Louiziana
La Louisiana[4] (dal franseze Louisiane) el ze un stato dei Stati Unii de l'Amèrica piasà inte el sud del paeze. La so capitałe ła ze Baton Rouge, mentre ła so sità pì granda e conosesta ła ze New Orleans. El ze sta gravemente danejà e el ze sta in granda parte ałagà da l'uragan Katrina inte el fin agosto del 2005. El stato de ła Louisiana co cueło del Mississippi i zera stai declarai zone catastròfeghe .
State of Louisiana (en)  | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
 | |||||
| Ino | Give Me Louisiana (en)  (1970) | ||||
| Bomò | «Union, justice, confidence (mul) » | ||||
| Sinboło ufisałe | Pelecanus occidentalis (it) | ||||
| Soranome | Pelican State | ||||
| Epònemo | Luigi XIV di Francia (it) | ||||
| Pozision | |||||
| Continente | nordamèrica | ||||
| Stato | Stati Unii de l'Amèrica | ||||
| Capitałe |  Baton Rouge | ||||
| Popołasion | |||||
| Totałe | 4 657 757 (2020) | ||||
| Densità | 34,4 hab./km² | ||||
| Caze abitae | 1 751 956 (2020) | ||||
| Demònemo | Luisian, Luisiana,
 | ||||
| Idioma | nisun vałore | ||||
| Zeografia | |||||
| Parte de | Stati Unii contìngui | ||||
| Àrea | 135 382 km² | ||||
| Àcua | 17,52 %[2] | ||||
| Bagnà da | Golfo del Mèsico, Mississippi, lago Pontchartrain e Sabine | ||||
| Altitùdene | 30 m | ||||
| Ponto pì alto | Monte Driskill (163 m) | ||||
| Ponto pì baso | New Orleans (11 m) | ||||
| Rente a | |||||
| Prima mesion documentada | Territory of Orleans (en) | ||||
| Organizasion pułìtega | |||||
| Òrgano ezecutivo | Goerno de Louiziana (en) | ||||
| Òrgano lejislativo | Lejislatura Statałe de Louiziana | ||||
| Goernador de ła Louisiana | John Bel Edwards (it) (11 de zenaro del 2016) | ||||
| Màsema autorità zudisiałe | Louiziana Supreme Court (en) | ||||
| Còdazi de identifegasion | |||||
| ISO 3166-2 | US-LA | ||||
| Fuzo oràrio | |||||
| ID GNIS | 1629543 | ||||
| Istòrego | |||||
| Sito web | louisiana.gov | ||||
 | |||||
El stato confina verso òvest col stato del Texas, verso nord co l'Arkansas, verso est col Mississippi e verso sud col Golfo del Mèsego.
Intrà tuti i stati dei Stati Unii, ła Louisiana ła ga na cultura particułare gavesta inte el so retajo de ła cołonizasion franseze. Par ezénpio, siben no ghe sìpia na łéngua ufisałe, ła leje ła reconose sia che l'ingleze che el franseze cofà do łéngue de para inportansa. Oncó, tutàvia, ła majoransa de ła popołasion ła parla ingleze e solché poche influense del franseze łe resta inte i diałeti locałi.
Primi insediamenti
canbiaLa Louisiana ła zera abitada da indoamericani co che i esploratori eoropei i zera rivai inte el XVI secoło. Tanti topònemi inte el stato i ze trasliterasion de cuełi doparai inte i diałeti nadivi. Le tribù che łe abitava ła Louisiana includea i Atakapa, Opelusa, Acolapissa, Tangipahoa, Chitimacha inte sud-est del Stato, Washa, Chawasha, Yagenechito, Bayougoula, Huma che i fea parte de ła nasion de Natchez, dopo oncora Tunika e Koroa. La Louisiana sentrale e nordosidentałe ła ze stada ła cuna de na considerévoła parte de ła nasion de Cado e de ła confederasion de Natchitoches formada dai Natchitoches, dai Yatasi, dai Nakasa, dai Doustioni, dai Quachita e dai Adai.
Esplorasion e concuista
canbiaI primi esploratori eoropei che i riva inte ła Louisiana inte el 1528 i zera stai spagnołi. Na spedision spagnoła, guidada da Pánfilo de Narváez, che el ghea notà e guidà na spedision inte el desboco fiume Mississippi. Inte el 1541 ła spedision de Hernando de Soto el ghea traersà ła rejon. Pì tardi, l'intarese spagnoło par ła Louisiana el se ghea pian pianeto smorsà.
Inte el tardo XVII secoło dei esploratori fransezi, cuà rivai par motivi de caràtare econòmego ma anca rełijozo, i ghea stabiłio dei ponti de sostegno sul Golfo del Mèsego e sul fiume Mississippi. Co sto primo insediamento ła Fransa ła reclamava el gaver-pròpio de na granda rejon nord-americana e ła tacava desviłupare na rete de comerci, fasiłitada da ła grandesa de łe so cołònie, che łe se estendea in cheła època dai Caràibi finmente al Cànada.
L'esploratore franseze René Robert Cavelier de La Salle el ghea ciamà ła rejon Louisiana in onor del re de Fransa Luizi XIV inte el 1682, slargando ła sovranità franseze verso est finmente a metà distansa intrà Mobile e Pensacola e al Rio del Norte sud-òvest. El primo insediamento stàbiłe, Fort Maurepas, el vegnea fondà da l'ufisałe franseze Pierre le Moyne d'Iberville inte el 1699.
A ła cołònia franseze de ła Louisiana partegnea i stai americani in anbedue łe rive del Mississippi e i teritori del nord che gavea drento el Cànada. I seventi stati i fazea parte de ła Louisiana: Louisiana, Mississippi, Arkansas, Oklahoma, Missouri, Kansas, Nebraska, Iowa, Illinois, Indiana, Michigan, Wisconsin, Minnesota, Dakota del Nord, Dakota del Sud.
La prima cołònia che ła zera vegnesta fondada inte el teritòrio de ła Louisiana atuałe ła ze sta cueła de Natchitoches inte el 1714 par man de Louis Juchereau de Saint-Denis co du fini: stabiłire na rete de comerci coi Spagnołi e inpedire ła so vansada verso de ła Louisiana.
La cołonizasion franseze ła ghea favorio numarévułe spedision che łe percorea łe rive del Mississippi e dei so pì grandi afluenti e łe rivava finmente a łe rejon verso nord cofà l'Illinois.
Inte el scumìsio łe ghe zera stai vàrie capitałi, ma inte el 1722 New Orleans ła ze sta ełezesta capitałe de ła cołònia.Da sto momento fransezi e spagnołi i se ghea conbatesto par el controło de ła rejon e inte el contenpo i zera rivai todeschi imigrai che i se ghea stabiłio drio del Mississippi fondando anca ła granda sità denomenada Côte des Allemands
La Gran Bretagna ła se ghea inpropià de cuazi tuti i gaveri fransezi verso est del Mississippi (corispondenti ai atuałi Stati de l'Illinois, Wisconsin, Michigan e Indiana) co ła Paze de Parize (1763), stipułà inte ła fin de ła guera dei sete ani. Solché l'àrea de New Orleans e na parte de l'atuałe Louisiana co ła riva ovest del fiume Mississippi i zera devegnesti teritòrio domenà da ła Spagna. Durante del goerno spagnoło, tanti miłiari de persone de etnia franseze łe zera scanpae da ła rejon de l'Acàdia (Nova Scòsia, Cànada) dopo de ła concuista britànega de sti teritori scondìndose inte ła zona sudorientałe de ła Louisiana acolzesti-sù dai Spagnołi; oncora oncó sta rejon ła vien de fato ciamada "Acadiana" e i abitanti i ze ciamai Cajun (che ła ze na derivasion de Acadians o Acadiens).
Inte el 1800 ła Louisiana ła zera tornà inte el controło de ła Fransa gràsie de Napołeon Bonaparte che el ghea cronpà da ła Spagna col tratà de San Ildefonso sta tera, ma ła parte est, za stada britànega, ła zera stada in man dei Stati Unii.
Notasion
canbia- ↑ voze de refarensadata.census.gov.
- ↑ Declarà da: United States Summary: 2010, Population and Housing Unit Counts, 2000 Census of Population and Housing.
- ↑ Declarà da: Library of Congress Name Authority File. ID LCNAF: n79138970. Data de consultasion: 20 de otobre del 2021. Autor: Biblioteca del Congresso. Łéngua de l'òpara o del nòme: inglezo.
- ↑ sevente altre varianse e grafie anca Luixiana, Luiziana
Altri projeti
canbia
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Louisiana
el detien schemi gràfeghi so
Linganbi foresti
canbia- (inglezo) Sito ufisałelouisiana.gov. Sconosesta: inglezo (juto)
- LouisianaTreccani.it – Enciclopedie on line, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana.
- Roland M. Harper e Henry Furst, Luisiana, in Ençiclopedia Italiana, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 1934.
- Louisiana, in Disionàrio de istòria, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 2010.
- Louisianasapere.it, De Agostini.
- (EN) Robert J. Norrell e Perry H. Howard, LouisianaEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.
- (EN) Opere di Louisiana. / LouisianaOpen Library, Internet Archive.
- (EN) Opere riguardanti Louisiana / LouizianaOpen Library, Internet Archive.
- (EN) Louiziana, in Catholic Encyclopedia, Robert Appleton Company.
- (EN) LouizianaGeographic Names Information System, USGS.
| Controło de autorità | VIAF (EN) 135467069 · ISNI (EN) 0000 0004 0625 1951 · LCCN (EN) n79138970 · GND (DE) 4036394-6 · BNF (FR) cb11864769s (data) · BNE (ES) XX451093 (data) · NDL (EN, JA) 00629427 · WorldCat Identities (EN) n79-138970 |
|---|