Łuze

Ła paroła łuxe o ciàr (dal łatin, lux, lucis, chel vien fóra a sóa volta dal greco λευκός, bianco') ła se riferise a ła porsion del spetro ełetromagnètego el se pol véder col'ocio uman, e el xe a ocio conpréxa infrà 400 e 700 nanòmetri de łonghésa d'ónda, vero infrà 750 e 428 THz de frequénsa. Sto intervało qua el xe ugual a ła region dr màsima emision da parte del sołe. I confini del spetro vixìbiłe al'ocio uman i no xe miga uguałi par tuta ła xente, ma i canbia drio el sogeto e i pol rivar a 730 nanòmetri, 'ndando arente i infrarósi, e i 380 nanòmetri 'ndando arente i ultraviołéti. Ła prexensa al stéso ténpo de tute łe łonghése d'onda vixìbiłi in ugual quantità ła forma ła łuxe bianca. I ragi infrarósi i no se véde, ma i se pol sentir come całor su ła pełe; quei ultraviołeti i fa anca scotadure e łe ave łe pol vederli.

Łuxe che ła se véde grasie a refresion sul fumo.

Ła łuxe, come tute łe ónde ełetromagnèteghe, ła sta in raporto co ła maderia. I fenòmeni più comuni che i xe i xe: l'asorbiménto, ła trasmision, ła refresion, ła refrasion e ła defrasion.

Anca se 'ntel'ełetromagnetismo clàsego ła łuxe ła xe descrita come un'ónda, el soravénto de ła mecànega quantìstega al scuminsiamento del XX sècoło el ga perméso de capir che sta qua ła ga anca propietà tìpeghe de łe partexełe e de spiegar fenòmeni come l'efeto Compton. Inte ła fìxica de ancó ła łuxe (e tuta ła radiasion ełetromagnètega) ła vien descrita come fata da quanti del canpo ełetromagnètego ciamai fotóni.

Ła łuxe ła ga na vełosità definia. Inte el vódo ła ga na vełosità costante (dita c) de 299 792 458 m/s. De sołito, sto vałor qua el vien senplifegà a 300 000 km/s.

El studio de ła łuxe e dei sói raporti co ła maderia el se ciama òtica. Par l'omo e par el móndo ła fónte prinsipal de łuxe ła xe sénpre stà el sol, anca se l'evołusion tecnołòxica ła ga portà a crear nóvi mexi, come el fógo e, piasè de resénte łanparine, torse, ecc.

Lunghese d'onda de ła łuxe vixìbiłe

Spetro ełetromagnetego

Ła łuxe vixìbiłe ła xe na porsion del spetro ełetromagnetego conprexa sitca tra i 400 e i 700 nanometri (nm) (inte el aria). Ła łuxe ła xe anca caraterixà da ła so frequensa. Frequensa e lunghesa d'onda łe segue sta relazion: l=v/f (indove l xe ła lunghesa d'onda, v xe ła vełosità inte el mexo considerà - inte el vodo in xenere se indica co c -, f xe ła frequensa de ła radiasion).

Altri progeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so luze
• el detien schemi gràfeghi so