Metafonezi

In łenguìstega stòrica e fonètica, ła metafonexi o metafonìa l'è el canbio vocàłico rento na paroła che el vien provocà da na vocal finałe su łe vocałi che ghe xe in mezo. De sòłito ła vocal finałe che produxe metafonexi l'è -i (in lenguìstica anglosàsone se parla de "i-mutation"), in calche łéngua come l'islandexe ghe xe anca na metafonexi prodóta da -u finałe.

La metafonexi l'è ben conosùa in todesco: par exenpio da ła vecia fórma gast - gesti gh'è vegnù fora el moderno Gast - Gäste.

Pi raramente ła se cata anca in inglexe: par exenpio da föt - föti gh'è vegnù fora l'ingléxe moderno foot - feet e el todesco Fuss - Füsse.

In vèneto ła metafonexi ła vien doparà:

• soratuto in vèneto sentrałe: mónte - munti, ségno - signi, védo - te vidi, vedéa - te vedivi, movése - te muvisi, dotor - duturi (o doturi);
• in gradexe (o graixan): potente - putinti, odor - uduri (poexìe de Biagio Marin);
• calche volta inte el vèneto setentrional quando che ghe xe -i finałe: ròcol - ròcui, canton - cantùi, paron - parùi, forse - fursi;
• inte i nùmari do (f.) - du (m.), tre (f.) - tri (m.) difondesti anca in veronexe, ma nò in venesian, belumat e trevixan: do ore - du dì , tre done - tri òmeni;
• inte el pronome lore (f.) - luri (m.) che el vien doprà anca in vèneto setentrional.

Anca in islandéxe ła metafonexi ła xe beła viva e ła vien provocà su verbi e nomi da finałi che łe contien sia -i sia -u:

• metafonexi da -i: verð (un preso) - virði (a un preso) , sonur (fiol) - synir (fiułi)
• metafonexi da -u: saga (storia) - sögu (de/a na storia) - sögur (storie) , land (na tera) - löndum (a tere) , kalla (ciamar) - köllum (ciamémo) - kölluðuð (ciamavi)
• metafonexi da -i e -u: kattar (de un gato, raixa: "katt") - köttur (un gato) - kettir (gati)