Erodoto
Erodoto (in greco ‘Ηρόδοτος, Herodotos; Alicarnaso, 484 a.C. – Thurii, 425 a.C.) el xe stà n'istòrego greco.
  | |
| Nome orizenałe | (grc) Ἡρόδοτος Ἁλικαρνᾱσσεύς |
|---|---|
| Biografia | |
| Nasimènto | s. 484 v.C. Alicarnasso (it)  |
| Morte | s. 425 v.C. (58/59 ani) Thurii (Itàlia) (it) |
| Atività | |
| Canpo de laoro | |
| Posto de laoro | Gresa antiga |
| Ocupasion | |
| Òpara | |
Òpare in rezalto
| |
 | |
El xe considerà el "pare de ła storia" in quanto, inte ła sóa òpera de łe Istorie, che in greco el signìfega recerca, el prova a endegar łe cauxe che łe ga portà a ła guerra infrà łe poleis unìe de ła Grecia e l'inpero persian meténdose inte na prospetiva istòrega, doperando ła recerca e no fidàndose miga de łe incerte opinion de quei chei vegniva prima.
I eo consìdera anca el "pare del'etnografia" grasie a łe sóe descrision dei pòpołi ciamadi bàrbari (Persiani, Egisiani, Medi e Sciti) che, anca se co parece svariada, łe mostra un pensièr verto e na granda capasità de ispesionar. Sta vertura mental e curioxità verso culture miga greche ła pol eser spiegada pensando al lógo de nàscita del' istòrego. Alicarnaso el gera, infati, na sittà greca da łe desferénte tradision e in forte contato col mondo bàrbaro. Ła stesa biografia del'istòrego ła porta el segno de sto intreso de culture.
Biografia
canbiaErodoto el xe nasuo inte el 484 a.C. inte na famégia aristocràtega de Alicarnaso (Axia menor), da mare greca, Dryò, e pare axiàtico, Lyxes. In połìtega nemigo, insieme al xerman Paniassi, a Ligdami II, tirano de Alicarnaso, chel governava ła sità grasie al'agiuto del "Gran Re". Paniassi, acuxà da Ligdami de averghe tolto parte a na congiura de aristocràteghi par coparlo, el xe stà meso a morte. Erodoto el xe stà, invese, bon a scapar a Samo, sità che ła partegniva a ła Lega delio-àtica, che ła gera nemiga dei persiani (457 a.C. a ocio). El xe tornà indrio in patria datorno al 455 a.C. cusì in maniera da véder Ligdami mandà via, forse anca agiutando quei chei eo ga fato. Inte el 454 a.C. Alicarnaso ła xe intrada inte ła sfera de influénsa ateniexe, deventando trabutaria de ła sità àtica.
Daspò poco ténpo el ga viaxà e vixità na granda parte del Mediteràneo oriental, in particołar manièra l'Egito indove, fasinà da quea siviltà, el xe restà par quatro méxi. Scopo dei viaxi el xe stà forse sunar i materiałi ùtiłi par scrìver ła sóa òpera (łe Istorie). Dal 447 a.C. el xe stà a Atene, indove el ga cognosùo Pericle, el poeta tràxico Sofocle, l'architeto Ippodamo de Mileto, e i sofisti Eutidemo e Protagora; inte el 445 a.C., el ga partesipà a łe Panatenee, inte łe cuałi el ga łeto al pùblico la sua opera (vadagnando par sta letura diéxe tałénti).
Daspò el xe 'nda inte ła cołonia panelènica de Thurii (in Magna Gresia, sul posto del'antiga Sìbari), e'l gà agiutà a fondarla, datorno al 444 a.C.. Ła tradision ła vol che el ghe sia morto inte i ani daspò co ła Guera de ła Morea ła xe scomensada (per convension inte el 425 a.C.). Par el vèro no semo oncora boni a saver łógo, data e circostanse de ła sóa morte. Savémo poco de altro su ła vita del'istòrico.
Łe Istorie
canbia
L'òpera "Istorie" (Ἱστορίαι, Historìai) ła xe divixa in 9 libri: sta divixion ła xe stada fata da gramàtisi lisandrini (in età ełenìstega, III sècoło a.C.).
I primi quatro libri i se divide in:
- introdusion mitołòxica (archaiologhia)
- logos lìdico (indove se parla del re Creso e se fa dónca riferimento a łe colonie greche che łe ghe partegniva (560 a.C.))
- logos persian
- logos egisio
- logos scìtico
- logos lìbico
El proemio:
Inte el proemio, daspò chel gà endicà el só nome e queo de ła sità natal, Erodoto el prexenta l'òpera, mostràndoghe el scopo xeneral e'l tema:
(VEC)
«Sta qua ła xe l'espoxision de ła recerca de Erodoto de Alicarnaso, perché i evénti dei ómeni i no desparisa col ténpo e łe inprexe grade e maravegioxe, fate sia dai Gresi che dai Bàrbari, e no łe finisa sénsa gloria; in particołar łu el recerca par qual raxon sti qua i ga conbatui infrà łóri.»(el )
«Ἠροδὀτου Ἁλικαρνησσέος ἰστορίης ἀπόδεξις ἤδε, ὠς μήτε τὰ γενόμενα ἐξ ἁνθρώπων τᾧ χρόνῳ ἑξίτηλα γένηται, μήτε ἔργα μεγάλα τε καὶ θωμαστά, τὰ μὲν Ἔλλησι, τὰδὲ βαρβάροισι ἀποδεχθέντα, ἀκλεᾶ γένηται, τά τε ἂλλα καὶ δι'ἢν αἰτίην ἐπολέμησαν
ἀλλήλοισι»— Erodoto, Storie, I, 1.
El quinto libro el parla del ténpo chel va da ła rivolta iònica a ła dominasion lìdico-persiana.
I ùltemi quattro libri i parla de łe guere persiane.
L'istoria ła xe fata secondo łe manièra de contar antighe, perché ła segue i criteri de ciclisità (Ring Komposition) e asociasione perifèrega.
Ła łéngua doperada ła xe un iònico squaxi personałixà co qualche smisiamento de robe antighe e ełementi àtisi, co ogni probabiłità gałe xontae dai fiłòłoxi lisandrini (a łe cuałi se tribuise el scanbio de sità de nàsita de Erodoto inte el proemio).
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Erodoto
el detien schemi gràfeghi so
| Controło de autorità | VIAF (EN) 100225976 · ISNI (EN) 0000 0001 2353 0133 · El vałore CFIV036084 de SBN no el xe mija bon. · LCCN (EN) n79086888 · GND (DE) 118549855 · BNF (FR) cb119073789 (data) · BNE (ES) XX903903 (data) · ULAN (EN) 500257721 · NLA (EN) 35757038 · BAV ADV12072260 · CERL cnp01259792 · NDL (EN, JA) 00443136 · WorldCat Identities (EN) n79-086888 |
|---|