Scała pentatònega

Na scała pentatònega (da'l grego "grego : πέντα, penta, "sincue" e "grego : τόνος", tonos, "tension", derivà da'l verbo τείνω o sia teinō, "tender, zlongar", che'l ga orizenà anca el tèrmene ton) ła ze na scała muzegałe conponesta da sincue note (conosesta anca come scała pentatònega, da'l grego πέντα e φωνή, phoné, "son").

I tasti neri de'l pianoforte i conpone na scała pentatònega (Sol♭, La♭, Si♭, Re♭, Mi♭)

Łe scałe pentatòneghe łe ze asé comuni in scuazi itute łe culture muzegałe, a partir da numarozi tipi de mùzega folk (ad ezenpio ła mùzega séltega, el folk ungareze, el folk albaneze, el gamelan indonezian o i canti huayno andini) fin a ła mùzega afregana ocidentałe e i só derivài de stanpo afro-merican cofà el spiritual, el jazz, el blues e, soratuto, el rock. Anca inte ła mùzega clàsega ła scała pentatònega ła ze stà anpiamente utiłizada, ad ezenpio in numaroze conpozision de Claude Debussy.

Tipi de scałe pentatòneghe

Łe scałe pentatòneghe conosùe inte'l sistema muzegałe tenparà ocidentałe łe ze tute anemitòneghe, o sia prive de intarvałi de semiton, e dao che łe ze scałe conponeste soło che da sincue gradi (in partegołar mìa A ze posìbiłe identifegar i do gradi che tipegamente i da a ła scała diatònega mazor na spénta a ła resołusion verso gradi visini, o sia el cuarto e el sètemo grado) no łe ga ła tendensa a rezolver verso ła tònega o ła domenante.

In altri sistemi muzegałi ghe ze anpò cazi inte i cuałi i etnomuzegòłozi i descrive scałe pentatòneghe emitòneghe (overo co intarvałi de semiton), anca se speso, tratandose de tenparamenti non ecuabiłi, parlar de semitoni ła ze na apròsemasion. Ad ezenpio, in serte aree de l'Àfrega ocidentałe, ze difondeste scałe pentatòneghe che, se semplifegàe e raprezentàe mediante el sistema tenperà, łe contien intarvałi de segonda menor (par ezenpio Do, Re♭, Mi♭, La♭ e Sol).

Pentatòneghe "mazori" e "menori"

Łe pentatoneghe clàseghe łe ze donca caratarizàe no soło da ła só mancansa de intarvałi de semiton, ma anca da'l fato che caùnja de łe sincue note ła pol èsar nota finałe e tònega). Donca A ze inpròpio destinguer intrà na scała pentatònega mazor e menor, ma A ze comuncue evidente «come inte ła scała pentatònega sia contenjesti i do modełi tonałi» mazor e menor.

El modo clàsego de costruir na pentatònega el ze cueło de tor sincue note consecutive da'l sircoło de łe cuinte: ad ezenpio Do, Sol, Re, La e Mi, che reordenàe, łe forma na pentatònega de Do. So ła baze de 'ste sincue note A se pol difarensiar varie scałe pentatòneghe anemitòneghe, łe cuałe łe se forma senplisemente spostando i do intarvałi de tersa menor che łe carateriza (mai consecutivi): ła pentatònega "mazor" ła ze cueła co na tersa mazor tra i primi tre soni, e ła ze in pràtega bazà so na scała diatònega mazor sensa el cuarto e el sètemo grado:

Pentatònega "maxor" de Do

Ascolta

Se trasportemo ła scała pentatònega de Do in Sol♭ otenjemo Sol♭, La♭, Si♭, Re♭ e Mi♭, che i ze i sincue tasti neri de'l pianoforte:

Pentatònega "maxor" de Sol♭

A vien drìoman ciamà "menori" łe pentatòneghe costruìe so na scała menor naturałe priva de'l segondo e de'l sesto grado. De fato łe note che łe se otien łe ze łe istese de ła pentatònega "mazor" costruìa so ła rełativa scała diatònega mazor: ad ezenpio ła pentatònega "menor" de La ła ga łe istese note de na pentatònega "mazor" de Do, senplisemente sonada a partir da'l La, e ła prezenta un intarvało de tersa menor in partensa:

Pentatònega "minor" de La

Ascolta

A se note che, zontando na nota a 'sta scała (el cuarto grado aumentà) A se otien ła scała blues, conponesta da sìe note (ad ezenpio: La, Do, Re, Re♯, Mi, Sol).

Ezenpi

Łe scałe pentatòneghe, come acenà, łe ze asè comuni inte i canti tradisionałi e inte ła mùzega folk.Un brano co l'intièra mełodia bazada so na pentatònega "mazor" el ze ła canson popołar Oh! Susanna scrivesta da Stephen Foster, opur l'ino cristian Amazing Grace.
Un ezenpio in "menor" el ze ła canson tradisionałe canadeze "Land of the Silver Birch".

Anca inte'l jazz ła pentatònega (e ła só anałoga scała blues a sìe note) łe ze asè comuni: un ezenpio el ae ła parte inisiałe de ła melodia de In a Sentimental Mood de Duke Ellington, opur ła mełodia de I got rhythm un famozo stàndar de George Gershwin.