Difarense intrà łe version de "Epidemiołozia"
| [Version verifegà] | [Version verifegà] |
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Nessun oggetto della modifica |
Nessun oggetto della modifica |
||
Riga 2:
L''''epidemiołozia''' ła ze disiplina [[biomedezina|biomèdega]] che ła stùdia ła [[Distribusion de probabiłità|distribusion]] e ła frecuensa de łe [[małatia|małatie]] e avegniminti de rełevansa [[sałute|sanitària]] inte ła [[popołasion]]. Vałéndose de ła [[statìstega]], ła cołàbora co altre disipline cofà ła [[medezina preventiva]] e clìnega, ła [[demografia]], ła [[sociołozia]]. Ła se òcupa de anałizar łe colpe, el decorso e łe consevense de łe małatie. Drio cheło che ne dize ła ''et al.'' (1998) l'epidemiołozia ła vien definia cofà:
{{citasion|El stùdio de ła [[Distribusion (matemàtega)|distribusion]] e dei [[Determenanti de ła salute|determenanti]] de łe situasion o dei avegniminti ligai a ła sałute inte na spesìfega popołasion, e l'aplegasion de sto stùdio al controło dei problemi de sałute.}}
== Etimolozia ==
L'epidemiołozia ła ze un tèrmano che el deriva dal [[łéngua grega|grego]] ἐπί, «sopra», δῆμος, «[[pòpoło]]», e λόγος, «discorso, stùdio»; sta paroła conponesta partanto ła vołe dire letaralmente "studiar cheło che sucede inte el popolo", co rifarimento a ła spece umana. No-ostante sto rifarimento, l'epidemiołozia ła vien doparada anca inte i altri [[Regno (biołozia)|regni]] e inte el spesìfego i ze stati coniai i tèrmani:
* [[epizoołozia]] o [[Epizoologia|epidemiologia veterinaria]], in rifarimento a l'epidemiolozia aplicada a popolasion zoolòzeghe;
* [[epidemiołozia botànega]], in rifarimento a l'epidemiolozia aplicada a popolasion vezetali.<ref>{{Cita pùblegasion|nome=Forest W.|cognome=Nuter|data=1º setenbre 1999|titolo=Understanding the Interelationships Between Botànegal, Human, and Veterinary Epidemiology: The Ys and Rs of It Ał|rivista=Ecosystem Health|volume=5|numero=3|p=131–140|lingua=en|ace's'o=16 genaio 2018|doi=10.1046/j.1526-0992.1999.09922.x|url=htp://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1046/j.1526-0992.1999.09922.x/abstract}}</ref>
El tèrmano epidemiologia el vegneva doparà in pasà solché in relasion a patołozie [[Epidemia|epidèmeghe]] e no [[Endemia|endèmeghe]]. I primi rifarimenti i ze ascrivìbili al 1802, inte el testo "''Epidemiología Española"'' scrivesto dal mèdego spagnoło Villalba.<ref>{{Cita pùblegasione|autore=Carol Buck, Alvaro Llopis, Enrique Nájera, Milton Terris. (1998). . .|titolo=The Challenge of Epidemiology: Issues and Selected Readings|rivista=Scientific Publication|editore=Pan American Health Organization, Washington, DC|numero=505|p=3}}</ref> Al dì de uncó el tèrmano epidemiolozia el detien inte i so obietivi tute e do łe modalità de trasmision e intrà sti cuà anca łe [[Sindemia|sindemie]]. Includeste łe ze anca łe condision corełate al conceto de sałute, cofà l'obezità e l'ipertension.
== Fini==
Fini de l'epidemiołozia:
* determenare l'orìzene de na malatia ła cuała colpa ła ze sconosesta
* studiare e controłare na malatia ła cuala colpa ła ze sconosesta o poco conosesta
* catar informasion su l'ecołozia e so ła stòria naturale de ła małatia
* programar e ativar piani de controło e de monitorajo de ła małatia
* valutar i efeti econòmeghi de na malatia e analizar i costi e benefisi econòmeghi
Par rivar a conpimento dei so fini, ła epidemiołozia ła dòpara ła [[statìstega]], bazada a so volta so ła [[matemàtega]], e de ła [[demografia]].
== Anbiti ==
Per schematizare, l'articolasion tradizionale de l'epidemiologia è in tre setori (anca se łe ze comuni i casi de interasion intrà setori):
* Epidemiołozia descritiva;
* Epidemiołozia analìtega;
* Epidemiołozia sperimantałe.
=== Epidemiolozia descritiva ===
Stùdia ła frecuensa e ła destribusion de łe malatie e dei paràmetri de salute inte łe popolasion.
Descrive avegniminti sanitari cofà malatie, colpe de [[morte]] e ła prezensa de fatori de ris-cio cofà, paa ezénpio, el fumo de tabaco, l'incuinamento atmosfèrego, etc. Ła dòpara i [[statìstega|strumenti statìsteghi]] diti [[mezure de frecuensa]] (come i [[taso (economia)|tasi]] de [[incidensa (epidemiołozia)|incidensa]] o de [[prevałensa (medezina)|prevalensa]], raporti) e informasion de tipo [[demografia|demogràfego]]. El ga cofà fin cheło de respóndar a dimande cofà: "Chi ze che se ga małà? Andove? Cuando?". L'epidemiolozia ''descritiva'' ła contribuise a l'epidemiolozia ''analìtega''.
I strumenti d'indazene doparai da l'epidemiołozia descritiva i ze:
# i studi ecolòzeghi;
# i studi trasversali (i ze studi de oservasion, descritivi).
=== Epidemiolozia analìtega ===
Stùdia łe relasion colpa-efeto intrà [[fatore de ris-cio|fatori de ris-cio]] e [[małatia|małatie]]. l'epidemiolozia analìtega ła serca el neso, ła lòzega intrà el [[fatore de ris-cio]] ez. "fumo de sigareta", "incuinamento atmosfèrego", "canpo ełetromagnètego", etc. e l'insorzensa de pusìbiłi [[patołozia|patołozie]] ligada a sto cuà (cofà [[Cancaro (małatia)|cancaro]] al [[polmon]], [[enfizema]], tumor al serveło, conpleso de ła mortalità, etc.).
Ła responde a do dimande cofà so fin:
# cuel tipo de "espozision" o "fatore de ris-cio" (canpi ełetromagnèteghi, incuinamento atmosfèrego, interferenti endòcrini, ec.) cuali spesìfeghe małatie el połe far?
# chełe spesìfeghe malatie/morti (ez. depresion, ipertension, tumore al serveło, etc.) da cuałe pusìbiłi espozision łe połe derivar?
I strumenti d'indàzene doparai da l'epidemiolozia analìtega i ze:
# '''i studi de coorte:''' i confronta łe frecuense de mortalità e/o de incidensa de specìfeghe malatie in diferenti popolasion esponeste (e no esponeste);
# '''i studi cazo-controło:''' i confronta łe frecuense de pusìbiłi espozision e/o fatori de ris-cio inte el grupo dei "cazi" (spesìfeghi malai, es. scléroze mùltepla) e "controłi", o sia sojeti no malai (da ła malatia in ezame: es. sclèroze mùltepla).
=== Epidemiolozia clìnega ===
Ła se òcupa de ła resolusion de na patolozia, o de sbasàrghene el inpato doparando mètodi epidemiolòzeghi.
=== Epidemiolozia sperimantale ===
== Notasion ==
<references/>
| |||