Mar Negro

El Mar Negro (in bolgaro Черно море, Černo more, in rumen Marea Neagră, in ucrain Чорне море, Čorne more, in ruso Чёрное море, Čërnoe more, in giorgian შავი ზღვა, Shavi zghva, in turco Karadeniz) el xe na sesion del Osèano Atlàntego setentrional.

Mar Negro(bg) Черно море (uk) Чорне море (ro) Marea Neagră (tr) Karadeniz (ka) შავი ზღვა (ab) Амшын Еиқәа (grc) Εὔξενος Πόντος (el) Μαύρη Θάλασσα (la) Pontus Euxinus (ru) Чёрное море
Sorte	Mar e mar mediteràneo
Parte de	Osèano Atlàntego
44°N 35°E
Rente a	Trebisonda (it) Municipalità di Lanchkhuti (it)
Fiume	Bosforo (it)
Prodondità	2 206 m
Àrea	436 402 km²
Àrea inportante par ła conservasion dei ozełi
Dardanelli (it) [[File:Noun Project label icon 1116097 cc mirror.svg
Identifigadore	çanakkale-strait-iba-turkey
Àrea inportante par ła conservasion dei ozełi
Bosforo (it) [[File:Noun Project label icon 1116097 cc mirror.svg
Identifigadore	bosphorus-iba-turkey
Mezure e indegadori
Tenperatura mezana anuałe	8,9 °C
Escursion tèrmega / ano	7 ⇔  25 °C} ºC
Sałinità	18,25‰

El so nome de ancò, in uxo dal XV secoło, el xe propio riferio al cołor; no xe ciaro el motivo, ma podaria derivar da l'uxo de łe popołaxion turche de asociar dei cołori ai ponti cardinałi: el cołor negro corispondaria al nord, donca Mar Negro staria par Mar del Nord. Inte l'antichità el xe sta ciamà co un mucio de altri nomi dai difarenti popołi che ło ga navegà: se ricorda Ponto Euxin (Mar ospital) usà dai gresi antichi, e Mar Maxor usà intel' medioevo dai genoesi e anca dai venesiani.

El xe łimitado a ovest da ła Penìxoła balcànega, a nord dal Basopian del Mar Negro, da ła Penìxoła de Crimea e da ła Penixoła de Taman, a est da ła Caucàsia, a sud da ła Penìxoła anatołega.

El xe cołegà a sudovest al Mar de Màrmara dal Streto del Bòsforo e nordest al Mar d'Azov dal Streto de Cerċ.

Sensa considerar el Mar de Azov, che vien considerà da serti giografi una parte del Mar Negro, łe so calanche pì grande indando in senso orario da est łe xe: el Golfo de Burgas, el Golfo de Òdèsa, el Golfo de Carcinìt e el Golfo de ła Całamita. In contato col mar ghe xe anca de łe destirae de acua fortemente influensae da l'imision de acua dolse: i pì inportanti i xe i Łiman del Nistro, del Łiman Nipro-Bug, de Łiman de Rasim, de Łiman de Sasìc, e łi Łiman de Tusli.

Zeografia Fixica

Sto mar co discreta anpiesa e fondità, par via del so ixołamento rispeto al oséano, el ga de łe carateristeche idrołogeche pecułiari.

El Mar Negro presenta un fondal articołà, par via de ła so orixene dovua a cause conplese.

Inteła porxion sentral e sentro-oriental del mar se cata del fondal oséanico, che se racorda bastansa bruscamente ała costa. El fondo xe separà intełi basini del Mar Negro Osidental e del Mar Negro Oriental, che łi pasa ała crosta continetal tramite ła Scarpada de Crimia a nord, ła Scarpada del Caucaxo a est, łe scarpae Pontica oriental e Pontica osidental a sud. Ła Dorsal Arcanġelsci, co direxion nordovest sud-est separa i do basini e łe do scarpae Pontiche; el [Canion Cumani separa ła Scarpada de Crimia da cheła del Caucaxo; infine ła Dorsal de Šasci, che core parałeła ała Scarpada de Caucaxo, separa verso ła costa na xona pì fonda dita Solco de Tuapse. Inteła so parte nodosidental invese ghe xe ła piataforma continental de l'Eoropa sore de ła cuałe se cata el Conoide del Danubio.

El mar el xe un rełito del vecio Oséano Tetide, che se ga trovà ixolà da altri basini de orixene anałoga par via de ła formaxion dele Alpidi a nordest (Monti de Crimia e Caucaxo) e sud (Monti del Ponto). Intełi ultimi miłioni de ani ga subio vari faxi de ixołamento da l'oséano durante łe cuałi se ga trasformà in un łago de acua dolse: se ricorda łe faxi del Łago Sarmatico, del Mar Meotide, del Łago Pontico, del Mar de Karangat, del Łago Neo-Euxinico. El verxerse inproviso del Streto del Bosforo 6-8000 ani fa gà creà el Mar Negro de ancò. Anca se ła so parte meridional ła se cata so un area a mèdia sismisità, łe so coste no xe stae interesae da grandi zunami

El xe misià in superfisie da na circołaxion de verso antiorario, co vełosità de 10 cm/s al sentro del ġiro e 25 cm/s in periferia. L'anpiesa de ła marea ła xe minima (0,1 m); pì significativi łi xe łi efeti del vento, co che supia verso tera o verso el largo el pol alxar el łivel de 0,3 m.

Ła so tenperadura in superfisie varia tanto co łe stagioni: de inverno serte parti del mar a nordovest łe pol giasar, in istà ła riva a 25 °C. Ła so sałinità in superfisie ła xe pitosto basa (18‰); ła crese a 22,3‰ sol fondo. A 300 m de fondità taca aformarse un anbiente anosico co presenxa de anidride solforoxa (H₂S).

A nord el xe caraterixà da coste base e pałudoxe, co presenxa de cordoni sabioxi che separa sia łagune che łiman; a est, sud e inteła Penìxoła de Crimia meridional invese łe coste łe xe rocioxe.

Łi fiumi pì inportanti che łi se jeta intełe so acue łi xe el Danubio, el Nistro, el Bug, el Nipro, el Cisilirmac, ła Sacaria

Zeografia umana

El bagna łe coste de l'Ucraina (republica autonoma de Crimia, oblast de Micolaiv e de Cerson), de ła Rusia (crai de Crasnodar), de ła Xorxania (republiche de Abcasia e de Asaria, rejoni de Mingrełia-Alta Svanèsia e de Guria), de ła Turcia (rejon de Mar Negro oriental, Mar Negro osidental, Mar de Marmara oriental, Istanbul, Mar de Marmara osidental), de ła Bulgaria (Rejon de ła Bulgaria setentrional e oriental), e de ła Romania (Macrorejon do).

Tra łe vecie rejon istorego-ziogràfeghe (sansa nisuna corispondensa intełe rejon aministrative de anco) che se cata sołe so' coste ghe xe Tracia, Rumełia, Dobrugia, Besarabia, Ponto, Paflagonia e Bitinia.

Łe sità pì grandi che se cata sułe so' coste łe xe Òdèsa, seguia da Burgas, Varna, Costansa, Sebastòpołi, Cerċ, Novorosìisc, Soċi, Suhumi, Batumi, Trebisonda, Sansun, Songuldac. Se ricorda anca el terminal petrołifero de Tuapse, el porto merci de Poti e łi łoghi turisteghi de Slanċev briag, Slatni piasaċi, Venus, Mamaia e Jalta.

No el xe un mar particołarmente pescoxo, ma se pol se catar trije, aciughe, sconbri, sugarełi, pesi perseghi, orade, storioni, arenghe.

So ła piataforma continental a nordovest łi xe drio sercar depositi de idrocarburi; tra i canpi già in atività se ricorda cheło ucrain de Pallas. L'inportante gasdoto Blue stream ("Corente blé") atraversa ła parte oriental del Mar Negro tra Rusia e Turcia.

Linganbi foresti

• (EN) Mar NegroEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.
• (EN) Mar Negro, in Encyclopædia Iranica, Ehsan Yarshater Center, Columbia University.

• (RU) Idrołozia da blacksea-education.ru
• (RU) Idrołozia da oceanography.ru

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Mar Moro
• el detien schemi gràfeghi so