David Bowie
David Bowie (Łondra. 8 de zenaro 1947 - New York, 10 de zenaro 2016), el ze stà un cantante britànego.
El ze stà un dei protagonisti pì połiedrisi e influenti de ła sena pop e rock intarnasionałe par sìrca sincue deseni. Par 'sta razon el ze considarà uno dei muzeghisti pì influenti de'l XX sècoło.[1]
El zera stà aclamà da ła mazor parte de ła critica muzegałe e dai so stesi cołeghi muzeghistii par l'iventiva, ła capasità de spasiar infra racuanti zènari muzegałi e de renovarse costantemente.
Ła pasion par ła mùzega ła ga portà Bowie a inparar a sonar el sasofono co el zera oncora stra zòvane.[2] Daspò aver partesipà a ła formasion de vari grupi, el ga ciapà el suceso da sołista inte i primi ani setanta, traversando sincue deseni de mùzega rock e concuistandose ła fama de aver parfesionà el zènare glam rock.[3]
Senjifegadive e proficue łe ze stàe tate łe cołaborasion co Tony Visconti e Brian Eno,[4] redusi da'l glam rock dei primi setanta, co i cuałi el ga instaurà na sołida e fonda amicisia che ła ga durà racuanti ani.[5][6]
Pur no sendo łe so atività prensipałe, Bowie el se ga dedicà anca a ła pitura e al sinema, łaorando come ator co rejisti come Martin Scorsese, David Lynch e Christopher Nolan. Tra i vari film in cui el ga resità, ghe ze L'uomo che cadde sulla Terra, Furyo, Miriam si sveglia a mezzanotte, Absolute Beginners, Labyrinth, Basquiat e The Prestige.
Co sirca 150 miłion de àlbun vendùi in vita, David Bowie el fegura tra i artisti co'l mazor nùmaro de vendite drìo ła World's Best Selling Music Artists e inte'l 2007 el ze stà indegà da ła revista Forbes come el cuarto cantante pì rico a'l mondo.[7]
Inte'l 2008 el zera stà insarìo al 23º posto inte ła łista dei 100 mejo cantanti segondo Rolling Stone, che ła ga individuà tra i so mejo brani Life on Mars?, Space Oddity, Fame e "Heroes".[8] Ina zonta 6 dei so àlbun i ze inserìi inte ła lista dei 500 mejo àlbun segondo Rolling Stone.
Inte'l 2019 Bowie el z stà nomenà «el pì gran entertainer del vintèzemo sècoło» tramite un sondagio conduzesto da BBC Two.}}
Biografia
canbiaInfansia e adołesensa (1947-1961)
canbiaDavid Robert Jones el ze nasesto a Brixton, soborgo sud de Łondra, l'8 de zenaro 1947. Só mare, Margaret Mary Burns, dita "Peggy", ła jera casiera in un sinema, mentre só pare, Haywood Stenton Jones, el jera un ex miłitar da poco tornà da'l fronte che drioman el ze deventà diretor de'l calcère de Bromley.[9] A l'età de sìe ani el se ga trasferìo co ła fameja da ła caza nadałe de Stansfield Road 42 in una nova abitasion a Bromley, altro sobborgo a sud de Łondra,[10] indove el ga tacà suito mostrar intarese par ła mùzega che ła rivava dai Stati Unìi: «Co jero tanto picoło A go vedesto me cuzina bałar Hound Dog de Elvis», el ga contà drìoman, «e no'l ła gaveva mai vedesta alsarse e demenarse a chel modo par nisun'altra canson. El poder de cheła mùzega el me ga colpìo tantisimo».[10] David el ga scumisià fin da l'età scołàstega a scoltar dischi de Fats Domino e Little Richard e a coltivar un cresente intarese par el rhythm and blues, el skiffle e el rock 'n' roll, oltra che par altre forme d'arte. Cuando un insenjante el ghe ga domandà cosa che el vołese far da grando, el ga respondesto de vołer deventar l'Elvis britànego.[11]
Un ròło fondamentałe inte ła só formasion muzegałe ło dezvolzeva el fradełastro Terry Burns, nasùo inte'l 1937 da na presedente rełasion de ła mare. «Terry el ze stà l'inisio de tuto par mi», ga contà David ani indrìo, «el łezeva na stropełà de scritori beat e el scoltava jazzisti cofà John Coltrane e Eric Dolphy... mentre mi frecuentava ancora ła scòła, łù onji sabo l'andava in sentro a scoltar el jazz in difarenti łocałi... el se fazeva crésar i cavełi e, a só modo, el jera un ribełe... tuto cuesto ga avesto na granda influensa sora de mi».[10] Colpìo da schizofrenia paranoide[12] e confinà inte'l reparto psichiàtrego de'l Cane Hill Hospital de Łondra dai ani setanta a'l 1985, ano inte el cuało el se copà butandose soto un tren,[13] Terry el gavarìa ispirà el cantante in pluzore sircostanse come che mostra l'àlbun The Man Who Sold the World del 1970 o brani cofà The Bewlay Brothers de'l 1971 e Jump They Say de'l 1993.[14][15][16]
Inte'l 1958 David el ga tacà cantar come corista inte ła cieza de St. Mary, insenbre ai amisi George Underwood e Geoffrey MacCormack,[10] e l'ano sucesivo el ga resevesto in regało da ła mare el primo sasofono. Consejà da Terry el ga scominsià a cipara łesion da'l sasofonista jazz Ronnie Ross:[17] «Par mi el sasofono el raprezentava ła Beat Generation de ła West Coast, chel parìodo de ła cultura statunitense el me fasinava un mucio. Chel strumento el ze devenjesto par mi un enblema, un sìnboło de łibartà».[17] Durante ła carièra el gavarìa inparà a sonar tanti strumenti, mostrando pì estro a ła ghitara ritmica respeto a cueła sołista.
N'altra espariensa formadiva inte l'educasion muzegałe de David el ze stà el curto inpiego inte ła botega de dischi de Bromley, durando el cuało el ze restà incantà da ła mùzega de James Brown, Ray Charles e Jackie Wilson, a l'èpoga oncora poco conosùi in Europa.[17] Inte'l 1960 el ze entrà in un grupo de studenti de ła Bromley Technical High School intaresài a l'arte e łe só dote creative łe zera stàe anemàe da l'insenjante progresista Owen Frampton, só pare de'l chitarista Peter Frampton col cuało drìoman el gavarìa cołaborà.[17] Do ani drioman A se ga prezentà ła posibiłità de entrar co George Underwood in uno dei grupi muzegałi de ła scòła e l'aventura artìstega de David ła ga avùo inìsio.[17]
I ani pre-Deram (1962-1966)
canbiaMi vołevo véder e capir cueło che capitava. Ła me paura ła jera de pasar de fianco a na nova moda che ła zera drìo rivar. No spazemavo altro che łocałi. Ghe andavo sia par l'espariensa sia par inpinirme łe rècie. Par el vołume alto, par scoltar Georgie Fame, par descovèrzer el jazz.|David Bowie, 1993.
A metà de'l 1962 David e Underwood i se gavea unìi ad alguni studenti che i gaveva formà un grupo ciamà The Kon-rads,[18] che'l zera stà fondà da Neville Wills e Dave Crook, arlevi de ła Bromley Technical High School, a'l inìsio de'l 1962; Underwood el se gaveva ofrìo de cantar par łori e, a zunjo el ga portà co sè David par cantar A Picture of You di Joe Brown e dar na man co ła voze par na cover de Hey! Baby de Bruce Channel.[18] David el ga scumisià a utiłizar el só sax tenor e i Kon-rads i ga avesto un rełanso. El primo conserto documentà el se ga tenjesto el 16 de zunjo a na festa de ła scòła.[18] «I Kon-rads i fazeva cover de tute łe canson entràe in clasifega», ga contà David trent'ani drìo. «Jerimo una de łe mejo cover band de ła zona e łaoravimo un mucio».[19]
A ła fin de l'ano Underwood el ga łasà el grupo e el ze stà sostituìo da un nuovo cantante, Roger Ferris, mentre David Crook el ze stà sostituìo a ła batarìa da Dave Hadfield. I ranghi de'l grupo i zera stà acresiùi da l'arivo de Rocky Shahan a'l baso, de'l ghitarista Alan Dodds e de łe coriste Christine e Stella Patton.[18] «A l'inisio son entrà cofà sasofonista», ga dizesto David, «ma po' el nostro cantante Roger Ferris el ze stà petufà da serti greaser al Civic de Orpington e ałora me go metesto a cantar mi».[17][19] I Kon-rads i sonava inte łe asociasion zovaniłi, inte łe sałe parochiałe e i gaveva anca na uniforme de vełudo a coste maron. David el ga tacà a sperimentar co'l só atejamento so'l palco e ad introdùzer nove idee par réndar el grupo pì "atraente", el ga canbià el nome in Dave Jay, ispirà da'l grupo beat Peter Jay and the Jaywalkers, e el ga scominsià anca a conponer brani sui, alguni dei cuałi i jera stà zontai a'l repartorio de'l grupo che'l conprendeva canson come In the Mood, China Doll e Sweet Little Sixteen.[18][20][21][22] A ze stà in 'sto parìodo che Underwood, durante na barufa a scoła a cauza de na toza de nome Carol Goldsmith,[23] ło gaveva colpìo co un punjo inte l'ocio sànco e co l'aneło che'l portava a'l deo ghe ga cauzà na midriazi traumàtega crònega.[22] El rezultado el ze stà ła diłatasion permanente de ła pupiła, che ła gavarìa caraterizà par senpre el só zguardo e che ło gavarìa łasà co na percesion alterada de ła fondità e de ła łuze[24][N 1][25][26] («co guido no vedo łe auto che vien verso de mi, łe vedo soło deventar pì grose», el dirà inte'l 1999).[19] El rezultado pì evidente de chel punjo el zera che ła pupiła de l'ocio sànco a zerestà perenemente diłatà. Al' craversode cuanto se crede comunemente, l'iride no ła ga canbià cołor, anca se a cauza de ła pupiła parałizada A se pol aver l'inpresion che l'ocio sànco el sia verdastro, mentre cueło dreto el restà azuro.
Inte l'agosto 1963 el manager de ła Decca Records Eric Easton el ga invità i Kon-rads par na audision dopo averli vedesti in concerto a Orpington. El 30 de agosto, inte i studi Decca de West Hampstead el grupo el ga desidesto de sonar I Never Dreamed, un brano che David el gaveva scrivesto bazandose so ła notisia de un insidente aereo.[19][27] Oltra ad aver scrivesto el testo de ła canson, el sedezene David aparise come voze de conpanjamento e el sona el sasofono in cueła che ła vien considarada ła só prima rezistrasion in studio de ła cuała A se gabia notisia.[28] In onji cazo l'audision no ła ga avesto bon ezito e ła ga contribuìo a ła só usida dai Kon-rads.[27][29] Inte'l ziro de poco tenpo i Kon-rads i ze devenjesti masa łimitanti par David: «A vołea pasar al rhythm and blues», el ga contà pì tardi, «ma łori no i jera d'acordo. I vołeva łimitarse a ła Top 20. Cusì A me ne so andà».[19]
Lasada ła Bromley Technical High School, David el ga tacà łaorar cofà garzon iłustrador par l'azensia publisidaria mericana J. Walter Thompson. «A jera un junior visualizer», el contarà inte'l 1993, « ła zera na cuałìfega inportante ma in realtà mi fazea soło dei collage. E no go mai avùo l'ocazion de demostrar cuando che vałevo dal bon parché l'azensia ła zera inpenjìa de tałenti». Un łado pozidivo de chel łaoro ze stà l'incontro co Ian, un cołega pasionà de John Lee Hooker: «In un negosio de Soho A go catà l'àlbun deJohn Lee Hooker e uno di Bob Dylan. A go cronpà do copie de entranbi e, dao che Ian el me gaveva fato descòerzar John, ghe go regałà regalai l'àlbun de Dylan. Go descoverzesto 'st'altri do artisti in t'un zorno soło. A ze stà calcosa de màzego... » L'influensa de ła mùzega de'l bluesman statunitense ła ze evidensiada da'l nome de'l trio che David el gavarìa formà daspò i Kon-rads co George Underwood a ghitara e armònega e co el batarista Viv Andrews, The Hooker Brothers (anca se in serte ocazion i se fazeva ciamar co nanntri nomi come The Bow Street Runners e Dave's Reds & Blues).[30] El grupo el sonava cover e el se ga vadanjà serte serade a'l Bromel Club de Peter Melkin e a'l Ravensbourne College of Art, ma el ga avesto vita curta e daspò serti conserti Andrews el ze ndà via. David e Underwood i ga butà cusì łe baze par el trio co el cuało i gavarìa insidesto el prim disco, i King Bees,[30][31] un 45 ziri intitołà Liza Jane.[32] El nome de'l grupo el zera stà ispirà da un brano de'l bluesman Slim Harpo, I'm a King Bee. I altri conponenti, oltra a David e Underwood, i zera Roger Bluck, Dave "Frank" Howard e Bob Allen, respetivamente ghitara, baso e bataria. «No me recordo njanca come che i se ciamava» el confesarà inte'l 1993, « łori i jera de ła zona nord de Londra e i zera scuazi dei profesionisti. Pitosto spaventozo».[33] Anpò eło e Underwood, come che ga confidà 'st'ùltemo, i ga ciapà presto el controło de'l grupo: «A gavemo inponesto i nostri gusti ai altri».[33]
Inte ła verta de'l 1964 David el ze entrà in contato co'l manager Leslie Conn, che ghe ga procurà ai King Bees na audision co ła Decca e ła posibiłità de rezistrar el singoło, nonché na serada a'l Marquee Club e ła partesipasion ai programi tełevizivi de ła BBC Juke Box Jury e The Beat Room.[34][35][36] A'l scominsio Conn el ghe ga procurà ai King Bees un conserto a ła festa de l'aniversario de matrimonio de Bloom a Soho.[37] «A ze stà tuto pitosto inbarasante» ga contà David ani dapò. I ga avùo el tenpo de sonar Got My Mojo Working e Hoochie Coochie Man prima che Bloom el sigase: "Fazełi venjir zó! I me ze drio rovinar ła festa!".[34] L’audision co ła Decca ła se ga revełà pì sodisfasente e poco tenpo daspò ghe ga parmetesto a łori de rezistrar finalmente Liza Jane. Cusì, el 5 zunjo 1964 A ze venjesto fora el primo 45 ziri ofisiałe de Bowie, anca se acredità a Davie Jones with the King Bees, e el cantante el ga abandonà el só łaor lagzezsa pubblcsidaria[34] Pea promover el ingoło, Conn ghe ga procurà a'l grupo na serie de aparision in arcuanti łocałi łondinezi. David el ga avesto l'ocazionde far ła so prima aparision a'l Marquee Club, e inte i programi de ła BBC Juke Box Jury (6 zunjo) e The Beat Room (27 zunjo).[34][38] Anpò, el scarso suceso de Liza Jane, che'l ga vendesto pochisime de 3500 copie stampàe, ga decretà el fenir de ła só miłitansa inte'l grupo.[39][40]
Ad aosto el se ga unìo ai Manish Boys, za ativi da cuatro ani e considarài a l'avanguardia inte'l cusidito Medway beat,[41] e in coa de l'ano el ga consedesto ła só prima intarvista tełeviziva: 'conpanjà da na fluente cioma bionda, inte'l tentadivo de farse publisidà el ga sostenjesto de aver fondà na asosiasion ciamada "Liga Intarnasionałe pa' ła Salvaguardia de ła Crena Anemałe".[42] Za ativi da cuatro ani, Johnny Flux, Paul Rodriguez, Woolf Byrne, Johnny Watson, Mick White e Bob Solly i zera mìa propio entuziasti de'l rivo dei David, com ga afermà l'isteso Solly inte'l 2000 a'l mensiłe ingleze Record Collector: «A'l prensipio nialtri vołevimo, ma Conn el ga replegà "El ga un contrato discografego, el ga 'pena fato venjir fora un disco e pa vu A podarìa raprezentar un vantajo"».[43] David el ga asumesto na pozision de predominio e el ga fato virar el grupo verso el rhythm and blues. El 18 aosto el Chatham Standard ga anunsià: « [...] n'altra novità da parte dei tozi ła ze che deso i conpanja ła steła de ła Decca Davie Jones, el cui grupo, i King Bees, ło ga abandonà».[44] El zorno drio David el ga sonà par ła prima volta co i Manish Boys all'Eel-Pie Island, séłebre łocałe jazz de Twickenham.
Notasion
canbia- ↑ NME’s 100 Most Influential Artists, www.davidbowie.com. entrada il 17 febbraio 2017 (archivià dal URL orizenałe l'11 dicembre 2015 ).
- ↑ Buckley (2005), op. cit., p. 18 .
- ↑ Storia del rock - Glam-rock: All the young dudes - Di Mauro Vecchio, www.ondarock.it. entrada il 3 gennaio 2017.
- ↑ (EN) David Bowie: Friends and stars pay tribute, www.bbc.com. entrada il 3 gennaio 2017.
- ↑ Wilson (2015), op. cit., p. 198 .
- ↑ Buckley (2005), op. cit., p. 481 .
- ↑ I 10 cantanti più ricchi del mondo, www.rnbjunk.com. entrada il 3 gennaio 2017.
- ↑ (EN) 100 Greatest Singers of All Time, www.rollingstone.com. entrada il 3 gennaio 2017.
- ↑ David Bowie - Il dandy che cadde sulla Terra - Di Claudio Fabretti, www.ondarock.it. entrada il 3 gennaio 2017.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Pegg (2002), op. cit., p. 375 .
- ↑ David Bowie. Buon compleanno all’uomo delle stelle, www.xl.repubblica.it. entrada il 3 gennaio 2017.
- ↑ (EN) All the Madmen, www.bowiesongs.wordpress.com. entrada il 3 gennaio 2017.
- ↑ Pegg (2002), op. cit., p. 20 .
- ↑ (EN) Jump They Say, www.bowiesongs.wordpress.com. entrada il 3 gennaio 2017.
- ↑ (EN) The Bewlay Brothers, www.bowiesongs.wordpress.com. entrada il 3 gennaio 2017.
- ↑ (EN) The Man Who Sold the World, www.bowiesongs.wordpress.com. entrada il 3 gennaio 2017.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 Pegg (2002), op. cit., p. 376 .
- ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 The Kon-rads, www.britishmusicarchive.com. entrada il 16 luglio 2014 (archivià dal URL orizenałe l'8 agosto 2014 ).
- ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 Nicholas Pegg, David Bowie. L'enciclopedia, Arcana, 2002, pp. 376, ISBN 88-7966-270-8.
- ↑ I Never Dreamed, www.britishmusicarchive.com. entrada il 16 luglio 2014 (archivià dal URL orizenałe il 19 aprile 2014 ).
- ↑ (EN) 1958-1969 - Concert Performances, www.bowiewonderworld.com. entrada il 9 gennaio 2017.
- ↑ 22,0 22,1 Pegg (2002), op. cit., p. 377 .
- ↑ (EN) 20 March 2007 - George Underwood Interview In New Mojo Special, www.davidbowie.com. entrada il 9 gennaio 2017 (archivià dal URL orizenałe il 12 novembre 2016 ).
- ↑ «Co guido no vedo łe auto che vien verso de mi, łe vedo soło deventar pì grose», ga afermà David Bowie inte'l 1999 (varda Pegg, op. cit., p. 377 )
- ↑ David Buckley, Strange Fascination: David Bowie, the Definitive Story, Virgin Books, 2005, pp. 19, ISBN 978-0-7535-1002-5.
- ↑ David Bowie e George Underwood, www.britishmusicarchive.com. entrada il 16 luglio 2014 (archivià dal URL orizenałe il 19 aprile 2014 ).
- ↑ 27,0 27,1 I Never Dreamed, www.britishmusicarchive.com. entrada il 16 luglio 2014 (archivià dal URL orizenałe l'8 agosto 2014 ).
- ↑ Pegg (2002), op. cit., p. 96 .
- ↑ (EN) 29 August 2013 - First ever Bowie recording is fifty-years-old today, www.davidbowie.com. entrada il 9 gennaio 2017 (archivià dal URL orizenałe l'11 gennaio 2017 ).
- ↑ 30,0 30,1 Nicholas Pegg, David Bowie. L'enciclopedia, Arcana, 2002, pp. 377, ISBN 88-7966-270-8.
- ↑ The Hooker Brothersbowiewonderworld.com. entrada il 16 luglio 2014.
- ↑ Pegg (2002), op. cit., pp. 377-378 .
- ↑ 33,0 33,1 Nicholas Pegg, David Bowie. L'enciclopedia, Arcana, 2002, pp. 378, ISBN 88-7966-270-8.
- ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 Eror:
<ref>
nisun testo par el marcadorPegg342
- ↑ Pegg (2002), op. cit., p. 378 .
- ↑ Pegg (2002), op. cit., p. 123 .
- ↑ The King Beesbowiewonderworld.com. entrada il 17 luglio 2014.
- ↑ Nicholas Pegg, David Bowie. L'enciclopedia, Arcana, 2002, pp. 524, ISBN 88-7966-270-8.
- ↑ The King Beesexploringdavidbowie.com. entrada il 17 luglio 2014 (archivià dal URL orizenałe il 20 de aprile 2014).
- ↑ (EN) Frequently Asked Questionsbowiewonderworld.com. entrada il 9 gennaio 2017.
- ↑ Eror:
<ref>
nisun testo par el marcadorPegg.3782
- ↑ Pegg (2002), op. cit., p. 379 .
- ↑ Nicholas Pegg, David Bowie. L'enciclopedia, Arcana, 2002, pp. 378-379, ISBN 88-7966-270-8.
- ↑ Nicholas Pegg, David Bowie. L'enciclopedia, Arcana, 2002, pp. 379, ISBN 88-7966-270-8.
Altri projeti
canbia- Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so David Bowie
- el detien schemi gràfeghi so
Linganbi foresti
canbia- (inglezo) Sito ufisałedavidbowie.com. Sconosesta: inglezo (juto)
- David Bowie (canale ufisałe)YouTube.
- Bowie, DavidTreccani.it – Enciclopedie on line, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana.
- Lorenzo Dorelli, Bowie, David, in Ençiclopedia Italiana, VI Appendice, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 2000.
- Bowie, Davidsapere.it, De Agostini.
- (EN) Tom Carson, David BowieEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.
- (EN) David BowieThe Encyclopedia of Science Fiction.
- (EN) David BowieFind a Grave.
- Opere di David BowieopenMLOL, Horizons Unlimited srl.
- (EN) Opere di David BowieOpen Library, Internet Archive.
- (EN) David Bowie (autore)Goodreads.
- (EN) David Bowie (personaggio)Goodreads.
- (EN) David Bowie (musica per videogiochi e anime)VGMdb.net.
- David BowieDiscografia nazionale della canzone italiana, Istituto centrale per i beni sonori ed audiovisivi.
- David BowieLast.fm, CBS Interactive.
- (EN) David BowieAllMusic, All Media Network.
- (EN) David Bowie / David Robert JonesDiscogs, Zink Media.
- (EN) David BowieMusicBrainz, MetaBrainz Foundation.
- (EN) David BowieWhoSampled.
- (EN) David Bowiegenius.com.
- David BowieMovieplayer.it.
- (EN) David BowieInternet Movie Database, IMDb.com.
- (EN) David BowieAllMovie, All Media Network.
- (EN) David BowieRotten Tomatoes, Flixster Inc.
- (EN) David BowieMetacritic, CBS Interactive Inc.
- (EN) David BowieTV.com, CBS Interactive Inc.
- (EN) David BowieBFI Film & TV Database, British Film Institute.
- (EN) David BowieInternet Broadway Database, The Broadway League.
- (DE, EN) David Bowiefilmportal.de.
- (EN) David BowieBehind The Voice Actors, Inyxception Enterprises.
Controło de autorità | VIAF (EN) 56606484 · ISNI (EN) 0000 0001 1444 8576 · El vałore CFIV043360 de SBN no el xe mija bon. · Europeana agent/base/146803 · LCCN (EN) n81112099 · GND (DE) 118514091 · BNF (FR) cb11893660s (data) · BNE (ES) XX969969 (data) · ULAN (EN) 500371947 · NLA (EN) 35377373 · NDL (EN, JA) 00434058 · WorldCat Identities (EN) n81-112099 |
---|
Eror: Ghe xe un tag <ref>
par un grupo che se ciama "N", ma no xe stà catà nissun tag <references group="N"/>
che corisponda.