Abołisionismo

L' abołisionismo el ze un movimento pułìtego e un'istansa morałe, bazada su considerasion umanitàrie emerzeste inte ła cultura iłuministega o cristiana, par l'abołision del comerso dei s-ciavi e ła sopresion de ła s-ciavitù che ła nase e ła se sviłupa inte l'Eoropa e inte l'Amèrica intrà ła fin del XVIII e el XIX secoło.

No son un omo e un fradeło?, Medajon del 1787 dizegnà da Josiah Wedgwood per la canpagna britànega contro la s-ciavitù

Benché ła trata e ła s-ciavitù łe fuse difondeste anca inte el Mondo arabo e in altre parte de l'Àfrica e de l'Àzia, solché in Osidente ze vegneste su istanse sufisentemente incizionadore da portar a ła abołision. «i ze stai dopo i desviłupi e i efeti de ła revołusion industriałe sol marcà capitałìstego mondiałe a far che ła s-ciavitù devegnese na istitusion suparà e controproduzente. L’economia internasionałe no ła gaveva altro bezogno de orde de s-ciavi inpegnae inte łe piantajon, ma de lavoratori sałariai che i produzese richesa e i consumase merse, de novi mercai par el desmersamento de ła produsion industriałe e l’investimento de capitałi.». «La s-ciavitù ła zera ormai antieconòmega, na piera de rabalton: ła ghea da èsar abołia» I abołisionsti i ghea consentrà i so sforsi tacando da l'abołision de ła trata dei s-ciavi africani verso łe Amèriche, de consevensa su l'abołision de ła s-ciavitù inte łe cołònie o ex colònie eoropee e a ła fin sul contrasto a ła trata àraba e a ła s-ciavitù in Àfrica e in Àzia.

El tèrmano "abołisionismo" el vien zeneregamente doparà anca inte el referirse a chełe corenti de pensiero o movimenti pułìteghi e sociałi che i se bate par l'abołision de leji e costumari ritegnesti no pì juste ai tenpi e inzuste. Inte el partegołare se parla de abołisionismo anca inte el cazo del movimento che inte i ani trenta inte i Stati Unii el sostegneva ła nesesità de dir basta a chełe leje che łe proibiva el dòparo de bevande alcòleghe (proibisionismo).

L'abołisionismo teòrego

El marcà dei s-ciavi (Gustave Boulanger).

Inte el mondo antigo, se definiva zurìdegamente el s-ciavo gnanca cofà na bèstia, ma un "istrumentum vocale", un arnezo provedesto de voze. Ła vołontà de tratar umanamente i s-ciavi o par fin de abołire ła s-ciavitù ła zera prezente za inte i fiłozofi cofà Seneca che el dizeva de védar ła s-ciavitù na istitusion privada de ogni baze zurìdega, naturałe e rasionałe. Par sta motivasion, el dizeva, che i s-ciavi i va tratai cofà che tuti chełi altri èsari umani («servi sunt, immo homines» i ze servi ansi òmani) e cusìta par łe diferense sociałi: "Cosa ze che vołe signifegar èsar cavaliero, liberto, s-ciavo. Łe ze parołe naseste da ła inzustisia." (Epìstoła, 31). Ma in fondo, el pensava, che ła vera s-ciavitù ła ze cheła che insojeta i òmani a łe pasion e ai visi. Tuti nualtri semo s-ciavi spiritualmente e solché ła fiłozofia ła połe libararne. Finałizando, podemo traer che inte el mondo gh'è na inzustìsia de baze verso cuała el ze inùtiłe rebełarsi.

El supremo vałore de l'uguajansa de tuti i omani, par el cuało el s-ciavo el ze paro al so padron, el zera sta proclamà dal Cristianèzemo, ma inte ła pràtega el prinsìpio rełijozo el zera drio scontrarse co vołontà sociałi antiabołisioniste che łe ga fato bazar tuto el sistema econòmego so ła s-ciavitù, e ła ceza ła ghe ga tocà adatarse, conprométarse e far restar tuto conpagno sia de fato che de derito.

Del resto tute łe tórziture de ła società łe zera ła consevensa del pecà orìzenałe, cusita scriveva l'abate Smaragdo de Saint-Mihiel soto Ludovico el Pio «No ła ze ła natura che ła ga fato i s-ciavi ma ła ze ła colpa» e conpagno inte el VI secoło Isidoro de Siviia: «La s-ciavitù ła ze un castigo inflizéstoghe a l'umanità dal pecà del primo omo», e Modeło:Cote}} La Ceza stesa cuindi, devegnesta na'istitusion, ła ghea un grando nùmaro de s-ciavi e se calchiduni, stando drio a ła paroła evanzèłega, ła vołeva doparar el prinsìpio cristian de l'uguajansa in Cristo de tuti omani, sti cuà i vegneva condanai suito e gravamente. Inte el sinodo de Gangra (324?) se declarava: «Se calchiduni soto el pretesto de ła pietà, el pende el s-ciavo a despresar el so paron, a sotraerse a ła s-ciavitù e a no servir co bona vołontà e respeto, che eło el vègnee descomunegà» Un problema partegołare el se poneva a ła Ceza revardo a ła posibiłità dei s-ciavi de èsare consacrai al sacerdòsio, ponesto che un omo cofà che el s-ciavo el ze sotoponesto drio ła leje al podere asołuto de un paron no el garia gavesto l'indipendensa e ła libartà nesesària par entrar inte sta condision.

La morałe cristiana e l'abołisionismo

In sto modo ła Ceza ła confermava l'acetasion de ła s-ciavitù ma inte el isteso tenpo introduzendo vałidità rełijoza ai matrimoni fati intrà s-ciavi e promovendo ła pia pràtega de l'infrancamento, no un gavere ma un ato racomandàbiłe, che el contribuiva concretamente a l'abołision de ła s-ciavitù che co l'òpara dei rè cristiani ła zera sparia cuazi totalmente inte l'Eoropa inte ła fin del X secoło benché soravivendo parò cheła forma de tranzision da ła condision de s-ciavo a cheła de libaro raprezentada da ła servitù de ła gleba che ła zera restada inte l'Eoropa fin al XIX secoło co ła ze sta abołia co l'emancipasion decidesta in Rùsia inte el 1861 dal zar Alesandro II. La Ceza co papa Gregòrio XVI el gaveva za inte el 1839 proclamà l'abołision del s-ciavismo.

Altri projeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Abołisionismo
• el detien schemi gràfeghi so

Linganbi foresti

• abolizionismoTreccani.it – Enciclopedie on line, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana.
• abolizionismo, in Disionàrio de istòria, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 2010.
• abolizionismo, in Disionàrio de istòria, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 2010.
• abolizionismosapere.it, De Agostini.
• (EN) abolitionismEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.

[[Categoria:]]