Pałasina de cassa

[[Categoria:Patrimoni de l'umanità in Itàłia]]

Ben protexesto da l'UNESCO
Pałasina de casa de Stupinigi
Tipołoxia	architetònego
Critero	C (i) (ii) (iv) (v)
Ano	1997
Linganbo	inglexe fransexe

La Pałasina de casa de Stupinigi ła ze n'òpara de Filippo Juvarra, che ła fa parte de'l sircuito de łe rezidense sabaude in Piemonte, proclamada patrimonio de l'umanità da l'UNESCO. Ła se cata inte ła łocałità de Stupinigi (Comun de Nichelino), a ła periferia sud-osidental de Turin.

Storia

Partegołar de'l sałon sentrałe de ła palasina

Za in epoca medieval el teritòrio el zera dito Suppinicum el prezentava za un picoło casteło, oncora vizibiłe da ła pałasina che na volta ła defendeva Moncalieri: El casteło ciamà Castelvecchio, el ze stà abità dai Savoia-Acaia ma el ze pasà soto la propietà de Amedeo VIII de Savoia, co l'ùltemo dei Acaia el more inte el 1414. Amedeo VIII el ghe ło łasa in propietà ad un marcheze de ła fameja Pallavicino di Zibello inte'l 1439, ma i Savoia i se lo ga tołesto da novo co Emanuele Filiberto el ga dito che'l zera suo inte'l 1564. Par vołontà de'l Duca, el casteło e łe tere tacàe łe ze stà łasàe a l'Órdene Maurisian.

Sicome che el Gran Mestro de l'Órdene el zera el cao de Caza Savoia, Stupinigi el zera zestìo diretamente da st'altro, e durando cuełi ani e tere drìo al casteło łe zera deventàe łogo ideal par łe batùe de casa dei duchi. A ze stà Vittorio Amedeo II de Savoia a vaghegiar ła trasformasion de'l conpleso int'una pałasina denja de ła nova fegura real. A zera l'apriłe 1729, e Filippo Juvarra el ze stà cołù che ghe ze stà fidà el projeto. Ma A ze stà soto el renjo de Carlo Emanuele III che ła pałasina ła ze nasesta: za inte'l 1731 ła venjivea inaugurà co ła prima batùa de casa.

Ma ła costrusion ła se ga zlargà durando i renji de Carlo Emanuele III e Vittorio Amedeo III co ła łumenaria de altri architeti, tra i cuałi Prunotto, Bo e Alfieri. Inte'l 1740 A ze stà zontà altre do ałe che łe ospitava la scudarìa e i magazeni agricołi.

Anca Napołeon Bonaparte el ghe ga sojornà da'l 5 de majo al 16 de majo 1805, prima de andar a Miłan par singer ła Corona Ferrea. Cuà el parla co łe prensipałe carghe połìteghe de Torin, resevendo el sindico, el zudegàdo (ła majistradùra) e el clero co a cao el gardenàl Buronzo.

Statua de'l servo de Francesco Ladatte

Par che el gardenàl, severamente romansinà da l'inperador par łe só prezunte corespondense co Carlo Emanuele IV de Savoia, el sia stà ojeto de na discusion che ła ga avùo cofà rezultado ła só sostitusion co'l Vescovo de Acqui Terme, bonsiór Della Torre.

Inte'l 1832 ła Pałasina ła ze deventà da novo propietà de ła famegia real. Cedùa a'l demanio de'l Stato inte'l 1919 e inte 'l 1925 ła ze stà restituìa, co łe propietà sircostante a l'órdene maurisian.

Inte'l Otosento par difarenti ani ła ga ospità un łeofante bianco mascio che ghe zera stà regałà a Carlo Felice. 'Sto łeofante ciamà Fritz el ze deventà famozo, ma calche ano drioman el ze deventà mato desfando tuto cueło che ghe stava intorno (A se pol oncora véder i senji so'l łenjo); el ze stà copà e donà al muzeo zoołòzego de l'Univarsità de Torin. Deso ła ze invese a'l Muzeo rejonałe de siense naturałe de Turin. Da'l 1919 ła pałasina de Stupinigi ła ospeda el Muzeo de arte e amobiłiamento, sunando nobiłi provenienti da łe rezidense sabaude e altri che apartien a łe corte itałiane pre-unitarie, cofà cueła dei Borboni de Parma e de'l só Pałaso Dogal de Cołorno.

Conforme el parìodo ła pałasina ła ofre el só spasio a mostre d'arte de livèło. intarnasionàłe. Atualmente la pałasina ła serà paresar restorada.

Arte

Strutura

Pianta de ła Pałasina de Stupinigi

Ła pianta ła ze a cuatro brasi a croze de Sant'Andrea. Ze stra beło el zardin e afasinante el łongo viałe co se riva da Torin, co intorno pestrìni e scudarìe. Ła parte sentrałe ła ze costituìa da un grando sałon de pianta oval da dove parte cuatro brasi pi basi a formar na croze de Sant'Andrea. Inte i brasi A se cata partamenti reałi e cuełi par i òspedi. El cuor de ła costrusion el ze un grando sałon oval a dopia altesa indotà de balconàe ad anda "concavo-bonbé", soramontà da ła statua de'l "Cervo", òpara de Francesco Ladatte : co'l zlontanarse de'l Juvarra da Torin (destinasion Madrid), el prinsipe Carlo Emanuele III el ghe fida ła diresion dei łaori a Giovanni Tommaso Prunotto, el cuało el provede a zlargar ła pałassna partindo dai zgìnsi che l'architeto meseneze el gaveva łasà, sercando cusì de consarvar i conplesi zoghi de łuze e de forme cari al só predesesor. Ze cusì che ze ciamà a corte inte ła "Real Fabrica" un gran nùmaro de artisti par decorar i novi anbienti. L'interno el ze un Rococo itałian, costituìo da material badial cofà łe cose, porsełane, stuchi indorài, spèci e radiche che, ancùo se estende na superfisie de suparzó 31 000 metri cuadrài, mentre 14 000 ze ocupà(i) da fabricai tacà, 150 000 da'l parco e 3.800 da łe vaneze esterne : in conpleso, A ze presente 137 camare e 17 gałarìe. Ła costrusion ła ga na corte granda otagonal dove che se afasa sora i stàbiłi de servisio.

Tra i prezià mobiłi reałizài par ła pałasina ghe xe da recordar cuełi de l'intagiador Giuseppe Maria Bonzanigo, de Pietro Pifetti e de Luigi Prinotto. El stàbiłe el conserva decorasion dei pitori venesiani Giuseppe e Domenico Valeriani, de Gaetano Perego, e de'l vieneze Christian Wehrlin. A ze da recordar anca i afreschi de Vittorio Amedeo Cignaroli, Gian Battista Crosato e Carlo Andrea Van Loo.

El sałon

El sałon sentrałe de ła Pałasina

El sałon el ze stà la prima idea de'l Juvarra ad èsar termenada; za inte'l 1730 el zera concludesto, e el 10 de febraro 1731 el re el ghe ordenava ai do fradełi Giuseppe e Domenico Valeriani de far un grando afresco so ła volta che'l raprezentase el Trionfo de Diana ła Dea de ła casa. I łaori par ła reałizasion de 'sti afreschi i ze scumisià za l'8 marso e i ze finìi inte'l 1733.

Sconparìo Juvarra, no A vien pì finìa l'idea che gaveva l'artista meseneze de postar dei grandi grupi scultorei de cani e servi visin łe grande fenestre de'l sałon. In conpenso, A ze stà conpletà el projeto che zera stà fidà a Giuseppe Marocco, de łe trentasìe ventołe in łenjo co teste de servo che dà siało de sè so łe parede de ła sała. De'l steso parìodo A ze intarsi de łenjo indorà de ła balustra.

Da recordar oncora i cuatro busti reałizà in marmo, daspò el 1772, da Giovanni Battista Bernero, che i soràsta artànti ingresi al sałon.

Anticàmara de ła Rezina

Afrescà intrà el 1733 e el 1734 da'l pentor Giovanni Battista Crosato (che za ativo a ła Tezoriera), l'anticàmara de ła rezina ła ze una de łe cuatro sałe che ła se fasa so'l sałon sentrałe de ła pałasina. Intrà el 1738 e el 1739 i afreschi i ze sta 'conpanjà da ła nova produsion de'l pitor Francesco Casoli, A ghe ga łaorà anca Giuseppe Maria Bozanigo che ga rimanegià ła sała da'l 1876, reproponendoła in stiłe Luigi XVI. In 'sta anticàmara A se cata cuatro tełe ovałe rafigurante prensipese de Caza Savoia, de artista sconosùo, intrà łe cuałe Maria Giovanna Battista di Savoia-Nemours e Maria Cristina di Borbone-Francia.

Anticàmara de'l Re

Restà inconpleta fin a'l 1737 par ła partensa de Filippo Juvarra che'l zera andà in Spanja, l'Anticàmara de'l Re cofà anca łe altre ałe de ła pałasina łe ze stà fidàe a ła supavizion de Tommaso Giovanni Prunotto, sucedùo a'l meseneze inte ła "Fàbrega" de Stupinigi. I afreschi fidài a Michele Antonio Milocco, soto el controło direto de Claudio Francesco Beaumont. I mobiłi che ghe ze, i ze in stiłe Luigi XV e Luigi XVI; de partegołar prezio el soraporte e łe decorasion so staltre, co tełe de Pietro Domenico Olivero

Sała dei Scudieri

Cołegà anca st'altra al sałon prinsipal de ła pałasina, ła Sała dei Scudieri el ze un primo anbiente de ła strutura ad èsar afrescà, inte'l 1733. A strapè, ła reałizasion de porte e soraporte ła ze de'l 1778, cuando Vittorio Amedeo Cignaroli el finise el conpleso, retrazendo sene de cassa inte łe rezidense sabaude, ispirà fursi da'l siclo de case ideałe reałizà da'l fiamingo Jean Miel.

Anticapeła

Ciamada fin al 1767 Sala delli buffetti, ła ze stà rebatezà cusì cuando che ła xe stada adibìa a capeła dedicada a Sant'Uberto o, mejo apónto, anticapeła, in rełasion al vero e proprio spasio rełigiozo reałizà drìo ła paréde mazor. A ła trasformasion de ła Sala delli buffetti ghe łaora drio Ignazio Birago, Giacomo Borri, Ignazio Nipote e Gaetano Perego, che i ghe ne decora el sofito e i ghe cura i stuchi.

Sała de'l Bonzanigo

Deventà séłebre par el stipo (ch'l funzeva da łibrarìa e scritòrio reałizà da'l Bonzanigo, cui ła sała ła ze ancùo łigà, 'sto anbiente el zera teatro de'l łaoro anca de altri artisti, intrà i cuałi Giovanni Battista Alberoni, che el ga reałizà l'afresco de'l sofito (1753) e Pietro Domenico Olivero, che'l ghe n'a curà i soraporte intrà el 1749 e el 1753. A stacar da'l baroco ze i mòbiłi, in stiłe clasisista, intrà i cuałi ghe ze ła specéra de'l Bonzanigo che ła ingastona un retrato ovałe (ła cui soaza ła ze senpre de l'artista astezan) rafegurante Giuseppe Placido de Savoia, conte de Moriana.

Gałaria dei retrati

Cueło che ancùo el ze ciamà cofà "gałarìa dei retrati", un tenpo el zera ła sała adibìa a scudarìa. So łe bande A ze cołogàe sinquantacuatro tełe che łe raprezenta i menbri de ła caza renjante: ła sała ła ze stà dezenjà da'l Juvarra e reałizà da Benedetto Alfieri.

El zardin e el parco

Vizuałe de ła pałasina dai parchi

El conpleso el se cata drento un stra grando xardin zeomètrego co na continua sucesion de vaneze e viałi: el parco sircostante, dełimità da un muro de sinta e intersegà da łonghi viałi, el ze tà projetà da'l zardinier franseze Michael Bernnard inte'l 1740. Inte'l 1992 A ze stà istituìo el Parco naturałe de Stupinigi, che el se estende par scuazi 1.700 ètari e na discreta varietà de fauna.

Curiozità

• I esterni dea Pałasina de Casa de Stupinigi i ga ospità tute le pòntàde de ła 27° edision de Zoghi sensa frontiere (1996)
• Inte'l febraro 2004 A ze stà robà 27 ojeti (intrà i cuałi alguni caołaori de Piffetti, Bonzanigo, e Prinotto) e cuatro cuadri, par un vałor de 40 miłion de euro. Par fortuna tuti i tòchi i ze stà catà in bone condision el 26 de novenbre 2005, int'un canpo da łe bande de Villastellone.
• Ła pałasina ła ga ospità łe ripreze de algune sene de ła fiction Mediaset "Elisa di Rivombrosa", "Elisa di Rivombrosa parte segonda" e "Elisa di Rivombrosa-parte tersa".
• Drento el parco de ła pałasina A se ga dezvolzesta ła faze de całifegasion e de ełiminasion dei canpionati de tiro co l'arco 2011.

Bibliografia

• Carlo Merlini. Ambiente e figure di Torino vecchia Stamperia editoriale Rattero, Torino.
• Luigi Mallè. Stupinigi Tipografia Torinese editrice, 1968.
• Carlo Balma Mion. "Lodovico Bo' (1721-1800). Misuratore, Soprastante, Architetto". UNI-Service, Trento 2007, ISBN 9788861780606

Altri projeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Pałasina de cassa
• el detien schemi gràfeghi so

Linganbi foresti

• Sito ufisałeordinemauriziano.it.

• foto Archivià il 6 de febraro 2007 in Internet Archive.