Gipuzkoa

Gipuzkoa
Teritorio	Paexi Baschi
Caitałe	Donostia-San Sebastián
Stato	Spagna
Comunità autonoma	Paexi Baschi
Superfiçie	1 909 km²
Abitanti	691 895 ab. (2006)
Densità	346 ab/km²

Gipuzkoa (in spagnoło Guipúzcoa) l'è el nome basco utiłixà par indicar un teritorio storico dei Paexi Baschi oltre che na provincia spagnoła. Ła so caital l'è Donostia (San Sebastián in spagnoło). Ła confina a nord-est co el departemento francexe dei Pirenei Atlantici, a est co ła Navara, a ovest co ła Bizkaia, a sud co l' Araba e a nord col golfo de Bizkaia.

Situà tra i 42º 58' 10'' e i 43º 8' 5'' de łatitudine nord e tra lº 5' 13'' e 1º 56' 47'' de łongitudine ovest, ła ga n'area de 1 980 km², che ła ghe ne fa ła più picenina de łe 47 province de ła Spagna. Ła so popołasion l'è de quaxi 692 000 anime (INE 2006), de cui sirca un quarto łe vive inte ła caital.

El clima atlantico el dà un cołor verde intenso a sta tera co na minima osiłasion termica, mentre l'oseano el xonta el cołor axuro a un paexajo atrativo par i turisti. Ła so gente l'è fortemente radicà a ła so cultura, a łe so tradision e al so antico idioma, el basco. Ła Gipuzkoa l'è el teriotorio ndoe l'uxo del basco tra ła popołasion l'è più estexo, prinsipalmente soto forma de ła variante łocałe, el gipuzkera, parlà anca in parte de ła Navara.

El fiume Oria che atraversa Tolosa.

Geografia

Idrografia

I fiumi gipuzcoani i'è tuti a breve corso e de conche idrografiche picołe. Ła so portata l'è rełativamente abondante e stabiłe, dovúo al ełevà indexe pluviomentrico e a ła persistensa de łe precipitasion in sta xona.

Da est a ovest, el primo fiume l'è el Bidasoa, che el nase a Porto Izpegi (Navara) a 710 m de altitudine e che el entra in Gipuzkoa par Endalartza, parcorendo par nóve kilometri el teritorio provincial funsionando come frontiera natural tra Spagna e Francia, prima in na vałe angusta e dopo xlargandose in na pianura costiera ndoe se coloca Irun e Hondarribia. El termina el so corso in tel golfo de Bizkaia visin al cao Higer.

L'Oarso l'è un picoło fiume de 15 km de longhesa che nase in tel Aiako Harria, a 680 m de altesa, l'atraversa Errenteria e el sfocia inte ła baia de Pasaia. L'è un fiume co frequenti piene che, dovúo a ła so pendensa (45,3/mil), el trasina numaroxi sedimenti detritici che se depoxita inte ła baia.

El Urumea el nase a nord-est de Leiza (Navara) a 710 m de altesa, el ga n'alveo de 53 km e el bagna Hernani, ndoe el riceve łe aque del so unico afluente, el fiume Anarbe, par finalmente sfociar tra i monti Ulia e Urgull a Donostia-San Sebastián.

El fiume Oria l'è el major e el piasè longo dei fiumi gipuzcoani, el nase a in tel Porto de San Adrián a 660 m de altesa. Al principio el se considera formà da łe tre ramificasion che pasa par Idiazabal, Zegama e Zumarraga, e a partir da qua el continua co un alveo unico che el riva a sirca 80 km de longhesa ndoe el cata su łe aque dei so afluenti Leizaran, Berastegi, Amezketa, Araxes, Amundarain, Agauntza e Ursuaran, bagnando i comuni de Zumarraga, Beasain, Ordicia, Legorreta, Aleria, Tolosa, Villabona, Andoain e Usurbil. El sfocia infine in tel mar a Orio formando a ła foce na pericołoxa bara.

El fiume Urola el nase visin a Legazpia, in tel versante nord del Aitzgorri a 720 m de altesa, come afluenti el ga i fiumi Urrestilla e Regil e el bagna Legazpia, Zumarraga, Urretxu, Azkoitia, Azpeitia, Zestoa, Aizarnazabal. El sfocia in te'l oseano a Zumaia.

El fiume Deva el nase in tel monte Eizmendi, in ła sierra de Elgueta, a 825 m de altesa. El prexenta un leto de 58 km de longhesa e come afluenti el ga i fiumi Ego, Aramaiona e Aranzazu; l'atraversa Leintz-Gatzaga, Aretxabaleta, Eskoriaza, Arrasate, Bergara, Soraluze, Elgoibar, Alzola e Mendaro, sfociando a Deva.

Inoltre bixogna mensionar i fiumi che provien da łe xone carsiche existenti a Arno, Lastur, Aizarna, Vidania, Aintzarga, Alotza, Inurritza, Ubedi, Urbia, Escaraz, Gezaltza e Deguiza.

Clima

Vista generałe de ła costa gipuzcoana.

Fatore determinante del clima gipuzcoano l'è ła so łocałixasion geografica: ła poxision tra i Pirinei e ła cordigliera Cantabrica e tra el mar e l'altopian Castiglian, ła dona a ła Gipuzkoa un clima oceánico co sfumature mediteranee, caraterixà da na modesta escursion termina anuałe, co istà fresche e inverni moderè e co precipitasion abondanti durante tuto l'ano anca se łe predomina in autuno e a i inisi de l'inverno. La temperatura mèdia l'è de 8,1 °C in inverno e 18,2 °C in istà.

I venti i'è tanto frequenti, predominando quei del nord-nordest e sud. Soło un 2% dei dì i'è tranquiłi. Łe precipitasion i'è abondanti (50% de dì piovoxi e na quantità anua par metro qudro che va dai 1 200 ai 1 700 litri) par via del regime dei venti e de l'orografia de ła provincia. Anca ła nuvołoxità l'è alta (con soło el 10% de giornade totalmente serene), co na mèdia de 1 830 ore anuałi de sołe (equivalente a 5 al dì). Considerà globalmente ła situasion climàtega l'è bona in bixogno par parmetare condision favorévułi de vita e łaoro durante tuto l'ano.

Economia

Łe industrie principałi i'è ła metałurgica, tesiłe, queła de fabricasion de łe armi e de arti grafiche. L'agricoltura ła consiste soratuto in ła produsion de ceroxo par l'ałevamento de bestiame, che el rifornise inportanti industrie ałimentari. De gran inportansa ghè ła pesca (Pasaia l'è el porto più inportante de tuto el litoral cantabrico par quanto riguarda ła pesca), e anca el turixmo, łocałixà soratuto inte ła region łitoral. Ła rete viaria e feroviaria i'è strategiche. A Hondarribia ghè n'aeroporto.

Turixmo

Ła prinsipal xona turistica del teritorio l'è ła costa, longa 92 km, tra cui spica i comuni de Donostia-San Sebastián, Zarautz e Hondarribia. Oltre a łe so spiaie, ła provincia ła prexenta un gran numaro de edifici de gran intarese cultural e storico. A l'interno se distingue çitadine cuałi Oñati, Arrasate/Mondragón, Azpeitia e Tolosa.

Demografia

Ła Gipuzkoa l'è stà una de łe rejoni grasie a łe cuałi se ga ripopoła ła Castilia medioeval; durante el Medioevo parte de ła popołasion de ste tere l'era emigrà inte łe tere castiliane ndoe ła s'era insedià. L'è a cauxa de sto fato storico se tanta gente de łe xone de Burgos, Valladolid e Palencia ła ga antenati nati in Gipuzkoa.

Evołusion demográfica de ła Gipuzkoa, parsentuałe rifería al total nasionałe
	1857	1900	1910	1920	1930	1940	1950
Popołasion	156 493	195 850	226 684	258 557	302 329	331 753	374 040
Parsentuałe	1,01%	1,05%	1,13%	1,21%	1,28%	1,28%	1,33%
	1960	1970	1981	1991	1996	2001	2006
Popołasio	478 337	631 003	692 782	676 307	676 208	680 069	691 895
Parsentuałe	1,56%	1,86%	1,84%	1,72%	1,70%	1,65%	1,55%

Ła popołasion ła se ga triplicà da i inisi del secoło XX a cauxa de ła forte cresita naturałe e de ła imigrasion.

Evołusion de ła popołasion

1900	1910	1920	1930	1939	1959	1961	1963	1970	1981	1991	2006
195 850	226 684	258 557	302 309	323 192	468 363	488 477	513 500	631 003	692 782	676 307	691 079

• Łista dei comuni de Gipuzkoa

Diputación Foral de Guipúzcoa

Ogni quatro ani e in coincidensa co łe ełesion munisipałi, se ełexe i consejeri a sufragio universal direto. Sti qua i forma łe Giunte Generałi de ła Gipuzkoa, che łe costituise l'organo łegixłativo unicamerałe del teritorio storico. El potere executivo el łe exercita el Deputato General, che l'è ełeto da łe Giunte Generałi e el dexigna i asesori, che i exercita funsion simiłi a quełe dei ministri. L'atual Deputato General de ła Gipuzkoa l'è Markel Olano (PNV).

Ełesion del 2007 par ła Diputación Foral de Guipúzcoa
Partio	Segi	Parsentuałe	Voti
PSE-EE	16	23,49	76 865
PNV	16	21,94	71 800
EB-Aralar	6	11,23	36 738
PP	6	10,70	35 027
EA	7	10,44	34 172
Nułi	0	22,17	72 533
Altri	0	3,13	10 268

Varda anca

• Comunità Autonoma dei Paexi Baschi
• Hegoalde
• Łéngua basca

Ligamenti de fora

• Sito ofisiałe de ła Diputasion Forałe de Gipuzkoa Archivià il 9 de majo 2008 in Internet Archive.

(EU) (ES) (EN) (FR)

• Sito ofisiałe de l'Università dei Paexi Baschi (Campus de Gipuzkoa) Archivià il 9 de novenbre 2005 in Internet Archive.

(ES)

• FICOBA: Recinto Ferial de Guipúzcoa (EU) (ES) (EN) (FR)

Portałi:
• Portałe de Paexi Baschi
|

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Gipuzkoa
• el detien schemi gràfeghi so