Ìzoła de ła Mona

Mona (in spagnoło Isla de Mona) ła xe na ìzoła de el arsipełago de Porto Riko. Ła se trova inte el mexo de el Kanal de ła Mona, a 61 km a est de Hispaniola e 65 km a ovest de Porto Riko
Ła someja par topografia, ekołoxia e istoria a ła ìzoła de 'Navassa.

Ìzoła de ła Mona

Sorte	Ìzoła
Rejon zeogràfega	Grandi Antille (it)
Liogo
Rejon aministrativa	Mayagüez (Porto Rico) (it)
Bagnà da	Mar de i Caràibi e Canale della Mona (it)
Dati e sifre
Altitùdene	95 m
Mezura	7 () × 11 () km
Àrea	56,783 km²
National Register of Historic Places listed place (en)
Data	17 de disenbre del 1993
Identifigadore	93001398
National Natural Landmark (it)
Data	1975
Identifigadore	MOMO-PR

Zeografia fixega

De forma skuaxi sirkołar, łonga 10,7 km e łarga 7,37 km, Mona ła se distira so un altopian alto fin 95 m so el łivel de el mar, komposto da roce dołomitege e kalcaree, karaterixà da ła presensa de tante grote, ke el digrada verso el mar par mexo de fałexie, ke łe se kata inte tute łe koste; in serte baie łe se ga formà de łe spiaje sabioxe. No ge xe sorxenti de akua dolse.

Ła ga un klima partikołarmente arido, ko na tenperadura mèdia de 27 °C e na piovoxità mèdia de 1423 mm.

Ła xe koverta par 40,28 km2 da foreste montane, par 11,27 km² da kaktus, par 3,77 km² da foreste kostiere e par 1,47 km² da foreste umede. In sta ìzoła ła natura ła xe skuaxi inkontaminada, e ła xe abitada da tante spece endemege de piante, anfibi, retiłi e oxei, intra łe kuałi se rikorda ła iguana terestre de Mona e el figo chumbo.

Zeografia antropega

Insieme a el ìxołoto de Monito, 5 km a nordovest, e a ła ìzoła Desecheo, 40 km a nordest, ła raprexenta una de łe sirkoskrision de el komun portorikan de Mayagüez. La superfisie total de łe tre ìzołe ła xe de sirka 57 km² pari a el 28,3% de tuta ła area komunałe.

Da el 1986 tuto el teritorio de ła ìzoła, el xe na riserva natural. Ankuo ła xe dixabitada e ła xe diventada na meta de ekoturixmo: ła se pol vixitar durante el dì in 70 par volta, rivando in aereo sol so aeroporto picenin, o pì komunemente, via mar.

Ìstoria

Probabilmente i primi omeni insediai a Mona i xe stai i Arawak provenienti da Hispaniola, de i kuałi se gà katà instrumenti de sirka 5000 ani fa. Soło tanto tenpo daspò i xe rivai i Taino.

Ła xe stada deskoverta inte el 1494 da Kristoforo Kolombo ke el ga capà el nome taino de ła ìzoła: Amona e el ga rivendicà el teritorio par ła korona spañoła. I spañołi da ła fin de el XV sekoło i ga provà a inpiantar na kołonia, par desfrutar ła estrasion de guano, ma vista ła poxision inadata, ła xe stada abandonada progresivamente durante i sekołi da el XVI a el XIX sia da i kołoni ke da i indixeni, diveñendo un kovo de pirati.

Da ła metà de el XIX sekoło a el 1927 ła ga de novo ospità na miniera par estrar el guano de barbastrijo. Ła xe pasada a ła aministrasion statunitense inte el 1898. Inte el 1900 el xe sta kostruio el faro, so proxeto de Gustave Eifel, ke dèso el xe iscrito a el Rexistro Nasional de i posti istoregi de el governo mèrikan.

Gałeria de someje

• 
  Grota Diamante
• 
  Spiaja Mujeres a sudovest
• 
  Cyclura cornuta stejnegeri, iguana terestre de Mona
• 
  Harrisia portoricensis, figo chumbo.
• 
  Veco faro

Note

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Ixoła de ła Mona
• el detien schemi gràfeghi so