Diałeto azołan
El diałeto axołan (che no'l va confuso cum el diałeto axołexe che el xe el diałeto de ła łéngua łombarda parlà intel comun de Àxoła inte ła provìnçia de Màntova) el xe el diałeto de ła łéngua vèneta parlà intełe frassion (no intel çentro storico) del comun de Àxol in provinzia de Trevixo. Łe ghe xe ìzołe diałetałi anca intełi comun de Castelcuc e de Monfum, parché 'sti do comun cuà in passà i xe stai de łe frassion del comun de Àxol.
Carateristeghe
canbia- łe siłabe "ce" et "ci" łe xe łete, de sołito, co fà i itałiani i leďarìa "ze" (cum "z" aspara) et "zi" (cum "z" aspara), sora tuto co łe xe poste daspò ła "n": "scomìncia" ła vien łeta "scomìnzia";
- ła "d" ła vien a volte aspirà, altre adiritura ła xe conpletamente muta;
- ła "ł" intervocałica ła vien senpre pronunzià, anca se na de łe do vocałi ła xe "e": "Montebełuna" ła vien łeta "Montebełuna" /montebe'ɰuna/ et no "Montebeuna". I fa ecession ła paroła "sbessola" (mento) et łe parołe che łe finisse in "-lassion" co fà "colassion" et "relassion" in cui ła "l" ła se pronùnzia co fà in itałian;
- ła "s" "sorda" ła vien senpre dopià co ła xe intrà do vocałi;
- ła "s" "sorda" ła vien pronunzià co fà na "z" "sorda" co ła xe posta dopo ła "n": "scansion" ła vien łeta "scanzion"
- ła "th" (interdentałe sorda) ła indica un sono (/θ/), sempre dópio se in posission intervocałica, che no el se capisse se el xe na "f" o na "z" sorda. Alcuni, par esempio, i dixe "Venèthia" e el par che i dica "Venèffia"
- ła "z" a volte ła xe łeta co fà na "ď", tipo simiłe co fà i Serbo-Croati i leďe ła "z" de "Mezugorje", sora tuto co el corispondent in itałiano el xe ła "g" "pałatałe": "zoba" (itałiano giovedì) ła vien łeta co fà "ďoba".
- Alcune conosonanti dópie (no solche ła /s/, ma a volte anca /p/, /t/, /f/, /ʦ/, /ʣ/e /ʤ/) le ghe xe (anca inte ła pronùnçia) anca uncò: par exempio, el congiuntivo del verbo gaver el xe "gàppie".
Lèssico
canbia- ao = ape/i
- articioc = carciofo/i
- bail = badile
- barba = zio
- bissa (o bìssia) = serpente o lucèrtola
- bissat = anguilla
- bissòrboła (o bissaòrboła, o bissiaòrboła) = lucèrtola
- boretoła = lucèrtola
- carbonasso (o scarbonasso) = carbonasso
- ďóba = giovedì
- sbessola = mento
- uncò = oggi
Exenpio de diałeto del 1875
canbiaV'hè donche da saver ch'al tenpo del prin re de Zipro, dopo che Gofredo de Bulgion al vea ciapà la Tera Santa, a l'é suzzedest che na siora de Guascogna l'è 'ndata par devozion al San Sepolcro. Inte el tornar indrio, co l'é stata a Zipro, do a tre figurate i l'ha maltratada. E ela, stufa e morta la s'ha trat a la disperazion e l'ha pensà de 'ndar dal par farse far giustizia. Ma carchedun ga dit che la varè fat al viazzo de bant, parché al re a l'era na lasagna, un bon da gnent, e che in in pé de giutar i altri a vindicarse, lù stess al le ciapea e le metea ìa quante che i ghe n'olea far. Che anzi, co i vea na qualche rabia contre de lù, i se vindichea liberamente come che fosse gnent. Quande che la siora l'ha sentist 'sto mistier, l'ha cognest perder la baldezza de vindicarse. Ma el bisogn che pur la vea al ga fat tanto zinquantar, che l'ha catà fora la maniera de svergognar al re. La ciapa su donca e la va da lù a pianzand, e la ghe dis: “Che el sente, sior: mì no gene mio qua da lù co la baldezza d'esser vindicada del tort che i me ha fat; voj esser pagà e sodisfà co poch; me basta che lù al me insegne comodo che el fa lù a sufrir quele che sente a dir che i ghe fa tut al dì; parché la capiss che se podesse imparar 'sto sagreto, mi podarò lora sufrir la mea, che del resto ghe regalarè olontiera a lù, sior, che el le porta cussita ben.
Al re, che fin lora l'era stat an pegro e un lasagnon, el se ha como dessedù fora, e scominziado dal tort che i ghe vea fat a quela siora, al ghe l'ha fata pagar salada a tuti quei che dopo quela olta i ha olsà far de le insolenze.
Giovanni Papanti, I parlari italiani in Certaldo, 1875, pagg. 511-512
Varda anca
canbia