Bazéłega de San Zanipoło

Ła baxełega de San Zanipoło, xe na Ceza de Venesia. Ła ga el stato de Basilica minor. Xe uno dei edifici medievałi rełigioxi pì inponénti de Venesia, co anca ła Baxełega de Santa Maria Glorioxa dei Frari. La xe consideràda el pantheon de Venesia a cauxa del gran nùmaro de doxi venesiani e altri personàxi che xe stài sepełìi a partir dal Duxento. Se łeva inte el omonemo canpo inte el sestièr de Castèło.

Baxełega de San Zanipoło
Nome inte ła łéngua orizenałe	(it) Basilica dei Santi Giovanni e Paolo
Epònemo	Joani e Poło
Dati
Sorte	Baxełega
Costrusion	sèculo XV 1217 (Gregorian)
Desołusion	1810
Dedicà a	Joani e Poło
Caraterìsteghe
Stiłe architetònego	architetura gòtega gotico baltico (it)
Materiałe	cuareło
Mezurasion	40 () × 96 () m
Pozision
	Venezia
Pozision	Casteło
45°26′21.18″N 12°20′32.63″E45°26′21.18″N, 12°20′32.63″E
Toco integrante de un Patrimònio Mondiałe de l'Umanità
Data	1987
Piantina
Atività
Diòseze	Patriarcàdo de Venesia
Rełijon	Catołega
Ligo web	santigiovanniepaolo.it

Storia

Segóndo ła legénda, łe orìxeni de ła baxełega xe łigàe a na vixión del doxe Jacopo Tiepolo, che inte el 1234 ghe ga donà l'oratòrio de San Daniel ai frari domenegani, prexenti in sità fin da oltra diéxe ani. Subito se ga costruìo ła Ceza duxentesca, dedicàda ai martiri romani del IV secoło Zani e Poło. L'aumento de l'atività dei frari domenigani gaveva inponesto ben presto un anpliamento, che zera stà direto dai do fràri domenegani Benvenuto da Bologna e Nicolò da Imola; el cantièr xe stà serà inte el 1343, ma i laóri de abełimento xe durài oncora dobòto un secoło: el 14 novenbre 1430, la Ceza xe stàda sołenemente consagràda. Da ałora xe stàda continuamente richìa de monumenti sepolcrałi, dipinti e scoltùre òpara dei maxóri artisti venesiani, finché, inte el 1806, in piena età napołeonega, i domenegani vien fati slontanàr dal so convento, trasformà in ospeàl, e ła Ceza vien privà de nùmaroxe òpare d'arte. Ne ła note infra el 15 e el 16 agosto 1867 un incendio bruxa ła capeła del Roxario patòco, co i dipinti che zera conservà. El restauro de sta capeła xe fenìo inte el 1959.

Descrision

Canpo Santi Zani e Poło (San Zanipoło)

Canpo Santi Zani e Poło (San Zanipoło)

Esterno

L'abside

La Ceza se prexenta co na altisima fasàda tripartìa, verta da un roxon sentràl e da do òci lateràni. La parte basa xe caraterixàda da sìe grande nìcie gotiche, che custodise alcuni sepolcri e dal grando portàl, parecià da sìe cołone de marmaro proconexio qui straportàe inte el 1459. Autori de l'òpara xe Bartolomeo Bono fin ai capitełi, el mestro Domenico Fiorentino par el frixo e magister Luce par la parte in sima. In alto, la fasàda xe coronàda da tre edicołe co santi domenegani: San Tommaso d'Aquino, San Domenico e San Pietro Martire. So'l fianco che prospeta sol canpo se taca vari edifici e capełe:

• scoła del nome de Gexù, basa costrusion retangołàr
• capeła del Nome de Gexù, de stiłe gotico, intorno a ła cuała xe stà riportà a ła łuxe l'orixinàl pavimentasion del canpo
• abside semisircołàr de ła capeła de ła Madona de ła Paxe
• capeła de San Domenico.
• atuałe edificio del convento domenegan (dal 1810); in orìxene zera ła scoła de Sant'Orsoła, indove se podeva amiràr i tełeri co łe storie de Sant'Orsola, caolaóro de Vittore Carpaccio (ancùo conservài a łe Gałarìe de l'Academia.

So'l retro se pol amiràr el conpleso de łe absidi, verto da slanciatisime fenestradure gotiche, intra łe pì alte espresion del tardogotico venesian. La cuboła a dopia całota (altesa interna: 41 m; altésa esterna 55,40 m) xe stàda xontàda a ła fin del '400.

L'interno

Interno

La pianta xe a croxe latìna co transeto a tre navàe sudivixe da enormi cołone ciłindriche (fora che ła quarta a sànca e a drita, che xe piłastri formài da l'unión de tre cołone ciłindriche un mucio sutiłi).Le volte gotiche un mucio èrte xe cołegàe da arpexiłignei, che ga ła funsion de contrastàr le spènte xeneràe da łe volte a croxiera e dei archi. Le dimension xe veramente maxenghe: 101,60 de longhésa, 45,80 de larghésa inte el transeto, 32.20 de altésa. Ałe paréde de łe navàe xe tàcai numaroxi monumenti e a drita se verxe capèłe. Anca sol transeto se afasa do capèłe par banda, che afianca el presbiterio. Fin al '600 ła navàda maxór zera divixa trasversalmente in do parti (come che nase oncora ancùo ne ła Baxełega dei Frari) dal coro dei frari, che zera stà butà xo par darghe spasio a łe çełebrasion pontificałi che se desvolxeva in sta céxa, par exenpio i funerałi dei doxi. Unica vansaùra de sta strutura monumentàl xe i do alteri de Santa Caterina da Siena e de San Giuseppe che se cata a ła croxera intra ła navàda e el transeto, rispetivamente a dreta e a sànca.

Controfasàda

L'intièra controfasàda xe ocupàda da monumenti de ła famegia Mocenigo.

• al centro, sora el portàl, ghe xe el monumento al doxe Alvise I Mocenigo e a ła mugèr Loredana Marcello, scominsià inte el 1580 da Girolamo Grapiglia e concluxo inte el 1646 da Francesco Contin.
• a sànca, monumento funebre al doxe Pietro Mocenigo, fenìo inte el 1481 da Pietro e Tullio Lombardo. Xe el primo monumento dove che i Lonbardo se discosta da ła tradision ła prinsìpal inovasion consìste inte ła tripartisión, segóndo el modeło dei archi de trionfo romani. Inaxònta xe inovativa ła poxision tiràda su e altièra del doxe: el xe raprexentà cofà xa rixorto, e donca pòsto in aso co ła Statua del Cristo rixorto.
• A detra, monumento al doxe Giovanni Mocenigo, òpara de Tulio Lombardo, conpletàda inte el primo decenio del '500. Xe el monumento sepolcràl lonbardesco dove che se aferma pienamente i prinsìpi de l'architeura rinasimental: łe superfici xe slise e non invaxe da łe decorasión, le proporsion xe corete, i capitèłi xe xe na copia parfeta dei capitełi conpoxiti de l'Arco de Tito a Roma.
• So'l siòło, tre grandi tavełe indove xe sepełìi tra i altri i doxi Alvise I, Alvise III Sebastiano, Alvise IV Giovanni Mocenigo.

Navàda drèta

• Prospeto de l'urna, del doxe Renier Zen, rafegurante el Redentor sostegnùo da do anxołi, de stiłe bixantinegiante.
• Altèr rinasimentàl co na Madonna in trono e santi de artista quatrosentesco, un tenpo atribuìa a Giovanni Bellini. Xe stàda qui portàda inte el 1881 da łe Gałarìe de l'Academia dopo che ła pała orixinàl, caołavoro de Giovanni Bellini, xe stàda desfàda ne l'incendio de ła capeła del Roxario.
• Monumento a Marcantonio Bragadin, eroe venesian scortegà vivo dai turchi dopo ła préxa de Famagosta. Ciò che restava de ła so pełe xe stà portà qui inte el 1596 e examinà sientificamente inte el 1961. L'architetura xe del Scamozzi, el busto de un arlèvo del Vittoria, mentre el ciaroscuro, che raprexenta el Martirio del Bragadin xe de incerta atribusión.
• Altèr dedicà al domenegan spagnoło San Vincenzo Ferrer. Xe nobiłià dal maxengo Połitico de San Vincenzo Ferrer (1464-1470) de Giovanni Bellini in nove sconparti: inte el registro centràl se cata łe grande fegure de San Vincenzo al centro, de San Cristofoło a sànca e de San Sebastiano a drèta. Nei sconparti superiori xe raprexentài al centro il Cristo morto sorreto da anxołi, e so łe bande l'Arcangelo Gabriele e ła Vergine annunciata, col sguardo revolto verso l'alto, dove in orìxene se catava ła łuneta co l' Eterno. Inte el pato xe rafegurài alcuni miracołi de San Vincénso: a sànca il Santo salva una donna da un fiume e protegge una donna e un bambino da un crollo; al centro la Predica di Tołedo, el cui santo fa resusitàr do morti parchè i testimonia łe verità da łu predicaàe, a drèta Il Santo resuscita un bambino e libera alcuni prigionieri.

Soto al połitico se trova łe spogie del beato Tommaso Caffarrini, confesór e primo biografo de Santa Caterina da Siena.

• Capèła del nome de Gexù, in orìxene gotica, portàe a łe atuałi forme baroche inte el 1639. Xe nobiłiàda da na vòlta co dipinti de Pietro Lorenzetti e da na pała d'altàr de Pietro Liberi rafegurante la Crocifission e la Maddalena. Sora l'altàr xe conservà el corpo del beato domenegan Giacomo Salomoni (Venezia, 1231 - Forlì, 1314), invocà a protesion dei tumóri.
• So'l siòło danànsi a ła capèła se cata ła łastra sepolcràl a nieło del decemviro Alvise Diedo che inte el 1453 ga salvà el barcołame (ła flota) venesian a Costantinopołi. Canova ła considerava "un vero xogeło d'arte".
• Mauxołeo Vałier, progetà da Andrea Tirali. Infra quatro cołone corinsie se cata un panegio de marmàro xało, sol cuało se trova łe statue del doxe Bertuccio afiancàda da quełe del doxe Silvestro, a sànca e de so mugèr de Silvestro, ła dogarésa Elisabetta Querini. Conpleta el monumento nùmaroxe statue e basoriłievi dei megio scultori venesiani de l'epoca.
• Capèła de ła Madonna della Pace (Madona de ła Paxe), cui se intra da l'arco de drèta che se verxe soto el Mauxołeo Vałier. Sòra l'altàr se cata na icona bixantina portàda a Venesia inte el 1349. So łe bande do grandi do grande tełe: a sànca San Giacinto attraversa il fiume Dnieper òpara de Leandro da Bassano, e a drèta Flagellazione de l'Aliense.
• Capèła de San Domenico, costruìa da Andrea Tirali (1690). El sofìto contien la teła la Gloria di San Domenico' (finìa inte el 1727), òpara del Piazzetta uno dei megio łavori del '700 venesian.

Soi cantóni del dipinto prinsìpal, quatro tondi a ciaroscùro co łe virtù cardinałi del Piazzetta. Ałe paréde xe sìe basoriłievi che rafegura epixodi de ła vita de San Domenico: çinque, in bronxo, xe òpara de Giuseppe Mazza; el sesto, in legno, xe de Giobatta della Meduna.

• Altèr de Santa Caterina da Siena. Apartegniva al coro desfà dei frari. Xe stà modifegà inte el 1961 par inserìrve ła rełìchia del pìe de Santa Caterina da Siena.

Transeto dreto

Xe dominà so ła paréde de fondo dal maxengo fenestrón gotico, co invedriàda cołoràda, reałixàda da Gian Antonio Licino da Lodi, so' cartoni atribuìi a Bartołomeo Vivarini, a Cima da Conegliano e a Girolamo Mocetto. Soto de staltro se pol vedèr do altàri rinasimentałi: queło de drèta xe nobiłià da l' elemosina di Sant'Antonino (lemòxina de Sant'Antonin), pała reałixàda inte el 1542 sirca da Lorenzo Lotto, queła de sànca dal Cristo tra i santi Pietro e Andrea, òpara de Rocco Marconi. Inaxónta al centro, soto un baldachìn, xe conservàda a ła caréga del doxe. So' ła paréde in banda se cata l'incoronazione della Vergine de Giambattista Cima da Conegliano e el monumento co statua equestre in legno dorà de Niccolò Orsini (morto inte el 1509), conte de Pitigian, che ga conbatùo par la Republica de Venesia contra łe armàe de ła łiga de Cambrai. El condotier, tra l'altro, no gavarìa dovùo eser tumułà qui, bensì inte el so sepolcro preparà ne ła Ceza de Santa Maria delle Grazie a Ghedi in provincia de Bresa , indove l'Orsini deteneva el so feudo.

Capèłe absidałi de drèta

• Capèła del Crocifiso. L'altàr xe òpara del Vittoria, autór anca de łe statue bronxee de ła Vergine dolente e del San Zuane Evangełìsta. El crocifiso marmoreo xe de Francesco Cavrioli. So' ła paréde drèta monumento al baron Odoardo Windsor, morto inte el 1574, atribuìo senpre al Vittoria.

A sànca, sarcofago treçentesco, forse de Paolo Loredan.

• Capèła de ła Madałena, co altèr marmoreo lonbardesco. A drèta, monumento a Vittor Pisani, ricostruìo inte el 1920 (soło ła statua del defunto xe orixinàl).

A sànca se trova el sepolcro tresentesco de Marco Giustiniani de ła Bragora, e el monumento piramidałe al pentór Melchiorre Lanza co ła statua Melanconia de Melchior Barthel.

Presbiterio

'Verto dai altisimi fenestroni gotici, splendidamente iłuminài màsima ne łe ore matutine, xe scandìo dai snełisimi costołoni che se riunise ne ła ciave de volta col stema de ła Scoła Granda de San Marco , che qui se riuniva. A partìr da ła paréde drita se ghe càta :

• Monumento al doxe Michele Morosini. La fegura giacente del doxe xe òpara de ła botéga dei Dalle Masegne. Un arcón sera un moxaico del scominsio del '400 rafegurante el Crocifiso tornià da santi che prexenta el doxe e ła dogaresa inxenociài.
• monumento al doxe Lunardo Loredan, datà al 1572. L'architetura xe de Girolamo Grapiglia: la statua del doxe de Girolamo Campagna; le statue ałegoriche de Venesia (a sànca), de ła Łiga del Cambrai (a drita), de ła Bondansa e de ła Paxe (nei intercołumni) ed i basoriłievi, xe òpare de Danese Cattaneo, disepoło del Jacopo Sansovino.
• al centro xe el maxengo altèr maxór, scominsià inte el 1619 da Mattia Carneri, e nobiłià de statue de Clementi Moli e de Francesco Cavrioli.
• monumento funebre del doxe Andrea Vendramin, òpara de Tullio Lombardo, qui trasportàda inte el 1817 da ła desfàda Ceza dei Servi. In sta tonba Tullio laora indipendentemente dal pare Pietro: le decorasion se fa manco exuberanti, dàndoghe a l'architetura un caratere più clasico, confermà anca dai tòndi sòra łe arcàe che riciama quełi de l'Arco de Costantìn a Roma e da łe statue de armài de łe nicie lateràne.
• monumento al doxe Marco Corner (m. 1368), co statue Madonna col Bambino e quattro santi de Nino Pisano firmà.

Capèłe absidałi de sànca

• Capèła de ła Trinità, co pała d'altèr omonema de Leandro da Bassano.
• Capeła Cavalli, o de San Pio V. Ła pała d'altàr co l papa promotor de ła Łiga Santa xe de ła scòła del Veronese. A drèta se cata el monumento tresentesco al comandante Jacopo Cavalli. A sànca se vede invese el monumento Dolfin, ła tonba del senador Marino Cavalli e ła granda teła de Giuseppe Heintz, co el miracolo della mula di Sant'Antonio de Padova.

Transeto sànco

Ła parede de fondo xe nobiłiàda dal grando rełogio sorastante ła porta de ła Capèła del Roxario. Sòra de ła porta se cata el monumento quatrosentesco al doxe Antonio Venier. A sànca monumento a so mugèr del doxe, ła dogaresa Agnese Venier, e a so fìa Orsola. A drèta se łeva ła statua de bronxo del zeneràl da màr po' doxe Sebastian Venier, vinsidor de Lepanto. El monumento xe òpara moderna de Antonio dal Zotto, inaugurà inte el 1907 in ocasion de ła traslasion de łe spogie del doxe da ła Ceza de Santa Maria dei Anzołi a Muran.

Capèła del Roxario

Qui fin dal Tresento se łevava na capèła dedicà a San Domenico, po' sostituìa inte el 1582 da ła Capèła de ła Scòła del Roxario, dedicàda a ła Madona del Roxario ne ła cui ricorensa (7 otobre 1571 xe avegnùa ła bataja de Łepanto. Ła ga bruxà inte el 1867 coi caołavori che ghe gera: el sofito in legno dorà co tèłe del Tintoretto e Palma il Giovane, altre 34 tèłe, e soratuto el Martirio di San Pietro di Tiziano e ła Madonna e Santi de Giovanni Bellini che xe stài depoxitài par restàuro. Ła capèła xe formàda da na navàda retangołàr e da un presbiterio quadrà, entranbi coverti da un sofito intagià de Carlo Lorenzetti inaugurà inte el 1932. Inte el sofito de ła navàda xe serài tre caołavori del Veronese qui portài a ła Ceza de l'Umiltà a łe Zatare: l'Adozione dei Pastori, l' Assunta e l'Annunciazione. So' ła paréde de fondo naltra Adorazione dei pastori senpre del Veronese. So' ła paréde drèta Gesù morto del Giovanni Battista Zelotti (Zuan Batista Zelotti), Gesù incontra la Veronica de Carlo Caliari, el bel San Michele sconfigge Lucifero, de Bonifacio de' Pitati. So' ła paréde sànca: Martirio di Santa Cristina de Sante Peranda, Lavanda dei piedi e Cena ecauristica de Benedetto Caliari, San Domenico salva dei marinai invitandoli alla preghiera del rosario del Padovanino. Łe do paréde laterane xe fianchixàe da dosałi łignei de Giacomo Piazzetta (1698). El sofito del Presbiterio xe nobiłià da altre òpare del Veronese: al sentro ła tèła quadriłoba de l'Adorazione dei Magi (1582, so i cantóni i quatro evangełìsti. Ł'altèr xe sormontà da un tenpieto quadrà de Girolamo Campagna, indove al so interno se cata ła statua novesentesca de ła Madona del Rosario, scolpìa da Giovanni Dureghello inte el 1914. Tuto datorno a l'altàr xe stài riconposti dopo l'incendio diexe basoriłievi setesenteschi. El resto del presbiterio xe decorà co statue e basoriłievi.

Navàda sànca

Partindo dal transèto se pol amiràr prinsìpalmente :

• un altèr sinquesentesco, xa parte del coro, co un San Giuseppe de ła scòła de Guido Reni
• L'organo de Beniamino Zanin del 1912, a do tastadùre ed in baxe 16 pìe organo, òpara progetàda da D. Thermignon e O. Ravanello utiłizando el materiàl fonico del strumento precedente de G. Callido òpara 267 del 1790 Gaetano Callido.
• soto a ła cantoria, tre tòłe (San Domenego, Sant'Agustìn, San Lorenso del 1473 de Bartolomeo Vivarini, resti de un połitico a nove sconparti dedicà a Sant'Agustìn.
• portàl de ła sagrestìa sormontà dal monumento funebre che Palma il Giovane ga tirà su par eło, so pare Palma il Vecchio e Tiziano
• monumento al doxe Pasquale Malipiero, de Pietro Lombardo, de ła fin dei ani sesanta del Quatrosento. Misia ełementi oncora gotici co ełementi clasici: ła strutura xeneràl a piłastri co trabeasion e sercèło del vero dei rełògi (łuneta) ricorda i monumenti quatrosenteschi fiorentini (in Santa Croxe) de Leonardo Bruni de Bernardo Rossellino e queło a Carlo Marsuppini de Desiderio da Settignano, mentre el baldachìn, łe scansìe grande e l'invadensa de łe decorasion xe trati che se ritrova a Venesia inte i monumenti sepolcrałi tresenteschi.
• monumento equestre in legno dorà al xeneràl Pompeo Giustiniani, dito "braso de fero", òpara sìesentesca de Francesco Terrillio da Feltre.

Tonba del doxe Tommaso Mocenigo

• monumento al doxe Tommaso Mocenigo, òpara de ła prima metà del '400 che unise ełementi oncora gotici a ełementi rinasimentałi, oltra a denotàr na serta influensa de l'arte de Donatello (speçialmente inte el guerier sol canton sànco del sarcofago).
• monumento al doxe Nicolò Marcello, de Pietro e Tullio Lombardo, costruìo infra el 1481 e el 1485. Ancora più che inte el monumento de Pietro Mocenigo, qui xe patòca ła derivasion dai archi de trionfo romani, co łe cołone łìbare e vansàe, ła trabeasion in ageto sòra i capitèłi, e i tòndi sòra a l'arco, cofà ne l'arco de Augusto de Rimini.
• altàr rinasimentàl cona copia setesentesca de Carlo Loith del Martino di San Pietro da Verona, caołavoro de Tiziano bruxà inte el 1867.
• monumento equestre baroco al xeneràl peruxìn Orazio Baglioni.
• monumento ai patrioti fradèłi Bandiera e Domenico Moro, łe cui salme zera stàe qua trasportàe inte el 1867.
• altèr de Verde Scaligera, co el potente San Girolamo, caołavoro del 1576 del Vittoria.

Sagrestìa

Ła xe nobiłiàda patòca da dipinti che costituìse na vera e pròpia exaltasion de l'Ordene domenegàn, reałixài infra ła fin del '500 e el scominsio del '600. I pì inportanti xe ła vasta tèła de Leandro da Bassano, danànsi a ła porta. Onorio III approva la regola di San Domenico, il Crocifisso adorato da santi domenicani, su l'altàr, de Palma il giovane, e San Domenico' e San Francesco, sòra ła pòrta, de Angelo Lion.

Convento

El xe nato co tacà ła Ceza e xe stà xà fenìo inte el 1293. Xe stà ricostruìo da Baldassare Longhena infra el 1660 e el 1675. Ancùo el ospita l'Ospeàl çivìl de Venesia. El xe articołà intorno a do giostri e a na corte. Ad est se cata ła camaràda dei frari, atraversà da un longhisimo coridoio so cui se verxe łe caxànse. El scałon del Longhena se caraterixa par i maxenghi intarsi marmorei; ła biblioteca conserva oncora el bełisimo sofito łigneo de Giacomo Piazzetta (1682), co dipinti de Federico Cervelli. Un frar iłustre de sto convento xe stà Francesco Colonna, autor de ła Hypnerotomachia Poliphili.

Atuałe convento

Atualmente el convento domenegan ga sede in queła che zera ła Scòła de Sant'Orsoła. Ła comunità domenegana a Venesia ga come so mision, oltra a ła cura pastoràl de ła parochia, l'acèto dei foresti, ła promosion de incontri culturałi, ła predicasion del mesagio cristian atraverso l'arte e l'ospitałità.

Bibliografia

Ła Ceza inte el 1731 sirca

• Angelo Maria Caccin O.P., Basilica dei Santi Giovanni e Paolo, Storia e Arte, Giorgio Deganello Editore, Padova (s.d.)
• Elena Lucchesi Ragni, Ida Gianfranceschi, Maurizio Mondini (a cura di), il coro delle monache - Cori e corali, catalogo della mostra, Skira, Milano 2003.
• Silvia Moretti, Maria Teresa Todesco, Il cantiere della cappella di Sant'Alvise nella chiesa dei Santi Giovanni e Paolo a Venezia (1458-1499), in Annali di Architettura n°20, Vicenza 2008 lexer l'articoło
• Sandro Dalla Libera, "l'arte degli organi a Venezia"
• wwww.santigiovanniepaolo.it

Voxe łigàe

• Połitico de San Vincenzo Ferrer

Altri progeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Baxéłega de San Zanipoło
• el detien schemi gràfeghi so