Satèłite naturałe

Se ghe dize satèłite naturałe, o talvolta pì inpropiamente luna co l'inisiałe in menuscoło, a un calsìase corpo cełeste che el òrbita da torno de un corpo difarente da na steła, cofà par ezénpio un pianeta, un pianeta nano o un asteròide. Inte el sistema sołare se ghene conose pì de sentosincuanta satèłiti naturałi e de fora de st'ùltemo, al 2019 se ghene conose forse uno.

Tipegamente i ziganti gasozi i ga grandi sistemi de satèłiti, mentre i pianeti terestri i ghene ga pochi: inte el sistema sołare Mercùrio e Vènere no i ghene ze dotai, ła Tera el ghene ga uno tanto grando raportà a łe so dimension (Luna) mentre Marte el ghene ga du picenini (Fobos e Deimos). Intrà i pianeti nani i satèłiti i pare èsar na caraterìstega predomenante dei ojeti transnetuniani, cofà Pluton (sìncue, dei cuałi un masìcio), Haumea (du satèłiti) e Eris (un satèłite).

Par estension i viens denomenai col tèrmano de satèłite naturałe calsìase ojeto de orìzene no artifisałe che el òrbite da torno de un ojeto de masa pì grando, par ezénpio na gałasia nana che ła òrbita da torno de na gałasia de dimension majori se ghe ciama gałàsia satèłite.

Orìzene

Se pensa che ła major parte dei satèłiti i gàpia vesto orìzene inte ła stesa rejon del disco protoplanetàrio inte el cuało el ga vesto liogo ła formasion del so corpo maregno. Łe ghe ze ze tutavia tante ecesion e variasion al modeło stàndar de formasion dei satèłiti. Tanti satèłiti del sistema sołare esterno i ze probabilmente asteròidi caturai, o sanò framenti de corpi pì grandi desfai da un urto o, cofà inte el cazo de ła nostra Luna secondo na teòria acreditada, na parte del pianeta mare s-zaventada inte el spàsio de sevente de un grando urto. La major parte dei satèłiti i ze stai conosesti solché traerso poche oservasion a destansa co ła dòpara de tełescopi o sonde spasiałi e ła major parte de łe teorie che i łi revarda łe ze de consevensa tanto inserte.

Satèłiti tenporànei

La catura de un asteròide da parte de un'òrbita ełioséntrega no ła ze senpre permanente. Stando a łe simułasion, i satèłiti tenporànei i ze un fenòmano comun. I ùgnołi ezenpi oservai i ze stai chełi dei satèłiti tenporànei caturai 1991 VG, 2006 RH₁₂₀

, 2020 CD₃

.

Caraterìsteghe fìzeghe

Raporto intrà łe dimension dei prinsipałi satèłiti naturałi del sistema sołare e ła Tera.

La major parte dei satèłiti naturałi conosesti i ga un ciaro fenòmano de resonansa orbitałe co altri corpi o sanò de rotasion sìncrona (i porta a fin na rotasion par ogni revołusion). Un'ecesion ła ze Iperion, satèłite de Saturno che el ga na rotasion caòtega par colpa de ła so forma estremamente iregołare. No se conose atualmente nisun satèłite che el detegna a so volta un satèłite: łe repercusion mareałi del pianeta primàrio łe rendaria tanto probabilmente łe òrbite instàbiłi. Racuanti satèłiti i presenta tutavia de so conpagni inte i so ponti lagranzani (Ponto de Lagrange), cofà par ezénpio Teti e Dion, do satèłiti de Saturno.

La descuerta de numarévułi satèłiti asteroidałi (partindo da Dactyl, da torno de l'asteròide 243 Ida) el ga svelà che anca i asteròidi i połe gavere inte i so gaveri satèłiti propi; racuanti, cofà 90 Antiope, i ze par-fin asteroidi dopi co du conponenti de dimension simiłari.

I satèłiti del sistema sołare

I prinsipałi satèłiti naturałi del sistema sołare i ze ła Luna, che ła òrbita da torno de ła Tera, i satèłiti galileani Io, Eoropa, Ganimede e Całisto, in òrbita da torno de Zove, el satèłite de Saturno Titan e el satèłite de Netun Triton. Racuanti de sti corpi i sorpasa, par grandesa, anca i pì grandi pianeti nani, e du i sorpasa par-fin el pianeta pì picenin, Mercùrio.

Lista de satèłiti del sistema sołare

De sevente ghe ze un prospetivo dei satèłiti del sistema sołare clasifegai par diàmetro e pianeta de partegnensa; i ze includesti inte ła lista pianeti nani e asteròidi degni de citasion

Diàmetro mèdio (km)	Pianeti						Pianeti nani			Altri ojeti, in confronto
	Tera	Marte	Zove	Saturno	Uran	Netun	Pluton	Haumea	Eris
5000-6000			Ganimede	Titan
4000-5000			Całisto							Mercùrio
3000-4000	Luna		Io Eoropa
2000-3000						Triton				Eris Pluton
1000-2000				Rea Japeto Dion Teti	Titània Oberon Umbriel Ariel		Caronte			Makemake Haumea Sedna Orco Quaoar
500-1000				Ensèlado						Sèrere Varuna Ision Pałade Vesta ...e altri
250-500				Mimas Iperion	Miranda	Proteo Nerèide		Hi'iaka	Disnomia	Izea Davida Interamenia ...e altri
100-250			Amaltea Imàlia Tebe	Febe Jan Epimèteo	Sicoraze Puck Pòrsia	Larisa Galatea Despina		Namaka		[...]
50-100			Elara Pasifaë	Promèteo Pandora	Calìbano Zulieta Belinda Cresida Rozalinda Desdèmona Bianca	Talassa Alimede Neso Naiade	Notte Idra			[...]
10-50		Fobos Deimos	Carme Metis Sinope Lizitea Ananke Leda Adrastea	Siarnaq Elena Albiorix Atlante Pan Telesto Paaliaq Calipso Ymir Kiviuq Tarvos Ijiraq Eriapo	Ofèlia Cordelia Setebos Prospero Perdita Mab Steèano Cupido Francisco Ferdinando Margarita Trincuło	Sao Laomedea Psamate	Sèrbero Stize			[...]
< 10			almanco 47	almanco 21						[...]

Altri projeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so satèłite naturałe
• el detien schemi gràfeghi so

Linganbi foresti

• (EN) Erik Gregersen, moonEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.