Vietnam

**Vietnam**
Việt Nam (vi)
Bandiera	Stema
	; ;
Ino	Tiến quân ca
Bomò	«Độc lập – Tự do – Hạnh phúc» ; «Independence – Freedom – Happiness» ; «Независимост - свобода - щастие» ; «Annibyniaeth – Rhyddid – Hapusrwydd»
Epònemo	Nanyue
Pozision
	16°N 108°E
Continente	Axia
Capitałe	Hanoi
Popołasion
Totałe	96 208 984 (2019)
Densità	290,06 hab./km²
Zènaro
Demònemo	vietnamio, vietnamii, vietnamia, vietnamie
Idioma	vietnameze
Rełijon	budismo, catołicismo, protestantèzemo, caodaismo (it) e Hòa Hảo (en)
Speransa de vita	76,253 (2016) ; 2,253 (2021)
Taso de suicìdio	7,2 (2019)
Putełi no scołarizai	4 069 875 (2002) ; 46 007 (2001)
Zeografia
Parte de	Sud-est aziàtego e Indocina
Àrea	331 690 km²
Ponto pì alto	Fan Si Pan (3 143 m)
Ponto pì baso	Mar de Cina Meridionałe (0 m)
Rente a	Cina ; Canbòza ; Làos
Prima mesion documentada	Đại Việt
Organizasion pułìtega
Forma de goerno	stato unitàrio, monopartidismo e repùblega
Òrgano ezecutivo	Goerno del Vietnam
Òrgano lejislativo	Asenblea Nasionałe de Vietnam
Presidente del Vietnam (it)	Tô Lâm (it) (22 de majo del 2024)
Primo Ministro del Viètnam	Phạm Minh Chính (it) (5 de apriłe del 2021)
Ìndaze de Democrasia	2.94/10
Menbro de	Organizasion de łe Nasion Unìe, Asociasion de le Nasion de Àzia Sudorientale, Organizasion mondiałe del comerso, Cooparasion Econòmega de l'Àzia-Pasìfego, Banca Internasionałe par ła Recostrusion e Desviłupo, Asociasion Internasionałe del Desviłupo, Corporasion Finansiària Internasionałe, Organismo Multilaterałe de Garansia dei Investimenti, Forum Rejonałe de l'ASEAN, Banca Aziàtega del Desviłupo, COMECON, Interpol, Organizasion par ła Proibision de łe Arme Chìmeghe, Organizasion Idrogràfega Internasionałe, UNESCO, Grupo de Oservasion de ła Tera, Union Postałe Universałe, Union Internasionałe de Tełecomunicasion, Organizasion Internasionałe de ła Francofonia, Organizasion Meteorołòzega Mondiałe, Organizasion mondiałe de ła sanità e Organizasion Mondiałe de łe Dogane
Economia
PIL nomenałe	366 137 590 718 $ (2021)
Persentuałe IVA	10 %
Ìndaze de desviłupamento oman	0,703 (2021 )
Moneda	Đồng vietnamita
Banca sentrałe	Banca Statałe de Viètnam
Taso de dezocupasion	2 %
Coefisente de Gini	35.7/100
Còdazi de identifegasion
ISO 3166-1	VN VNM 704
Còdaze de matricołasion	VN
Fuzo oràrio	UTC+7 ; Àzia/Ho_Chi_Minh
Domìnio de primo liveło	.vn
Prefiso tełefònego	+84
Tełèfono d'emerzensa	113 (połisia); 115 (servìsio mèdego d'emerzensa); 114 (ponpieri)
Preza ełètrega	tipo A, Europlug, tipo G e tipo F (schuko)
Istòrego
	← Repùblega del Sud Vietnam ; Vietnam del Nord
Sito web	vietnam.gov.vn

El Viètnam (vietnames: Việt Nam, [viət˨ næm˧], Scolta (?·i)), ufisialmente la repùblica socialista del Viètnam l'é in stato del Axia sudoriental.
El confina a nord co ła Republica Popołare Cinexe, a ovest co el Laos e ła Canbògia, a est e a sud co el Mar Cinexe Meridionałe. A sud, par in tochet, el Vietnam el buta su el golfo del Siam.

Zeografia

El Viètnam el é dividest in tre region: el Tonchin a nòrd, el An Nam a mèẑ e la Cocincina a sud.

Clima

El Viètnam el ga in clima calt, co na umizità mèdia de 84%. I monsoni i pòrta tanta acua, scuaxi sènpro piova, anca parché sta naẑion la é in pràtega tuta sora al mar.

El paexòt Mai Châu, te el nòrd-òvest del Viètnam

Stòrgia

Antighità

Al iniẑio (prima del 1200) el Viètnam l'é de mò cuel che incoi l'é el Tonchin.

Tra el II secoło a.C. e el I secoło el Viètnam el fa tante guère contro la Cina e pì de na òlta el é concuistà e el ciapa l'indipendènẑa, ma el restà dominà da i cinexi.

Inte el 938, el general Ngô Quyền el lìbera la só naẑion e el crèa in règno^[19], che el ga vàrie dinastie: i Ngô, i Đinh, i Lê, i Lý, i Trần e i Hồ.

Tel 1527 ga tacà na guèra ẑivil e el Viètnam se staca in do tòchi: el nord, co la dinastia dei Mạc, e el sud ,co i Lê. Tuti e doi i règni i fa progrezir la naẑion (visto che l'é tacazi anca dei contati co i europèi). I Mạc i spòsta la cavedal da Hanoi a Phú Xuân^[20].

Tel 1771 taca dei dixordini te el sud e la dinastia Nguyễn la va in decadènẑa, così i Tây Sơn i ciapa el só pòsto e te el 1786 i se bat contro i Lê e prest i rimet insieme el Viètnam. Te el 1799, visto che i Tây Sơn i ga problèmi intèrni (de sucesion) Nguyễn Ánh, prima scanpà in Cina, el torna co un exercito e el combat fin al 1802, co el concuista Thăng Long^[21] e el vèn re.

Modernità

Te el mèẑ del XIX secoło el Viètnam el vèn concuistà da la Fransa, che la ghe cava la autonomia e el la fa colònia. Fin de sùbito taca le protèste e vari partii i conbat par la indipendènẑa. Par ani pò sèguita a èserghen la guerilia in giro par la naẑion.

Te la Seconda guera mondiałe el Viètnam el vèn ocupà da i giaponexi e i comunisti de Ho Chi Minh ^[22] i taca a èser potènti. Sti comunisti, dal 1946 al 1954 i conbat contro i francexi e i venẑ. El Viètnam el vèn parò spacà de nòu ten do tòchi: nòrd e sud.

Te el 1960 i Stati Unizi i fa la guèra al Viètnam del Nòrd, anca parché l'é in paes comunista e se é in piena Guera Freda. Co la tàtica de la guerilia i comunisti i bat i americani e te el 1975 i ciapa Saigon, finèndo così la guèra.

Zeografia politega

El Vietnam l'é divixo in 58 province (tỉnh) e 5 munisipalità (thủ zô).

Province e munisipalità del Vietanm

Nome	Cavologo	Abitanti^[23]	Superficie^[24]
Bắc Ninh	Bắc Ninh	1.009.800	797 km²
Hà Nam	Phủ Lý	826.600	827 km²
Hải Dương	Hải Dương	1.722.500	1.661 km²
Hưng Yên	Hưng Yên	1.142.700	895 km²
Nam Định	Nam Định	1.974.300	1.669 km²
Ninh Bình	Ninh Bình	922.600	1.388 km²
Thái Bình	Thái Bình	1.865.400	1.509 km²
Vĩnh Phúc	Vĩnh Yên	1.180.400	1.371 km²
Hà Nội (munisipalità)		5.760.200	921 km²
Hải Phòng (munisipalità)		1.803.400	1.504 km²
Hà Tĩnh	Hà Tĩnh	1.306.400	6.054 km²
Nghệ An	Vinh	3.064.300	16.381 km²
Quảng Bình	Đồng Hới	853.000	8.065,3 km²
Quảng Trị	Đông Hà	625.800	4.592 km²
Thanh Hoá	Thanh Hoá	3.680.400	11.168 km²
Thừa Thiên-Huế	Huế	1.143.500	5.009 km²
Bắc Giang	Bắc Giang	1.594.300	3.817 km²
Bắc Kạn	Bắc Kạn	301.500	4.796 km²
Cao Bằng	Cao Bằng	518.900	8.445 km²
Hà Giang	Hà Giang	683.500	7.831 km²
Lạng Sơn	Lạng Sơn	746.400	8.187 km²
Lào Cai	Lào Cai	585.800	8.050 km²
Phú Thọ	Việt Trì	1.336.600	3.465 km²
Quảng Ninh	Hạ Long	1.091.300	5.939 km²
Thái Nguyên	Thái Nguyên	1.127.200	3.541 km²
Tuyên Quang	Tuyên Quang	723.300	5.801 km²
Yên Bái	Yên Bái	740.700	6.808 km²
Điện Biên	Điện Biên Phủ	459.100	9.554 km²
Hoà Bình	Hoà Bình	820.400	4.612 km²
Lai Châu	Lai Châu	319.900	9.065 km²
Sơn La	Sơn La	1.007.500	14.210 km²
Daklak	Buôn Ma Thuột	1.737.600	13.062 km²
Dak Nông	Gia Nghĩa	407.300	6.514 km²
Gia Lai	Pleiku	1.161.700	15.662 km²
Kontum	Kontum	383.100	9.690,5 km²
Lâm Đồng	Đà Lạt	1.179.200	9.776,1 km²
Bình Định	Quy Nhơn	1.566.300	6.039,6 km²
Khánh Hòa	Nha Trang	1.135.000	5.217,6 km²
Phú Yên	Tuy Hòa	873.300	5.060,6 km²
Quảng Nam	Tam Kỳ	1.472.700	10.438,3 km²
Quảng Ngãi	Quảng Ngãi	1.295.600	5.152,7 km²
Đà Nẵng (munisipalità)		788.500	1.257,3 km²
Bà Rịa-Vũng Tàu	Vũng Tàu	926.300	1.989,6 km²
Bình Dương	Thủ Dầu Một	964.000	2.696,2 km²
Bình Phước	Đồng Xoài	809.500	6.883,4 km²
Bình Thuận	Phan Thiết	1.163.700	7.836,9 km²
Đồng Nai	Biên Hòa	2.214.800	5.903,9 km²
Ninh Thuận	Phan Rang-Tháp Chàm	567.900	3.363,1 km²
Tây Ninh	Tây Ninh	1.047.100	4.035,9 km²
Sità de Hồ Chí Minh (munisipalità)		6.105.800	2.098,7 km²
An Giang	Long Xuyên	2.210.400	3.536,8 km²
Bạc Liêu	Bạc Liêu	820.100	2.584,1 km²
Bến Tre	Bến Tre	1.353.300	2.360,2 km²
Cà Mau	Cà Mau	1.232.000	5.331,7 km²
Đồng Tháp	Cao Lãnh	1.667.800	3.376,4 km²
Hậu Giang	Vị Thanh	796.900	1.601,1 km²
Kiên Giang	Rạch Giá	1.684.600	6.348,3 km²
Long An	Tân An	1.423.100	4.493,8 km²
Sóc Trăng	Sóc Trăng	1.276.200	3.312,3 km²
Tiền Giang	Mỹ Tho	1.717.400	2.484,2 km²
Trà Vinh	Trà Vinh	1.036.800	2.295,1 km²
Vĩnh Long	Vĩnh Long	1.057.000	1.479,1 km²
Cần Thơ (munisipalità)		1.139.900	1.401,6 km²

Demografìa

Religion

Te el Viètnam la religion pì difondesta l'é el Budismo Mahāyāna^[25], ruà graẑie a le influènẑe cinexe e dei vexini Khmer^[26].

Se pòl catar de spes le dotrine tradiẑionale cinexe, tipo el Confucianèximo e el Taoism.
Nòva l'é la feze te el Cao Đài, fondaza te el 1926.
Ghe n'é pò la seconda pì granda comunità catòlica de l'Axia drìo cuela de le Filipine, fata dei misionari portoghexi te el 1500-1600 e pì tardi de cuei franẑexi.

Te el Viètnam, comuncue, la religion de stato l'é par lège el ateismo.

Lengue

El vietnamesl'é na lengua tonala. Cuà tuti i tòni de la paròla "ma".

La lengua ufiẑiala l'é el vietnames, na lengua austronexiana co el alfabèto latin.

Intant la dominaẑion coloniala se ga difondest el franẑes. Incoi el é parlà sènpro de manco; inveẑe i zoveni é drìo a stuziar el ingles.

Te le region intèrne, te le montagne, ghe n'é dele minoranẑe, ciamaze dei franẑexi montagnard, che parla le so lengue indìgene^[27], tipo el Khmer.

Gałeria de someje

monte Fansipan, a nord
delta de el Mecoṅ
panorama de Ha Noi
sità antiga de Hué, patrimonio ONUESC

Nòde

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Declarà da: 2013 Constitution of the Socialist Republic of Vietnam.
↑ Declarà da: Constitution of Vietnam (2001). Sesion del documento: 5.3.
↑ URL de refarensa: https://www.wto.org/english/thewto_e/countries_e/vietnam_e.htm. Data de consultasion: 23 de agosto del 2015.
↑ URL de refarensa: http://www.apec.org/about-us/about-apec/member-economies.aspx. Data de consultasion: 23 de agosto del 2015.
↑ URL de refarensa: https://www.interpol.int/Member-countries/World. Editor: Interpol. Data de consultasion: 7 de disenbre del 2017.
↑ URL de refarensa: https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/. Editor: Organizasion par ła Proibision de łe Arme Chìmeghe. Data de consultasion: 7 de disenbre del 2017.
↑ URL de refarensa: https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en. Editor: Organizasion Idrogràfega Internasionałe. Data de consultasion: 8 de disenbre del 2017.
↑ URL de refarensa: http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp.
↑ URL de refarensa: http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html. Data de consultasion: 4 de majo del 2019.
↑ URL de refarensa: https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8. Data de consultasion: 4 de majo del 2019.
↑ URL de refarensa: https://public.wmo.int/en/members/viet-nam. Data de consultasion: 26 de majo del 2020.
↑ URL de refarensa: https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/. Data de consultasion: 21 de lujo del 2020.
↑ URL de refarensa: https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf. Data de consultasion: 16 de marso del 2024. Pàzena: 10. Sostiene il qualificatore: data del scumìsio.
↑ URL de refarensa: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD. Editor: Banca Mondiałe. Data de consultasion: 26 de agosto del 2023.
↑ ^15,0 ^15,1 voze de refarensahdr.undp.org.
↑ Declarà da: 2013 Constitution of the Socialist Republic of Vietnam. Sesion del documento: 55.3.
↑ URL de refarensa: http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS.
↑ ^18,0 ^18,1 ^18,2 voze de refarensaiec.ch.
↑ (EN) Viet Nam News
↑ incoi Huế
↑ incoi Hanoi
↑ giutazi dei americani
↑ General Statistics Office of Vietnam
↑ Statoids
↑ (EN) US Department of State Archivià il 7 de lujo 2010 in Internet Archive. Archivià il 7 de lujo 2010 in Internet Archive.
↑ te la Canbògia
↑ (EN) FAQ montagnard foundation Archivià il 4 de zenaro 2013 in Internet Archive.

Varda anca

Bibliografìa

(IT) Edward Doyle, Samuel Lipsman, Scenari di Guerra, 1992. ISBN88-7133-074-9.

Altri projeti

Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Vietnam
Scholia el detien schemi gràfeghi so Vietnam

Łinganbi foresti

(inglezo) Sito ufisałevietnam.gov.vn. Sconosesta: inglezo (juto)
(vietnameze) Sito ufisałechinhphu.vn. Sconosesta: vietnameze (juto)
VietnamTreccani.it – Enciclopedie on line, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana.
Vietnam, in Disionàrio de istòria, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 2010.
(IT, DE, FR) Vietnamhls-dhs-dss.ch, Disionàrio stòrego de ła Svìsara.
(EN) Milton Edgeworth Osborne, Neil L. Jamieson, William S. Turley, William J. Duiker, Gerald C. Hickey e Joseph Buttinger, VietnamEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.

Controło de autorità	VIAF (EN) 155871049 · ISNI (EN) 0000 0001 2243 3868 · LCCN (EN) n79032186 · GND (DE) 4063514-4 · BNF (FR) cb118686235 (data) · BNE (ES) XX450945 (data) · NLA (EN) 35581821 · BAV ADV10276888 · NDL (EN, JA) 00560635 · WorldCat Identities (EN) n79-032186

[70aa930b5381289eb53d1118cc85110616bb26c9-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Declarà da: 2013 Constitution of the Socialist Republic of Vietnam.

[fd82303d85140fa00e042ca762927f79586a08e4-2] Declarà da: Constitution of Vietnam (2001). Sesion del documento: 5.3.

[733f292af61a688bcf594049c807b336151d8dbd-3] URL de refarensa: https://www.wto.org/english/thewto_e/countries_e/vietnam_e.htm. Data de consultasion: 23 de agosto del 2015.

[c7dfe5d967575bfa69ffc604f923b616f323733a-4] URL de refarensa: http://www.apec.org/about-us/about-apec/member-economies.aspx. Data de consultasion: 23 de agosto del 2015.

[46ba7d1117c23e8275a37395fe60659c108f478b-5] URL de refarensa: https://www.interpol.int/Member-countries/World. Editor: Interpol. Data de consultasion: 7 de disenbre del 2017.

[df7cc65ec8bb3586eb4b81929074565218319925-6] URL de refarensa: https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/. Editor: Organizasion par ła Proibision de łe Arme Chìmeghe. Data de consultasion: 7 de disenbre del 2017.

[01d6122cfcfa05444373233f8ffe13e4dda7d1f8-7] URL de refarensa: https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en. Editor: Organizasion Idrogràfega Internasionałe. Data de consultasion: 8 de disenbre del 2017.

[f5c12680fb5264add4b1989cb365be3c1db8d84f-8] URL de refarensa: http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp.

[dee05142a2950774e210ccb1406c69cae3986cbf-9] URL de refarensa: http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html. Data de consultasion: 4 de majo del 2019.

[6b35d061861a13b53082ba67daec3063fb3ba141-10] URL de refarensa: https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8. Data de consultasion: 4 de majo del 2019.

[bf2497f62b9459048a2df8834e6a2836a0bfae9c-11] URL de refarensa: https://public.wmo.int/en/members/viet-nam. Data de consultasion: 26 de majo del 2020.

[5d0bc4103af0b81a88f15973dc528ce7c0c9f876-12] URL de refarensa: https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/. Data de consultasion: 21 de lujo del 2020.

[31421c0d2c3f91a72c7922f4d64b3c65f965f6e3-13] URL de refarensa: https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf. Data de consultasion: 16 de marso del 2024. Pàzena: 10. Sostiene il qualificatore: data del scumìsio.

[d94b0c5fccc9e4f7207a9dff8c6d657cf539e7a4-14] URL de refarensa: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD. Editor: Banca Mondiałe. Data de consultasion: 26 de agosto del 2023.

[e548aea921984ef4ec84b65d4220d0a277f8a938-15] 15,0 ^15,1 voze de refarensahdr.undp.org.

[6a3f0b6c63481a1267b11fcf69c9f5cef65964a5-16] Declarà da: 2013 Constitution of the Socialist Republic of Vietnam. Sesion del documento: 55.3.

[da8b01072f4a5eb69892a71023670b9a528a0b97-17] URL de refarensa: http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS.

[d72016721474f4db19140262c795464c1a7227ad-18] 18,0 ^18,1 ^18,2 voze de refarensaiec.ch.

[19] (EN) Viet Nam News

[20] Huế

[21] Hanoi

[22] utazi dei americani

[stat2006-23] General Statistics Office of Vietnam

[24] Statoids

[25] (EN) US Department of State Archivià il 7 de lujo 2010 in Internet Archive. Archivià il 7 de lujo 2010 in Internet Archive.

[26] te la Canbògia

[27] (EN) FAQ montagnard foundation Archivià il 4 de zenaro 2013 in Internet Archive.

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[15]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]