caterba de sistemi difarenti de xestire ła [[roba publega]]. In fianco a łe monarchie che ghe jera al scumisiarse del secoło, cresea łe prime democrasie borghexi, e contenporaneamente i primi esperimenti de aplicasion pratica del [[sociałixmosociałismo]], ła maxor parte njui fora n'tei sistemi opresivi. N'te ła prima metà del secoło a ste forme łe njiea in parte i totałitarixmitotałitarismi e autoritarixmiautoritarismi de [[drita (pułitega)|drita]], derivanti da ła crixi de łe fraxiłi democrasie.

Uno de i strumenti de intervento de ła società siviłe n'te l'asion pułitega istitusional i xé stai vedui sempresenpre pì speso i referendum de inisiativa popołare, sia in jiro nasionałe, sia sempre pì speso in jiro rexionalrejonal o locałe.