Paul Newman

Paul Newman, (Shaker Heights, 26 de zenaro, 1925 – Westport, 26 de setenbre, 2008), el ze stà un ator, rezista, produtor sinematogràfego, fiłàntropo e piłòta automobiłìstego statunitense.

Paul Newman

(1958)
Biografia
Nasimènto	(en) Paul Leonard Newman 26 de zenaro del 1925 Shaker Heights (Ohio) (it)
Mòrte	26 de setenbre del 2008 (83 ani) Westport (Connecticut) (it)
Càuza de morte	Càuze nadurałi  (Carcinoma del polmone (it) )
Dati personałi
Formasion	Kenyon College (en) Università dell'Ohio (it) Yale School of Drama Shaker Heights High School (en)
Altura	177 cm
Atività
Posto de laoro	Stati Unii de l'Amèrica
Ocupasion	produtor de cine, diretor, dopiador, ator de teatro, fiłàntropo, scritor, produtor, miłitare, senezador, ator, ator de tełevixion, inprendidor, ator, piłota automobiłìstego, diretor de cine, ufisałe
Atività	1954  –  2008
Zènare	Western, film zało, film dramateghi, film d'asion, film thriller (it) , film de guera, film del mistero (it) , psychological thriller film (en) , film nero, film sportivo (it) , film comèdia e film d'aventura
Profesori	Tse Tsun Yu (en)
Cariera miłitar
Unità miłitare	United States Navy
Conflito	Seconda guera mondiałe
Spor	automobiłismo
Partisipante in
	24 Ore di Le Mans (it)
Òpara
Archivià in	Beinecke Rare Book & Manuscript Library (it)
Fameja
Cògnuze	Jacqueline Witte (it) (1949–1958) Joanne Woodward (it) (1958–2008), morte della persona (it)
Fiołi	Scott Newman (it)  ( Paul Newman) Nell Newman (it)  ( Paul NewmanJoanne Woodward (it) ) Melissa Newman (it)  ( Paul NewmanJoanne Woodward (it) )
Zenitori	Arthur Newman (en)   e Theresa Fetzer (en)
(2005)  Primetime Emmy Award for Outstanding Supporting Actor in a Miniseries or a Movie (en) , premià par Empire Falls - Le cascate del cuore (it) (29 de apriłe del 1994)  Comendatore de l'Ordre des arts et des lettres (21 de marso del 1994)  Premio umanitario Jean Hersholt (it) (1992)  Kennedy Center Honors (1991)  Four Freedoms Award – Freedom from Want (en) (1986)  Óscar al mejor ator, premià par Il colore dei soldi (it) (1985)  Screen Actors Guild alla carriera (it) (1953)  Theatre World Award  stella sulla Hollywood Walk of Fame (it)  Oscar a ła cariera
Segno
Sito web	newmansown.com…

Inte ła so łonga cariera Newman ga vinsesto tri Oscar, sète Golden Globe e un Emmy Award, oltra a risevar na steła so l'Hollywood Walk of Fame e nantri reconosimenti. Insenbre a Ennio Morricone, Henry Fonda, Spike Lee e Laurence Olivier, el ga el singołar primato de ver risevesto prima l'Oscar a ła cariera e drìoman cofà vinsidor intrà i candidati (per il colore dei soldi).

Biografia

Crésesto a Shaker Heights, visin a Cleveland (in Ohio), so fio de Arthur (morìsto inte'l 1950), propretario de un gran negosio de artìgołi sportivi sportivi (che a so volta el zera fio de zenidori abrei: mare ungareza e pare todesco) e Theresa Garth, emigrante zlovaca, Paul Newman se ga rołà, 'pena dopo ła High School, inte ła U.S. Navy Air Corps, l'aviasion de ła Marina, sperando de deventar pilota, ma el daltonismo da'l cuało el jera afeto ghe ło ga inpedìo; durante ła segonda guera mondiałe el ga prestà servisio inte'l Osèano Pasìfego meridionałe come marconista e mitrajer inte łe scuadrije de siłuranti /bonbardieri Avenger (1943-1946). el 6 de agosto 1945, propio mentre che'l jera in voło ad alta cuota a suparzo 300 km a sud-ovest de Hiroshima, el ga vedesto, łonta so l'orizonte, el łuzor del fongo atòmego, espariensa de ła cuała no'l amava par njente parlar, ma che probabilmente ghe ze restà inprimesta.

Inte ła repreza econòmega del dopoguera, el s'à ocupà de ła zestion de ła dita del pare; inte'l 1949 el ga spozà Jacqueline E. Witte, da ła cuała el ga avesto tre fiòłi : Scott Allan (1950-1978, morìsto a 28 ani par na overdose de droghe), Susan Kendall (1953) e Stephanie (1954). Dopo ver frecuentà par manco de un ano ła scòła d'arte dramàtega de ła Yale University, el se gavea iscrivesto a l'Actors Studio de New York e el ga ezordìo inte'l 1953 in teatro a Broadway in Picnic, òpara drìoman rendesta famoza dall'omonimo film direto inte'l 1956 da Joshua Logan.

El 1954 ga senjà el so ezordio sinematogràfego inte Il calice d'argento, ma ła so intarpretasion no ga rancurà grande łode. El The New Yorker, ad ezenpio, ga scrivesto de łù: "El recita ła so parte co l'infogamento emotivo de un autista de autobus che anuncia łe fermade łocałi". . Paul Newman gaveva conprà na pàjina de un cotidian nasionałe par chiedar scuza par ła so intarpretasion. Do ani pì tardi ze stà mejo acoliesta ła so intarpretasion del puziłe Rocky Graziano in Lassù qualcuno mi ama (1956), che ło ga inponesto a l'atension de critica e pùblego.

El 29 de zenaro 1958, a Las Vegas, el ga spozà in segonde nose l'atora Joanne Woodward, co ła cuała el ze restà fin a ła morte; insenbre i ga avesto tre fiołe  : Elinor "Nell" Teresa (8 de avril1959), Melissa "Lissy" Stewart (17 de seenbre 1961), e Claire "Clea" Olivia (1965). L'isteso ano so mujer ła ga tenjesto el premio Oscar come mejo atora par el so ròło in La donna dai tre volti e ła ga recità co'l marìo in Missili in giardino e La lunga estate calda; i gavarìa intarpretà uncora insenbre i film Dalla terrazza (1960), Paris Blues (1961), Il mio amore con Samantha (1963), Indianapolis, pista infernale (1969), Un uomo oggi (1970), Detective Harper: acqua alla gola (1975), sequel de Detective's Story, Mr. & Mrs. Bridge (1990) e ła miniserie tełeviziva Empire Falls - Le cascate del cuore (2005), mentre Newman ga dirizesto po' ła mujer da rejista inte i film La prima volta di Jennifer (1968), Gli effetti dei raggi gamma sui fiori di Matilda (1972), Harry & Son (1984), Lo zoo di vetro (1987) e Prima dell'ombra (1980), adatamento tełevizivo del testo teatrałe The Shadow Box de Michael Cristofer.

Tra ła fin dei ani sincuanta e ła metà dei ani setanta ze stà protagonista de alcuni fra i pì grandi sucesi de ła storia de Hollywood, come La gatta sul tetto che scotta (1958), Exodus (1960), Lo spaccone (1961), Hud il selvaggio (1963), Intrigo a Stoccolma (1963), Il sipario strappato (1966), Nick mano fredda (1967), Butch Cassidy (1969), La stangata (1973), L'inferno di cristallo (1974), Quintet (1979), deventandone una de łe stełe pì famoze de senpre, al ponto da èsar speso definìo na " łezenda del sìnema" .. Inte'l 1986 A ghe ze stà asenjà l'Oscar a ła cariera e, inte'l 1987, el ga vinsesto cueło al mejo ator protagonista par Il colore dei soldi, sequel del Spaccone. No'l ga ritirà parsonalmente el premio, avendo desidesto de no prezensiar a ła serimonia, daspò łe numaroze volte in cui jera stà candidà e mai premià. Inte'l 1994 el ga risevesto el premio umanitario Jean Hersholt, un partegołar premio atribuìo par ecesionałi contributi a cauze umanidarie.

Automobiłizmo

Paul Newman se ga pasionà a łe corse automobiiłìsteghe dopo aver zirà Indianapolis pista infernale (1969), film indove el interpreta Frank Capua, un piłota el cui intenso inpenjo inte łe corse ło porta a trascurar ła la conpanja Elora (Joanne Woodward), fin a trionfar a ła 500 Miglia di Indianapolis dopo varie visisitudini amoroze e parsonałe . Gaveva partesipà a łe ripreze anca i piłoti profesionisti Bobby Unser, Dan Gurney e Bobby Grim intarpretando sé stesi.

Daspò un pariodo dedegà a l'aprendimento de łe tècneghe de guida in cui l'era stà istruìo da Bob Bondurant, ai inisi dei ani setanta el ga tacà ła cariera de gentleman-driver, overo de piłota non profesionista, ciapando łonghi pariodi de pauza da łe ripreze sinematogràfeghe par partesipar a łe gare inte i sircuiti statunitensi, dove che'l andava in camper co fameja e amighi.. A propozito de ła so pasion pa'łe corse, el ga dichiarà:

(«A son stà un cativo puziłe,, un dełudente zogador de football merican, de tennis, de badminton, un pesimo siador. No go mai avesto el dono de ła grasia inte'l sport. Po' un zorno A me go dito: "Sta' a védar che invese so un decente piłota..."»)

(Paul Newman, dal libro Le Mans: 24 ore di corsa, 90 anni di storia)

Ła Porsche 935 piłotada da Newman, Stommelen e Barbour a ła 24 Ore de Le Mans del 1979 finìa al segondo posto asołuto e primi de clase, esponesta in un muzeo

El ga partesipà a łe prime gare inte'l1972, inte'l Canpionato organizà dal Sport Car Club of America, al vołante de na Lotus Elan e in sèito de na Triumph TR6 co ła cuała el ga vinsesto el titoło inte ła categoria D-Production inte'l 1976 , cuando che ghe ze stà asenjà anca ła President's Cup . Inte i ani sucesivi el se azudegà el titoło inte ła categoria C-Production inte'l 1979 e in GT1 inte'l 1985 e 1986. El ga partesipà anca al canpionato Trans-Am al vołante de Datsun 280ZX e Nissan 300ZX, vinsendo łe gare de Brainerd inte'l 1982 e Lime Rock inte'l 1986.

Ła beneficensa

Paul Newman a Washington inte'l 2007

Insenbre al scritor Aaron Edward Hotchner, inte'l 1982 el ga fondà ła Newman's Own, na dita ałimentar spesiałizada in produsion biołòzeghe i cui recavi i vien devolvesti in beneficensa par scopi umanitari ed educativi. Co'l PEN American Center, ła Newman's Own ła ga finansià paraltro fin al 2006 un premio anuałe de 20 000 dołari rezervà al sitadin statunitense che gabia pì corajozamente defendesto el "primo emendamento" de ła costitusion statunitense, rełativo a ła łibartà de espresion, de culto e de stanpa.

Inte'l 1988 el ga fondà l'Asosiasion "Hole in The Wall Camps", co l'obietivo de reałizar programi de terapìa recreadiva par putełi gravemente małai; el projeto el ga ciapà vita in Connecticut, par po' spanderse inte i altri continenti, tra cui Àfrega ed Europa. In Itałia el ga vedesto ła reałizasion de Dynamo Camp, na strutura recreadiva sensa fin de łucro, indirisà ai putełi e ai tozi dai 6 ai 17 ani colpìi da grave patołozìe. Venjesto na prima volta in Itałia inte'l 1963, a Venesia, Newman el ze tornà inte'l 2007 par inagurar ła sesion itałiana de ła fondasion "Dynamo Camp" a Limestre, in provinsia de Pistoia.

Ùlteme intarpretasion

Inte'l 1994 el ze tornà so łe sene sinematogràfeghe co'l parsonajo de'l cinico industriałe de Mister Hula Hoop dei fratelli Coen e, da senpre inpenjà so'l fronte de ła beneficensa co ła Newman's Own, inte'l medèmo ano el ze stà premià inte ła note dei Oscar par el só inpenjo umanidario. Inte'l 1995 el ga vinsesto l'Orso d'argento al Festival di Berlino par La vita a modo mio de Robert Benton. Inte'l 1999 l'è stà intrà i intarpreti de'l film Le parole che non ti ho detto di Luis Mandoki, mentre l'ano drio el ze stà direto da Marek Kanievska in Per amore... dei soldi, e inte'l 2002 el ga intarpretà Era mio padre di Sam Mendes.

El 25 de majo 2007 l'ator el ga declarà inte un'intarvista a ła rede tełeviziva ABC ła só desizion de retirarse da łe sene, considarandose masa vecio par sèitar a resitar.

Ativizmo połìtego

Paul Newman inte'l Wisconsin par ła canpanja ełetorałe de'l senador democratego Eugene McCarthy inte'l 1968

Newman el ga sostenjùo inte i ani sesanta el senador democratego Eugene McCarthy (da no confondar co Joseph McCarthy de'l macartizmo). Par el so inpenjo, caratarizà anca da na ativa partesipasion a mesaji tełevizivi de propaganda, l'atore l'è stà in sèito incluzo da Richard Nixon inte la so "lista de nemighi".

Sostenjidor de'l Parìo Democratego statunitense, inte'l 2006 el ga dà el só sostenjo a ła canpanja de Ned Lamont (che no'l ze stà eleto) e el ga finansià chea presidensiałe de Chris Dodd, che po' el se ga retirà.

Ła małatia e ła morte

El 31 łujo 2008 A ze stà ofisiałizà ła notisa che Newman el zera afeto un càncaro ai polmoni, dianjostegàndoghe a'l Sloan-Kettering Cancer Center de New York. Segondo el Sun l'ator el gavarìa vivesto soło poche setemane, dapò l'ùltemo siclo de chemioterapia a'l Weill Cornell Medical Center de New York. Dopo aver sernìo de intaronper łe cure, Newman ga łasà l'ospeal par pasar i ùltemi zorni co ła fameja inte ła só caza de Westport, in Connecticut, indove el ga moristo el 26 setenbre 2008 a 83 ani. Drio un funarałe privà, el ze stà cremà e łe sénare custodìe da ła fameja.

Varda anca

• George Peppard