Gernikako Arbola
El Gernikako Arbola, che in basco vol dir albaro de Gernika, l’è na quercia che sinbołixa łe tradisionałi łibartà del popoło bixcain e, par estension, de l’intiero popoło basco. I siori de Bizkaia (incluxi i re de Castilia e i pretendenti carlisti al trono) i jurava de rispetar łe łibartà bixcaine soto de eło e ła tradision ła se ga mantegnùa: al dì d'ancó anca el lehendakari, presidente de ła comunità autonoma basca, l'açeta ła so carica qua.
L’albaro
canbia
Durante el Medioevo, i raprexentanti de i viłaji bixcaini i tegnea łe so asenblee soto i grandi albari łocałi. Col pasar del tenpo, a partir dal 1512, el ruoło de l’asenblea de Gernika el vien a sostituirse a queło de łe singołe asenblee, e ła so quercia l’aquixise un signifegà sinbołico.
Atualmente łe asenblee łe se tien inte na costrusion apoxitamente costruìa par sto scopo in tel 1833.
Storia de l'Albaro
canbia
Ła dinastia de i albari de Gernika conosùi:[1]
- L'Albaro Pare (XIV secoło - 1742), l'è l'albaro più antico documentà, visùo par 450 ani.
- L'Albaro Vecio (1742-1860), piantà al posto de l'Albaro Pare. El so tronco l'è conservà in un tenpieto preso łe Juntas Generales de Vizcaya/Bizkaiko Batzar Nagusiak. Qua in tel 1839 ła rejina regente Maria Cristina ła ga jurà in raprexentansa de ła rejina Ixabeła II; l'è stà l'ultima olta che sto rito el ga avù łogo.
- L'Albaro Fiol (1858-2004), l'è sopravisùo al bonbardamento de Gernika del 1837 e el ga visto el juramento del primo lehendakari basco, José Antonio Aguirre. Atacà da un fongo, l'è stà dichiarà morto el 20 apriłe 2004. I jardinieri del governo de Bizkaia i ga conservà diversi albari de riserva cresùi da łe ghiande de st'albaro, mentre altri i'è sparsi par el mondo, dè in dono a diverse comunità de ła diaspora basca o a łe sità gemełe.
- L'Albaro Atuałe (1986-dì d'ancó) l'è stà piantà al posto de so pare, a ła Casa de Juntas de Guernica/Gernikako Batzarretxea, el 25 febrar 2005.
El gran signifegà de l'albaro l'è iłustrà da n'evento che se ga verificà poco dopo el bonbardamento de Gernika. Qaundo łe trupe franchiste łe conquista ła çità, in tel 1937, el tercio de Begoña, formà da vołontari carlisti bixcaini, i mete na guardia armà intorno a l'albaro par protexarlo da i fałangisti, che i avarea volùo far cascar sto sinboło del nasionałixmo basco.[2]
Na quercia l'apare anca sul stema de ła Bixcaia e de conseguensa anca su quel de diversi paexi de ła Bixkaia. Na foia de quercia l'è el łogo uxà dal governo łocałe bixcain.
Anca el logo del partio nasionałista basco Eusko Alkartasuna e na vecia version del łogo de l'organixasion nasionałista jovaniłe Jarrai i mostra foie de quercia.
El Juramento
canbiaEl Lehendakari Aguirre el ga fato qua el juramento par entrar in carica, par via del vałor sinbołico de sto posto. Łe parołe che el ga utiłixà i'è łe seguenti:[3]
(VEC)zin dagit»
«Jaungoikuaren aurrean apalik,
euzko-lur ganian zutunik,
asabearen gomutaz
Gernika'ko zuaizpian
nere aginduba ondo betetzia
(VEC)de xvolger ben el me mandato»
«Davanti a Dio co umiltà
en pié sora ła tera basca
en ricordo de i antenati
soto l’albaro de Gernika
juro
Inte l’epoca moderna, davanti al ‘’juro’’, se ga xontà ła fraxe "davanti a voialtri, raprexentanti del popoło".
L'ino
canbia
Gernikako arbola l’è anca el titoło de na canson (in te ła forma del zortziko) prexentà a Madrid (1853) dal bardo basco José María Iparraguirre, muxica de ’’Juan María Blas de Altuna e Mascarua’’, a cełebrasion de l’albaro de Gernika e de ła łibartà basca. Sta canson l’è un ino mia ofiçiałe dei baschi, afiancà a l’ofiçial Eusko Abendaren Ereserkia. L’è stà ciamà ła "marsiliexe dei baschi".
Parołe
canbiaGhè version con quatro, oto o dodexe strofe. En più, Iparragirre, in quanto bertsolari e quindi inprovixador, l’à introdoto diverse varianti durante łe so performance.[4] Qua de seguito ze riportà el testo in originałe, basco stàndar e ła tradusion in vèneto.
| Testo originałe[5] | Basco | Vèneto |
|---|---|---|
| Guernicaco arbola Da bedeincatuba Euscaldunen artean Guztiz maitatuba: Eman ta zabaltzazu Munduban frutuba, Adoratzen zaitugu Arbola santuba. |
Gernikako arbola da bedeinkatua Euskaldunen artean guztiz maitatua: Eman ta zabal zazu munduan frutua, adoratzen zaitugu arbola santua. |
L’albaro de Gernika l’è benedìo, tra i Baschi gran amà: Produxi e propaga el (to) fruto in tel mondo; te adoremo, albaro santo. |
| Milla urte inguruda Esaten dutela Jaincoac jarrizubela Guernicaco arbola: Saude bada zutican Orain da dembora, Eroritzen bacera Arras galduguera. |
Milla urte inguru da esaten dutela Jainkoak jarri zuela Gernikako arbola: Zaude bada zutikan Orain da denbora, Eroritzen bazera arras galdu gera. |
L’è çirca mile ani, i dixe, che Dio el l’à piantà, l’albaro de Gernika: Stà in pié, ałora, deso l’è el tenpo; se te caschi se perdaremo totalmente. |
| Etzera erorico Arbola maitea, Baldin portatzen bada Vizcaico juntia: Lauroc artuco degu Surequin partia Paquian bici dedin Euscaldun gendia. |
Ez zera eroriko Arbola maitea, Baldin portatzen bada Bizkaiko juntia: Laurok hartuko degu Zurekin partea Pakian bizi dedin Euskaldun jendea. |
No te cascarè mia, caro albaro, se ła Junta de Bizkaia ła farà pułito: Noialtre quatro [provinçe] se rendaremo (a ti) parteçipi par che ła jente basca ła viva in paxe. |
| Betico bicidedin Jaunari escatzeco Jarri gaitecen danoc Laster belaunico: Eta biotzetican Escatu esquero Arbola bicico da Orain eta guero. |
Betiko bizidedin Jaunari eskatzeko Jarri gaitezen danok Laster belauniko: Eta biotzetikan Eskatu ezkero Arbola biziko da Orain eta gero. |
Par che el viva par senpre, metemose tuti rapidamente in xenocio a pregar el Sior: e vegnendo l'invocasion dal cor, l’albaro el vivarà, deso e par senpre. |
| Arbola botatzia Dutela pentzatu Euscal erri guztiyan Denac badakigu: Ea bada gendia Dembora orain degu, Erori gabetanic Iruqui biagu. |
Arbola botatzia Dutela pentzatu Euskal Herri guztian Denak badakigu: Ea bada jendea Denbora orain degu, Erori gabetanik eduki behar degu. |
Che i ga pensà de far cascar l'albaro en tuti i Paexi Baschi (tuti) ło savemo. Su, jente, l'è deso el momento! ghémo da far in maniera che no'l casca. |
| Beti egongocera Uda berricua, Lore ainciñetaco Mancha gabecoa: Erruquisaitez bada Biotz gurecoa, Dembora galdu gabe Emanic frutuba. |
Beti egongo zera Uda berrikoa, Lore aintzinetako Mantxa gabekoa: Erruki zaitez bada Biotz gurekoa, Denbora galdu gabe Emanik frutuba. |
Par ti sarà senpre primavera, sensa el dixonor de i fiori de i tenpi nà. Ga conpasion, ałora, del nostro cor, sensa perdar tenpo, dà el fruto. |
| Arbolac erantzun du Contuz bicitzeko, Eta biotzetican Jaunari escatzeco: Guerraric nai ez degu Paquea betico, Gure legue zuzenac Emen maitatzeco. |
Arbolak erantzun du Kontuz bizitzeko, Eta biotzetikan Jaunari eskatzeko: Gerrarik nai ez degu Paquea betiko, Gure lege zuzenak Hemen maitatzeko. |
L’albaro l’à risposto de vivar con atension e de domandar al Sior dal cor: No vołemo mia goere, [ma] paxe par senpre, par amar qua łe nostre łeji juste. |
| Erregutu diogun Jaungoico jaunari Paquea emateco Orain eta beti: Bay eta indarrare Cedorren lurrari Eta bendiciyoa Euscal erriyari. |
Erregutu diogun Jaungoiko jaunari Pakea emateko Orain eta beti: Baita indarra ere Zerorren lurrari Eta bendizioa Euskal Herriari. |
Emo pregà el Sior Dio de darne ła paxe, deso e par senpre: e anca ła forsa a ła So tera e ła benedision par i Paexi Baschi. |
In łeteratura
canbiaL’albaro l’à ispirà anca altri autori:
- El dramaturgo spagnoło Tirso de Molina, in un pasajo de La prudencia in la mujer, el definise l'albaro de Gernika in sta maniera [1] Archivià il 23 de zunjo 2008 in Internet Archive.
(VEC)a confesos ni a traidores.»
«El Árbol de Gernika ha conservado la antiguedad
que ilustra a sus señores, sin que tiranos
le hayan deshojado, ni hagas ombra
- El poeta inglexe William Wordsworth el ga publicà in tel 1810 el soneto The Oak of Guernica[6]:
(VEC)Guardians of Biscay's ancient liberty.»
«OAK of Guernica! Tree of holier power
Than that which in Dodona did enshrine
(So faith too fondly deemed) a voice divine
Heard from the depths of its aerial bower--
How canst thou flourish at this blighting hour?
What hope, what joy can sunshine bring to thee,
Or the soft breezes from the Atlantic sea,
The dews of morn, or April's tender shower?
Stroke merciful and welcome would that be
Which should extend thy branches on the ground,
If never more within their shady round
Those lofty-minded Lawgivers shall meet,
Peasant and lord, in their appointed seat,
Varda anca
canbia
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Gernikako Arbola
el detien schemi gràfeghi so
Riferimenti
canbia- ↑ |El Mundo, 26 febrar 2005, Otro árbol de Gernika (ES)
- ↑ N'intervista con Jaime del Burgo Torres (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema). , el capitan che 'à ordinà ła guardia. Aparentemente da El Mundo (31 October 2005).
- ↑ Aguirre y Lecube, José Antonio de, Obras completas, Sendoa, San Sebastián, 1981
- ↑ Gernikako Arbola, véritable hymne basque Archivià il 20 de marso 2009 in Internet Archive. , de Jean Haritschelhar. (FR)
- ↑ Guernicaco Arbola, de Jose Maria Iparragirre, Colección de aires vascongados, Ed. Sendoa, Donostia, 1981.
- ↑ The Oak of Guernica Archivià il 17 de novenbre 2016 in Internet Archive. , William Wordsworth, 1810.
Ligamenti de fora
canbia- L'Albaro de Gernika su l'Ençiclopedia Auñamendi (ES).
- Pajina su l'albaro Archivià il 20 de novenbre 2008 in Internet Archive.
sul sito de łe Juntas Generales/Batzar Nagusiak bizcaina, organo łegixlativo forałe de ła Bizkaia (EU) (ES) (EN).
- Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Gernikako Arbola
- el detien schemi gràfeghi so