Gernikako Arbola

El Gernikako Arbola, che in basco vol dir albaro de Gernika, l’è na quercia che sinbołixa łe tradisionałi łibartà del popoło bixcain e, par estension, de l’intiero popoło basco. I siori de Bizkaia (incluxi i re de Castilia e i pretendenti carlisti al trono) i jurava de rispetar łe łibartà bixcaine soto de eło e ła tradision ła se ga mantegnùa: al dì d'ancó anca el lehendakari, presidente de ła comunità autonoma basca, l'açeta ła so carica qua.

L’Albaro de Gernika l’è el sinboło de łe łibartà basche (bixcaine).

L’albaro canbia

 
El tronco del “vecio albaro”.

Durante el Medioevo, i raprexentanti de i viłaji bixcaini i tegnea łe so asenblee soto i grandi albari łocałi. Col pasar del tenpo, a partir dal 1512, el ruoło de l’asenblea de Gernika el vien a sostituirse a queło de łe singołe asenblee, e ła so quercia l’aquixise un signifegà sinbołico.

Atualmente łe asenblee łe se tien inte na costrusion apoxitamente costruìa par sto scopo in tel 1833.

Storia de l'Albaro canbia

 
El scudo de Bizkaia.

Ła dinastia de i albari de Gernika conosùi:[1]

  • L'Albaro Pare (XIV secoło - 1742), l'è l'albaro più antico documentà, visùo par 450 ani.
  • L'Albaro Vecio (1742-1860), piantà al posto de l'Albaro Pare. El so tronco l'è conservà in un tenpieto preso łe Juntas Generales de Vizcaya/Bizkaiko Batzar Nagusiak. Qua in tel 1839 ła rejina regente Maria Cristina ła ga jurà in raprexentansa de ła rejina Ixabeła II; l'è stà l'ultima olta che sto rito el ga avù łogo.
  • L'Albaro Fiol (1858-2004), l'è sopravisùo al bonbardamento de Gernika del 1837 e el ga visto el juramento del primo lehendakari basco, José Antonio Aguirre. Atacà da un fongo, l'è stà dichiarà morto el 20 apriłe 2004. I jardinieri del governo de Bizkaia i ga conservà diversi albari de riserva cresùi da łe ghiande de st'albaro, mentre altri i'è sparsi par el mondo, dè in dono a diverse comunità de ła diaspora basca o a łe sità gemełe.
  • L'Albaro Atuałe (1986-dì d'ancó) l'è stà piantà al posto de so pare, a ła Casa de Juntas de Guernica/Gernikako Batzarretxea, el 25 febrar 2005.

El gran signifegà de l'albaro l'è iłustrà da n'evento che se ga verificà poco dopo el bonbardamento de Gernika. Qaundo łe trupe franchiste łe conquista ła çità, in tel 1937, el tercio de Begoña, formà da vołontari carlisti bixcaini, i mete na guardia armà intorno a l'albaro par protexarlo da i fałangisti, che i avarea volùo far cascar sto sinboło del nasionałixmo basco.[2]

Na quercia l'apare anca sul stema de ła Bixcaia e de conseguensa anca su quel de diversi paexi de ła Bixkaia. Na foia de quercia l'è el łogo uxà dal governo łocałe bixcain.

Anca el logo del partio nasionałista basco Eusko Alkartasuna e na vecia version del łogo de l'organixasion nasionałista jovaniłe Jarrai i mostra foie de quercia.

El Juramento canbia

El Lehendakari Aguirre el ga fato qua el juramento par entrar in carica, par via del vałor sinbołico de sto posto. Łe parołe che el ga utiłixà i'è łe seguenti:[3]



Inte l’epoca moderna, davanti al ‘’juro’’, se ga xontà ła fraxe "davanti a voialtri, raprexentanti del popoło".

L'ino canbia

 
El verde de ła bandiera basca l'è un riferimento a l'albaro e a łe leji tradisionałi che el raprexenta.

Gernikako arbola l’è anca el titoło de na canson (in te ła forma del zortziko) prexentà a Madrid (1853) dal bardo basco José María Iparraguirre, muxica de ’’Juan María Blas de Altuna e Mascarua’’, a cełebrasion de l’albaro de Gernika e de ła łibartà basca. Sta canson l’è un ino mia ofiçiałe dei baschi, afiancà a l’ofiçial Eusko Abendaren Ereserkia. L’è stà ciamà ła "marsiliexe dei baschi".

Parołe canbia

Ghè version con quatro, oto o dodexe strofe. En più, Iparragirre, in quanto bertsolari e quindi inprovixador, l’à introdoto diverse varianti durante łe so performance.[4] Qua de seguito ze riportà el testo in originałe, basco stàndar e ła tradusion in vèneto.

Testo originałe[5] Basco Vèneto
Guernicaco arbola
Da bedeincatuba
Euscaldunen artean
Guztiz maitatuba:
Eman ta zabaltzazu
Munduban frutuba,
Adoratzen zaitugu
Arbola santuba.
Gernikako arbola
da bedeinkatua
Euskaldunen artean
guztiz maitatua:
Eman ta zabal zazu
munduan frutua,
adoratzen zaitugu
arbola santua.
L’albaro de Gernika
l’è benedìo,
tra i Baschi
gran amà:
Produxi e propaga
el (to) fruto in tel mondo;
te adoremo,
albaro santo.
Milla urte inguruda
Esaten dutela
Jaincoac jarrizubela
Guernicaco arbola:
Saude bada zutican
Orain da dembora,
Eroritzen bacera
Arras galduguera.
Milla urte inguru da
esaten dutela
Jainkoak jarri zuela
Gernikako arbola:
Zaude bada zutikan
Orain da denbora,
Eroritzen bazera
arras galdu gera.
L’è çirca mile ani,
i dixe,
che Dio el l’à piantà,
l’albaro de Gernika:
Stà in pié, ałora,
deso l’è el tenpo;
se te caschi
se perdaremo totalmente.
Etzera erorico
Arbola maitea,
Baldin portatzen bada
Vizcaico juntia:
Lauroc artuco degu
Surequin partia
Paquian bici dedin
Euscaldun gendia.
Ez zera eroriko
Arbola maitea,
Baldin portatzen bada
Bizkaiko juntia:
Laurok hartuko degu
Zurekin partea
Pakian bizi dedin
Euskaldun jendea.
No te cascarè mia,
caro albaro,
se ła Junta de Bizkaia
ła farà pułito:
Noialtre quatro [provinçe]
se rendaremo (a ti) parteçipi
par che ła jente basca
ła viva in paxe.
Betico bicidedin
Jaunari escatzeco
Jarri gaitecen danoc
Laster belaunico:
Eta biotzetican
Escatu esquero
Arbola bicico da
Orain eta guero.
Betiko bizidedin
Jaunari eskatzeko
Jarri gaitezen danok
Laster belauniko:
Eta biotzetikan
Eskatu ezkero
Arbola biziko da
Orain eta gero.
Par che el viva par senpre,
metemose tuti
rapidamente in xenocio
a pregar el Sior:
e vegnendo l'invocasion
dal cor,
l’albaro el vivarà,
deso e par senpre.
Arbola botatzia
Dutela pentzatu
Euscal erri guztiyan
Denac badakigu:
Ea bada gendia
Dembora orain degu,
Erori gabetanic
Iruqui biagu.
Arbola botatzia
Dutela pentzatu
Euskal Herri guztian
Denak badakigu:
Ea bada jendea
Denbora orain degu,
Erori gabetanik
eduki behar degu.
Che i ga pensà
de far cascar l'albaro
en tuti i Paexi Baschi
(tuti) ło savemo.
Su, jente,
l'è deso el momento!
ghémo da far in maniera
che no'l casca.
Beti egongocera
Uda berricua,
Lore ainciñetaco
Mancha gabecoa:
Erruquisaitez bada
Biotz gurecoa,
Dembora galdu gabe
Emanic frutuba.
Beti egongo zera
Uda berrikoa,
Lore aintzinetako
Mantxa gabekoa:
Erruki zaitez bada
Biotz gurekoa,
Denbora galdu gabe
Emanik frutuba.
Par ti sarà senpre
primavera,
sensa el dixonor
de i fiori de i tenpi nà.
Ga conpasion, ałora,
del nostro cor,
sensa perdar tenpo,
dà el fruto.
Arbolac erantzun du
Contuz bicitzeko,
Eta biotzetican
Jaunari escatzeco:
Guerraric nai ez degu
Paquea betico,
Gure legue zuzenac
Emen maitatzeco.
Arbolak erantzun du
Kontuz bizitzeko,
Eta biotzetikan
Jaunari eskatzeko:
Gerrarik nai ez degu
Paquea betiko,
Gure lege zuzenak
Hemen maitatzeko.
L’albaro l’à risposto
de vivar con atension
e de domandar al Sior
dal cor:
No vołemo mia goere,
[ma] paxe par senpre,
par amar qua
łe nostre łeji juste.
Erregutu diogun
Jaungoico jaunari
Paquea emateco
Orain eta beti:
Bay eta indarrare
Cedorren lurrari
Eta bendiciyoa
Euscal erriyari.
Erregutu diogun
Jaungoiko jaunari
Pakea emateko
Orain eta beti:
Baita indarra ere
Zerorren lurrari
Eta bendizioa
Euskal Herriari.
Emo pregà
el Sior Dio
de darne ła paxe,
deso e par senpre:
e anca ła forsa
a ła So tera
e ła benedision
par i Paexi Baschi.

In łeteratura canbia

L’albaro l’à ispirà anca altri autori:



Varda anca canbia


Riferimenti canbia

  1. |El Mundo, 26 febrar 2005, Otro árbol de Gernika (ES)
  2. N'intervista con Jaime del Burgo Torres (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema). , el capitan che 'à ordinà ła guardia. Aparentemente da El Mundo (31 October 2005).
  3. Aguirre y Lecube, José Antonio de, Obras completas, Sendoa, San Sebastián, 1981
  4. Gernikako Arbola, véritable hymne basque Archivià il 20 de marso 2009 in Internet Archive. , de Jean Haritschelhar. (FR)
  5. Guernicaco Arbola, de Jose Maria Iparragirre, Colección de aires vascongados, Ed. Sendoa, Donostia, 1981.
  6. The Oak of Guernica Archivià il 17 de novenbre 2016 in Internet Archive. , William Wordsworth, 1810.

Ligamenti de fora canbia

sul sito de łe Juntas Generales/Batzar Nagusiak bizcaina, organo łegixlativo forałe de ła Bizkaia 
(EU)

 
(ES)

 
(EN)

.
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Gernikako_Arbola&oldid=1109186"