Prunus domestica

Cheło che te ghè schcià el rimanda a sta voxe, parché el xe on so sinònemo o el vien esplegà cuà drento. rimandamento da Àmoło
Ła version stabiłe ła xe stà verifegà el 20 luj 2023. Ghe xe canbiamenti a modèłi e/o file in sta version in atexa de revixion.


El bronbaro, brognaro o amołaro el xe na pianta col nome sientìfego Prunus domestica, de ła fameja de łe Rosaceae che el produze fruti ciamai bronbe, brogne o àmołi.

TassoboxPrunus domestica Cànbia el vałor in Wikidata

Cànbia el vałor in Wikidata
Dati
Fonte deplum wood (en) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
Piante
Tipo de frutaDrupa Cànbia el vałor in Wikidata
Stato de conservasion
Dati insufisenti
UICN50135950 Cànbia el vałor in Wikidata
Tasonomia
SuperregnoEukaryota
RegnoPlantae
ÓrdeneRosales
FamejaRosaceae
TribùAmygdaleae
ZènarePrunus
SpecePrunus domestica

L., 1753

In todesco i se ciama Zwetschge o Pflaume, in ingleze plum, in slovenjo slíva, in itałian prugna o susino.

Orizenària de l'Asia menor, sta pianta ła xe sta portà dai Romani inte l'area del Mediteràneo inte el 150 v.C. e da là ła se ga difondesta in tuta Eoropa.

El bronbaro el połe rivar a èsar alto anca 10 metri e el crese fin ai 1500 metri de altesa. Ła scorsa ła xe grizo-scura, i fiori bianchi e łe foje łe ga na forma de ponta de lansa coi bordi a dinti de sega.

I fruti ovałi (diti bronbe, brògne o àmołi), i vien fora da zunjo a otobre e i xe o blu, roso-vioła o xałi a segonda de łe varietà. I àmołi, in partegołare, i xe i fruti załi de ła subspece syriaca (in todesco i xe diti Mirabelle, in inglexe mirabelle plums). Oltre che èsar magnai crui, i se dòpara anca par far torte, licuori par ła coresion del cafè e na graspa ciamada Slivovitz, inte i Balcani e inte i altri Stati de l'Eoropa orientałe. In Zermània, inte ła Foresta Nera, i fa ła graspa de àmołi (Mirabelleschnaps).

Produsion

canbia

Sto fruto el se tołe su da zugno a otobre, co ła pusibiłità de otegner fin a sincue butae.

Par stabiłir el grado de maurasion se vàłuta el grado rifratomètrego, ła rezistensa de ła polpa (mezurada col penetròmetro) el raporto intrà sołidi sołùbiłi/asidità totałe e inte ła fin ła variasion del cołore de fondo de ła scorsa.

I primi buti i ze in zènare i mejo, fin rivar ai ùltemi che i darà fruta de segonda cuałità.

Vedesta ła nadura organołètega de ła polpa, sta fruta ze cuazi inùtiłe da conservar in frigo, parché ła polpa ła tende vegner mora.

La cultivasion de l'àmoło ła ze fata zeneralmente segondo łe seventi tècneghe:

  • pitaro baso (sesti 5,5 x 3 m)
  • palmeta iregołare (4,5 x 3 m)
  • palmeta lìbara (4,5 x 3 m)

Ła irigasion, ła se dimostra fondamentałe co ze drio ła fioridura. Ła bruscada ła ze difarente in baze a ła spece. Par el suzin eoropeo ze inportante dasarghe na bona cuantità de buti.

I majori produtori de bronbe inte el 2018[1]
Stato Produsion (tonełae)
  Cina 6.788.107
  Romania 842.132
  Sèrbia 842.132
  Stati Unii de l'Amèrica 368.206
  Iran 313.103
  Turchia 296.878
  Ìndia 251.389
  Ciłe 229.951
  Maroco 205.222
  Ucràina 198.070
  Itàłia 197.733
Mondo 12.608.678

Varietà

canbia

Racuante cultivar łe ze orizenàrie de l'Azia, altre de l'Eoropa o de ła Mèrica.

Ła ze na pianta cultivada in tuto el mondo e inte el partegołare in Eoropa.[Fonte nesesària]


I deriva da difarenti spece ingrupae in 3 prinsipałi categorie[2]:

  • Grupo aziàtego-eoropeo (P. domestica, P. insititia, P. cerasifera)
  • Grupo cino-japonezo (P. salicina)
  • Grupo merican (P. americana)

Taxonomia

canbia

Prunus domestica descrivesta da Carlos Linneo e publegà in Species Plantarum 1: 475, in el ano 1753.[3]

Prunus adenopoda descrivesta da Koord. & Valeton e publegà in Bull. Inst. Bot. Buitenzorg No. 2, 10 (1899).[4]

Etimołozia

Prunus: nome zenèrego che provien da on antigo nome grego (προύνη), e dopo latin (prūnus, i). Za doparà, intrà chełi altri, da Virgilio (Geórgicas, 2, 34) e Plìnio el Vècio (Historia naturalis,13, XIX, 64)[5][6]

domestica: epíteto latin che signìfega "cultivada"[7]

Sinonimia

Varda anca

canbia

Notasion

canbia
  1. (EN) Food and Agriculture Organization of The United Nations, FAOSTATfao.org. entrada il 7 agosto 2020.
  2. Eror: <ref> nisun testo par el marcador autogenerato1
  3. Prunus domestica in Trópicos
  4. Prunus domestica, in Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. entrada il 19 de zenaro de 2015.
  5. En Nombres botánicos
  6. Prunus in F. Gaffiot, Dictionnaire Latin-Français, Hachette, Paris, 1934.
  7. En Epítetos Botánicos
  8. Sinónimi in Catalogue of life (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema).
  9. Proyecto Anthos, RJB Archivià il 21 de otobre 2014 in Internet Archive.
  10. Prunus domestica in PlantList Archivià il 25 de setenbre 2019 in Internet Archive. /

Altri projeti

canbia

Linganbi foresti

canbia


Controło de autoritàGND (DE4174081-6
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Prunus_domestica&oldid=1151931"