Sami

I sami (inte ła só łengua sámit o sápmelaš), konjosùi anka kofà lapponi, i ze na popołasion de sirka 75.000 kristiani ke i vive intel nord de ła Fenoskandia, int'un area ke i ciama Sápmi, ke ła se dezlonga par tuta ła penizoła de Kola fin inte ła Norveja sentrałe, capando dentro łe rejoni setentrionałi de ła Finlandia e de ła Zvèsia, e pasando kusìta par 4 stati difarénti. Anka se no i ze stà mai na nasion indipendente, i sami i ga na só storia, łengua, kultura, e identità.

Ła bandiéra sami

Etimołozìa del nóme

Se pensa ke ła paroła Sámi, kofà ła rejon finlandeze storega Häme (ciamada in latìn Tavastia) e Suomi(Finlandia in finlandeze) łe podarìa èsar un préstio dal proto-zermanego *sōma-, a só volta dal proto-baltego *sēmē, tèra.

In Itałia i ze mejo konjosùi kofà lapponi, anka se el ze un tèrmine bałarìn ke'l poł intendare anka kiunkue'l viva inte ła Laponia o inte ła Rejon finlandeze ko'l steso nóme. Sta paroła ła deriva dal latìn medioevał lappones, ke a só volta el deriva dal zvedeze lapp.

Storia

Łe prime nótisie su sto popoło łe se kata inte ła Storia de łe guere de Prokopio di Cesarea del 551 e inte l'Ino a Ragnar (Ragnarsdrápa) de Bragi Boddason intel IX secoło. Ła prima ópera 'ndo ke se parla ben ben dei uzi e kostumi dei popołi setentriónai ła ze ła Historia de gentibus septentrionalibus, skrita da Olao Magno a Roma intel 1555.

Na volta i sami i era soratùto arlevadóri de rene, peskadóri e kasadóri nomadi, i vivéa inte de łe kapane mobiłi camàe kota, o inte de łe ténde camàe lavvu, ma dai ani '50 i ga tuti moła ła vita nomade.

I Sami kontenporanei

Onkó tra i sami no ge ze movimenti ke vołe l'indipendensa połitega. Eziste parò i Parlamenti sami in Finlandia, Norveja e Zvèsia, ke difende i só interesi e ła só identità kulturał. In pi i ga na só bandièra e un só ino, adotài dal Konsejo Sami intel 1986.

Rełijon

Ła rełijon tradisiónał dei sami ła jèra de tipo shamanico. El shamàn el fazéa tuta na sèrie de riti par védar intel futuro, sonando un tamburo majiko. Tanti riti jèra dedikài ai animałi, par ezenpio ko ge ne venjéa copà uno, se metéa un toko de carne de onji parte del corpo inte na spèce de tonba, ko ła konvinsion che kusìta ła divinità ła fazese resusitàr l'animał inte'n'altro mondo. I sami i credéa infati inte l'ezistensa de un anima ke ko i moriva ła se stakava dal corpo.