Całe

Ła całe (plural guałivo) el xe ła tìpega strada venesiana, strénta infrà dó fiłe fiłade de edifisi fati par vìverghe drénto o negosi a pepian.

Całe del Paradiso vista da Salizada San Lio

Ła łarghesa de łe całe ła se desferénsia asae: se va dai 60 sentìmetri a ocio de łe całe più strete che de frecuente par sta raxon łe xe ciamae całexełe o całéte, fin ai sinque-sie metri o anca oltra de quełe più grande, ciamade de frecuente "całe łarghe".

Ła sałixada (scritura tradisional salizada) ła xe na całe łarga de inportansa special. El nome, che el deriva da sèłexe, el vol endegar el fato che in ténpi pasai ste strade qua, propio grasie a ła só inportansa, łe xe stae infrà łe prime che łe xe stae tavełae co łe clàseghe pière in sałixà grixo (piera trachìtica) ancuo doperai squaxi in ogni parte de ła sità, mentre el resto de łe całe e de łe strade łe prexentava na tavełasion in quarełi poxisionai a spina de pése (come el xe oncora queła vanti a ła Cexa de ła Madona del'Orto) co i no gera conpletamente sénsa piera.

Algune całe orbe secondarie, ła cui ùgnoła funsion ła xe de perméter l'intrada a łe caxe che ghe se fasa, łe vien ciamae "ramo".

Anca ła łonghesa de łe całe ła pol canbiar asae: se va dai póchi metri fin a łe "całe łónghe" che łe pol slongarse anca par qualche sentenera de metri, co un percorso de volte storto. Algune całe łónghe, bastansa inportanti par i numeroxi tràfeghi che ghe se fasa fin da ténpi łontani, łe xe ciamade "rughe": famoxe a Venesia łe xe ła Ruga Giufa e ła Ruga Rialto.

A Venesia, ła toponomàstega de łe całe ła xe asae varia: paréce łe tol el nome de qualche personagio famoxo che de frecuente el gaveva caxe o pałasi inte ła xona (Całe Foscarini), altre łe reciama ła vicinansa antiga o de ancuo a na cexa o un convénto (Całe San Doménego, Całe de ła Chiesa) o anca łe se referise a mestièri o atività che na volta ghe gera prategai o consentrai (Całe del Pistor, Całe dei Całeghèri, Całe del Squero) e in qualche caxo anca a sénplisi persone comune che ghe abitava o ghe łavorava e che, par na raxon o par n'altra, łe se gaveva tólto na serta fama logal (Całe del Barba Frutariol). El nome steso de łe całe de frecuente no'l xe escluxivo: par exenpio, in sità ghe xe deserénti Całe San Doménego, Całe de ła Chiesa, Całe del Squero, catae in sestièri desferénti.