Grafia Veneta Unitaria

Grafìa Vèneta Unitaria (scurtà GVU) el xe el titoło de un manuałe, scrito in itałian, fato far inte 'l 1995 da ła Xonta Rejonałe del Vèneto, par catar fora un sistema de scrivar ła łengua vèneta che l'andese ben par tuti i difarenti diałeti deła łéngua vèneta, e i łi raprexentese tuti.

El sistema el xe sta pensà da na comision sientìfega nominà da ła Xonta Rejonale e formà da Manlio Cortellazzo (diretor), Silvano Belloni, Luciano Canepari, Dino Durante, Mario Klein, Gianna Marcato, Sergio Sacco, Maria Rosaria Stellin, Ugo Suman e Alberto Zamboni.

A difarensa de ła Grafia Veneta Clàsega, eł sistema GVU el consiłia de scrivar come che se parla (sença vardar l'etimologìa o l'orìgine de łe parołe) e de doparar çerte łétare par scrivar i soni de ła łengua parlà, ma el łasa anca na çerta łibartà de poder sèłier łétare difarenti.

Açento

L'açento el xe un segno che el se mete sora na vocałe tònica par mostrare ła maniera giusta de pronunsiare na paroła. El sistema GVU el dixe de doparare l'acento grave par tute łe vocałi (à, è, ì, ò, ù) e l'acento acuto soło par łe vocałi é e ó (quando che łe xe sarae).

L'acento el va doparà:

• Inte łe parołe sdrùciołe e bisdrùciołe: àlbaro, métare
• Inte łe parołe sdrùciołe che łe xe diventae piane dopo che łe ga perso ła vocałe finałe: fàçil (da fàçiłe)
• Inte łe parołe tronche che łe finise co na vocałe: insonà, pałù
• Inte łe parołe tronche che łe finise co na consonant, soło quando che ła vocałe de l'ùltima siłaba ła xe na è verta o na ò verta: scarpèr, veciòt
• Inte łe parołe piane co ła è verta o ła ò verta
• Sora ła ì tonica dopo na u: puìna, puìto
• Sora ła ì o ła ù tonica prima de na vocałe finałe: unìo, bevùo
• Par distìnguare parołe de na soła siłaba che łe se scrive conpagne: sta-stà, ghe-ghé (l'acento el va inte i verbi; par i altri caxi, se va drìo a l'exenpio de l'italian)

L'acento no 'l va doparà:

• Inte łe parołe tronche che łe finise co na consonante: cavin, Muran, magnar, canal

Apòstrofo

L'apòstrofo el se połe doparar:

• par i articołi davanti na vocałe
  • articoło determinativo: l'àlbaro, l'inpiria, l'òmo
  • łe preposiçion articołae, prima de na vocałe, łe va scrite senpre stacae: da l'àlbaro, de l'òmo
  • articoło indeterminativo, sia maschiłe che feminiłe: n'àlbaro, n'ànara
• a l'inisio de na paroła, al posto de ła Ł (L tajà), par segnare na L che no ła se lexe quasi pì: 'a (ła), 'èto (łèto)

Łétare o sinbołi

maiusc.

A

Â

B

C

C'

CH

Ċ

D

DH

Đ

E

É

È

F

G

GH

GL

GN

Ñ

Ġ

H

I

J

K

L

Ł

M

N

Ṅ

O

Ó

Ò

P

Q

R

S

SĊ

S-C

Š

Ṡ

SS

T

U

V

X

Ẑ

ZH

Z

S

Ż

minusc.

a

â

b

c

c'

ch

ċ

d

dh

z

e

é

è

f

g

gh

gl

gn

ñ

ġ

h

i

j

k

l

ł

m

n

ṅ

o

ó

ò

p

q

r

s

sċ

s-c

š

ṡ

ss

t

u

v

x

ẑ

zh

z

s

ż

A a conpagno a 'l tałian  â "vocałe posterior mia tondà", soło in parlade de tipo ladin B b conpagno a 'l tałian C c come in tałian: dolce davanti a E, I, dura davanti a A, O, U C' c' "C dolça"; se dopara soło in fin de paroła CH ch "C dura", conpagno a 'l tałian Ċ ċ segno alternativo a C(e), C(i), C' D d conpagno a 'l tałian DH dh "consonant fricativa sonora interdentałe", che ghe someja a ła TH de l'inglexe father, prexente in çerte parlade de 'l Veneto setentrional Đ z segno alternativo a DH E e "E serada" É é "E serada"; se dopara al posto de E soło par caxi de omonimia o parołe sdruciołe o tronche È è "E verta" F f conpagno a 'l tałian G g conpagno a 'l tałian: dolça prima de E, I, dura prima de A, O, U GH gh G dura prima de E, I, conpagno a 'l tałian

GL gl suono conposto G+L in parołe fà glandoła, globo; soło in itałianismi, se pol dopararlo par el suono GL de "maglione", che in vèneto no l'existe GN gn conpagno a 'l tałian Ñ ñ segno alternativo a GN Ġ ġ segno alternativo par ła G dolce H h H aspirà; soło inte el feltrin rùstego I i conpagno a 'l tałian J j I consonàntega, da doparar a l'iniçio de paroła o in mezo a do vocałi K k segno alternativo par ła C dura L l come in tałian Ł ł "ele evanesent"; łetera che ła serve par raprexentar ła "E moła"(tìpega de parlade fà 'l veneçian o 'l padoan) che ła połe ciapar el posto de çerte L piene caràteristeghe de'l bełumat (es. "bala" e "baea" se łe scrive tute do "bała" M m conpagno a 'l tałian N n conpagno a 'l tałian Ṅ ṅ "N velare", soło in çerte parlade ladino-venete O o "O serada" Ó ó "O serada"; se dòpara soło in omònimi o parołe sdrùciołe o tronche Ò ò "O verta" P p conpagno a 'l tałian

Q q conpagno a 'l tałian R r conpagno a 'l tałian S s varie posibiłità: se pol dopararla sia par ła S sonora che par ła S sorda SĊ sċ suono conposto S+C dolçe S-C s-c segno alternativo a SĊ Š š suono SC tałian, soło in parlade ladino-venete Ṡ ṡ segno alternativo par ła S sonora SS ss S sorda, soło in mezo a vocałi T t conpagno a 'l tałian U u conpagno a 'l tałian V v conpagno a 'l tałian X x segno alternativo par ła S sonora Ẑ ẑ "consonant fricativa sorda interdentałe", che ła ghe someja a ła TH de l'inglexe thin, inte łe parlade rùsteghe setentrionałi ZH zh "consonante fricativa sorda interdentałe", n'antro modo par scrivarla Z z Z sonora in mezo a do vocałi, e fà Z sorda inte łe altre poxiçion S s "consonant fricativa sonora pałatoalveołar", soło in çerte parlade fà 'l ładin anpeçan Ż ż segno alternativo par ła Z sonora

Ocio:

• prima de B, P ła ghe va ła N e no ła M: es. canbiar, tenpo e no cambiar, tempo
• ła U ła se dopara anca se el suono el tende verso O: o sia se scrive sguèlto e no sgoèlto (it. svelto)

Alternative previste

Łe racomandaçion de ła GVU łe permete de siełiar tra diverse maniere de scrivar çerti suoni:

• c dolce: C seguìa da E o I, opure Ċ
• g dolce: G seguìa da E o I, opure Ġ
• consonant fricativa sonora interdentałe: DH opure Đ
• consonant fricativa sorda interdentałe: ZH opure Ẑ
• GN de gnaro: GN opure Ñ
• S+C dolce: SĊ opure S-C (fisċar / fis-ciar)

Par ła S el discorso el xe na s-cianta pi conplicà:

• posibiłità 1 (come in tałian): in mezo a do vocałi S indica ła S sonora, SS indica ła S sorda; par ła S sonora a inissio paroła se pol sieliar tra Ṡ o X (es. A casa ła ghe xe na cassa de vin)
• posibiłità 2: par ła S sonora senpre X, pa' ła S sorda senpre S (*) (es. A caxa mia ła ghe xe na casa de vin)
• posibiłità 3: par ła S sonora senpre Ṡ, pa' ła S sorda senpre S (*) (es. A caṡa mia ła ghe ṡe na casa de vin)

(*) in ogni caxo davanti a na consonante ghe va senpre S, sia par el suono sordo che par queło sonoro.

Par ła Z i ghe xe tanti sinbołi a seconda del suono precixo che se vol raprexentar, ma in realtà no ghe xe maniere alternative de scrivar el steso suono. Ła se dopara cosita:

• in mezo a do vocałi, come in tałian: Z indica ła zeta sonora (pezo, it. peggio) , ZZ la zeta sorda (fazzoleto)
• ne łe altre poxission: Ż par ła zeta sonora (żenocio, vèrżar), Z par ła zeta sorda (zata, zeola)

Par altri suoni particołari se pol doparar ZH/Ẑ e S.

Cołegamenti forèsti

• El testo del manuałe