Vinovo

Vinovo (Vineuv in piemontexe) xe un comun de 14.286 abitanti de ła provincia de Torin.

Vinovo

Pozision
44°57′00″N 7°38′00″E44°57′00″N, 7°38′00″E (Vinovo)
Stato	Itàłia
Rejon	Piemonte
Sità metropułitana	Sità metropułitana de Turin
Capitałe	Vinovo (it)
Popołasion
Totałe	15 216 (2023)
Densità	860,15 hab./km²
Demònemo	Vinovezi ,
Zeografia
Àrea	17,69 km²
Altitùdene	232 m
Rente a	Candiolo None Piobesi Torinese   Nichelino La Loggia Moncalieri Carignano
Dati istòreghi
Dì festivo	Festa patronałe(24 de agosto)
Patrono	San Bórtoło
Còdazi de identifegasion
Còdaze postałe	10048
Còdaze de matricołasion	TO
Fuzo oràrio	UTC+1 UTC+2
Prefiso tełefònego	011
ID ISTAT	001309
Còdaze catastałe de Itàlia	M060
Sito web	comune.vinovo.to.it

Aministrasion

El sìndico el ze Maria Teresa Mairo da'l 14 de zunjo de'l 2004. Inte'l 2009 ła ga avùo n'altro mandato.

Corsi d'aqua

El torente Chisola a Vinovo

Inte'l teritorio de Vinovo, ai màrzeni de'l sentro abitativo orizenałe e prensipałe, A core el torente Chisola che'l va a zbocàr in Po visin a Moncalieri.

Un fià de Storia

Ła sità ła ga na łonga storia che ła fonda łe só raìze in tenpi tanto antighi: infati in sta zona A ze stài catà fora resti resałenti a'l V sècoło d.C. I documenti stòreghi pi veci che i parla de cueła che sarà ła Vinovo de oncò i ze de'l 1040: in cheł'ano un àto nodariłe el sertifega che i Marchezi Romagnarono ghe i gaveva donà a l'Abasia de San Silano de Romagnano alguni tereni siti inte'l teritorio de Vinovo. Sora de 'sto documento el teritòrio el ze indegà 'fa Victus Novus, nome restà inte'l Medioevo a indegar el grupo de edifisi e tereni che i jera de propietà de vari fedautari. Inte'l 1268 spunta un àto de vendita, inte ła storia łocałe, de ła fameja Della Rovere che inte'l 1400 ła deventarà paròna de l'intiero teritòrio vinoveze. Ła nasita de'l comun ła ze datà 1458, co'l dùca Ludovico di Savoia el conséde a ła Comunidà Vinoveze łe Costitusion in defeza dei sitadini. Co ła morte de l'ùltemo desendente dei Della Rovere, inte'l 1692, el feudo vinoveze el ze stà cedùo ai Conti de łe Lanze che i ło ga goernà fin al 1732. In cuel'ano el gardenàl Carlo Vittorio Amedeo delle Lanze sede ła sità al re Carlo Emanuele III, che el ghe ga donà, unìa a Stupingi, a ła Commenda de l'Ordine Mauriziano. L'Órdene el ze stà soprimesto inte'l 1800 e un mucio de tere łe stà vendùe a privà, soło drìo el 1815 ze stà recostruìo l'avér co Stupinigi e parte de Vinovo: el casteło, alguni tereni, łe vacarìe e i boschi. Inte'l 1865 ła frasion de Stupinigi ła ze stà definitivamente separà da ła sità e unìa a Nichelino.

Inte'l 1775 parte del casteło ła vien adibìa a fàbrega par la łaorasion de łe magiòłiche e de łe porsełane e dopo el 1780 ła ga traversà un parìodo d'oro soto ła diresion de Vittorio Amedeo Gioanetti. So'l fenir de l'800 a ła renomà industria seràmega s'a fiancà łe fornaze e łe fiłànde, na ròba che ga portà a na progresiva cresita de ła popołasion, co na conseguente espansion de'l paeze, e a ła nesesaria costrusion de edifisi pùbleghi cofà el Comùn, łe scołe, l'aziło e ła Caza de'l Cotołengo. Par cuanto revarda ła vita culturałe, inte'l 1847 A ze stà fondà ła Filarmonica Vinovexa Giuseppe Verdi, corpo muzegałe bandìstego de ła sità, da łóra senpre ativo. Senjo de progreso e de acuizìa inportansa ze stà anca, inte'l 1882, l'inaugurasion de na łinea tranviaria che ła unìva ła stasion de Porta Nova de Torin a Vinovo. Inte'l 1941 el paeze el ga subìo un bonbardamento da parte dei aerei de ła RAF łe cui conseguense łe ze stàe de tre ferìi e tante caze desfàe.

Sede comunałe

Elpałaso Comunałe co ła Piasa Marconi danànsi

Fin a ła fine del' XVIII sec. sìrca, el Comùn de Vinovo el ga sede inte ła vacarìa de ła Famegia Farò (che un tenpo zera propietà del Conte Castelli di Sessant) drìo l'abside de ła Ceza parochiałe; drìoman el xe stà trasferìo inte ła caxa Marchiaro de Via San Bartolomeo. Poco dopo l'Unità de Itàlia el Comun l'è stà trasferido in piasa delle Grida, atuałe caxa de canton de Via Cottolengo co via don Mazzolari. Qualche ano drìo, inte el 1878, el Comùn de Vinovo, dovendo trasferìr el Comùn in una nòva e più anpia sede, ga cronpà ła vecia vila de ła Contesa Bosco di Ruffino, pervegnùa in redità dal conte Prospero Castelli di Sessant, riadatandoła a sede muniçipal, come che xe ancùo, piasa Marconi. L'edifisio, inte'l voltar dei ani, el ga subìo radegałe trasformasión, ła pì pezante in conseguensa de'l bonbardamento de l'11 setenbre 1941. In cueła note un grupo de reoplani da bonbardamento de ła RAF i ga descargà un pìngoło de bonbe insendiarie so'l sentro de Vinovo, colpindo anca el Pałaso Munisipàłe. Łe fasàde łe ze stà zontàe inte i ani 1972-1973 in una de łe restruturasion drio, inte'l 1978-79 ze stà integrà na mànega verso via Marconi e ze stà radegalmnete restruturà i łocałi interni.

Strutura de ła sede comunałe

El conpleso de ła sede comunàl el ze caraterixà da'l corpo de fàbrega stòrego e dai corpi de fàbrega zontà che int'l pasàr dei ani, i ga conpletà so i ładi el łoto orizenałe. El fronte stòrego so Piasa Marconi, da'l cuało ghe ze l'aceso prensipałe a ła sede comunàl, el ze caratarizà da un portegà de aceso picenin sorastà da'l balcon de l'ofisio de'l Sìndico co bałustrà. Sòra ła łinea de spòrto de tałe strutura, ghe ze un frontón co ła scrita "MUNISIPIO" (dito anca Comùn). Ai ładi de l'entrada de ła sede comunałe A ze prexenti do bałustri. Ła scansion de łe sbuzadure ła ze asé regołàr e A ze prezenti de łe soaze decorative sensa frezi. Łe pitùre utiłizàe łe jera a baze vinìłega. Łongo l'intiero edifisio A core un regołón in pièra.

Edifici de intarese stòrego/artìstego

Casteło dei Della Rovere

El Casteło dei Della Rovere

A se trata de un pałaso de stiłe renasimentałe costruìo infrà el 1480 e el 1517 in sostitusion de un pałasoto de menor dimension adibìo a fortésa defensiva. El se catava inte l'atuałe Piasa Rey. De ła só costrusión, vołesta da ła fameja omònema, A ze stà sponsór e soventór el gardenàl Domenico della Rovere, orizenario de Vinovo. Resentemente restaurà, el Casteło el ga al só interno prezevołi stuchi e dipinti a grotésca de ła Scòła de'l Pinturicchio e un bel giòstro co decorasion in còto. Co'l sfantàrse de ła fameja Della Rovere, el casteło inte'l 1692 l'è pasà a ła corona sabauda e Carlo Emanuele II, asenjàndoghe el titoło de cónte de Vinovo a só fiòło (spùrio) ch'el gavea avùdo inte'l 1712 da Gabriella di Mesmes des Marolles . Francesco Agostino, el ghe ga dà in concesion anca el casteło. Nonostante ła concesion de'l casteło ła ze tornà a ła corona inte'l 1732 visto che l'ùltemo erede de ła fameja Delle Lanze el gaveva sełiesto ła cariera ecleziàstega (el jera el futuro cardinàl Carlo Vittorio Amedeo Delle Lanze (1712-1784), só fioło de Francesco Agostino e de Barbara Piossasco de Piobesi). Inte'l 1752 Carlo Emanuele III el ghe ło ga consenjà a ła Comenda Majistrałe de Stupinigi, che inte'l 1776, ła ghe lo ga dà in concesion a Vittorio Brodel e a l'arcanista Pierre-Antoine Hannong, al fin che i podese condurghe esperimenti so łe porsełàne e ła eventuałe produsion de łe medème. Fałìa l'inpreza dei do, el castèl l'è pasa in concesion inte'l 1780 a Vittorio Amedeo Gioanetti, che l' a avùdo el medèmo incargo, portà a tèrmene co un serto suceso. Daspò ła morte de'l Gioanetti, fałìo el tentativo de Giovanni Stoppini de sèitar l'atività del Gioaneti, el casteło el ze stà vendùo inte'l 1825 a l'Univarsidà de Torin, che inte'l 1836 ghe ło ga vendesto a só vòlta al Turìn da'l cuało inte'l 1839 el jera stà cronpà dai fradełi, Giacomo e Luigi Rey che i ghe gavea cołogà na fàbrega de tapèi. Da'l 30 setenbre 2006 l'è sede de ła biblioteca comunałe e da'l 2007 anca de ła St. John International University.

• 
  El casteło De ła Róvare in Vinovo: el łado nord
• 
  El łagheto del Casteło de ła Rovere
• 
  El casteło De ła Rovere in Vinovo: vista frontałe

Ceza de San Bortoło (San Bartolomìo)

Costruìa inte'l 1451 cofà anpliamento de ła capeła privàda dei Della Rovere e dedicàda a San Bortoło, ła zera subentràda ałora cofà Ceza parochiałe a cueła de San Desiderio. Inte'l 1472 ła parochia ła vien fornìa de un pestrìn. Inte'l 1615 ła Ceza ła xe stà zgrandìa e restruturà inte łe forme che groso modo A se połe védar uncò. Durando ła guera de'l Monferato, el 4 de agosto 1630 alguni scuadroni de cavałarìa i ga bruzà ła Ceza parochiałe indove el Podestà el gavea fato saràr łe masarìe e i beni de ła popołasion vinoveze. Fenìa ła bataja ła Ceza l'è stà ricostruìda.

Ceza de Santa Croxe (o dij Batù)

Ła ze stà tirà su inte ła segónda metà de'l XV sècoło e adibìa a sede de culto par ła Conpanjìa dei Flagellanti (in piemonteze, Batù. Co ła fondasion inte'l 1577 de ła Confraternita de Santa Croze par òpara de Bartolomeo Feccia,ła Ceza inte'l pasar dei sècołi ła ga subìo un mucio de canbiamenti e mejoraménti. I confradełi de Santa Croze durando łe prosesion, i jera rivestìi de un càmizo bianco e co'l cao recoerto da un capùso bianco, e i zera apónto diti i Batù. Grasie a łe oferte che rivava da fonti diverse (cuote che łe venjea pagàe par onji sepoltùra e łemòzene anòneme) inte'l 1601 A ze stà conprà do candełiéri de otón e i rełativi ciri, e inte l'avrìłe de'l 1603 A ze stà conpletà i łaorri de l'altàr. Int'l 1612 i mestri Giovanni Maria Sarasino e Antonio Franchetto i ga piasà ła porta de ła ceza. Inte'l 1751 ga tacà i łaori par ła costrusion de un novo canpanìl «...per poter regere detta Campana, e a ciò si senta più lontano il suono della medesima » (par podér rèzer dita Canpana, e a ciò se senta più łontàn el són de ła medèma ła nova costrusión ła sarìa sorzesta łateralmente a l'aso de ła navàda, e ła gavarìa mezurà suparzó sìe metri da l'altésa de'l covèrto de ła ceza. Inte i primi ani de'l 1800 i confradełi i gavea cronpà un novo organo par 150 franchi. Durando ła segónda guera mondiałe so'l canpanìłe A ze stà montà, da parte dei miłitàri un pósto de avistamento antiaereo e inte'l 1945 i miłitanti de ła rezistensa vinovezi e partezani i gavea catà recèto (refuzio) so'l canpanìłe, par scanpàr via a łe patùgie nazifasiste. Drento de sta ceza A ze prexente un bel coro łinjeo, intagià dai mestri Bartolomeo Borello e Francesco Antonio Rochie inte'l 1715 e restaurà inte'l 2010. Ancùo l'edificio zvincołà da'l dòparo łitùrzego, el vien utiłizà de frecuente par manifestasion partegołare cofà, a ezenpio, na mostra de prezepi inte'l parìodo de nadàl.

Scoła Luigi Rey

Intaresante ezenpio de architetura de fin '800, ła ze stà sede de ła prima scoła ełementàre de Vinovo, omagio de l'industria Luigi Rey. Reałizada da l'architeto Caselli, prospeta so l'omònema piasa Rey, avendo a ła só sànca el łado davanti al Casteło de ła Róvare. Inte i ani 1934-35 ła ze stà alsà de un pian, de sèito a ła cresita de ła popołasion scołàstega, e ła ze stà utiłizada fin al 1978. Al dì de oncò ła ze sede de numaroze asosiasion łocałe.

Ceza de San Desiderio

Céxa cimiteriałe tirà su inte ła prima metà del XVIII secoło so łe ruìne de l'anteàta capèła del Santuario de San Desiderio (inisiàl patròno del paexe). La Ceza orixinàl de San Dexiderio jera un mucio diversa da l'atuałe santuario e no xera gnancora tornià dal çimitero, ma zera na sàvia costrusion co tuta probabiłità a na soła navàda, ixołàda in mexo a ła 'verta canpagna. L'interno, a pianta croxe grega, xe reałixà in stiłe rococò. La fasàda in matón vivo, co decori in ceramica połicroma (tìnpano sol portàłe e capitełi), xe de ła segónda metà del XIX secoło.

La Rotonda

Prezevołe e orizenałe edifisio fato costruìr inte ła zona meridionałe de'l teritorio comunałe a ła fine de l''800, so projeto de l'Inx. Crescentino Caselli, da parte de un nodàro torineze cofà so "caza de canpanja". Ła ze stà sede de un Circoło Sosiałista da'l 1919 al 1922, ano inte'l cuało ła ze stà dà a łe fiame da na scuadra fasista. Uncò ła apartien a privà che ghe abita.

L'ała del Marcà

L'ała del Marcà ła ze cołogada a ła cròzera de łe do vìe prensipałe de'l vecio borgo medievałe. L'atuałe architetura ła ze anca cueła òpara de l'architeto Caselli, ła cui prónta ła ben reconosìbiłe inte ła scanpàda dei archi ranpànti e inte i cuarełi rosi produzesta inte łe fornàxe łocałi, oltra che inte i àrpezi in fero ùtiłi a mantenjir l'ecuiłibrio de ła strutura. L'edificio l'è stà costruìo inte i ani 1580-1585 a cura de ła Conpanjìa de Santa Croze.

Imàzeni de Vinovo

• 
  Ła Ceza de Santa Croze, dita dij Batù
• 
  La ex Scòła Luigi Rey
• 
  Ła Ceza de Santa Croze, dita dij Batù
• 
  Castèło della Rovere
• 
  Ła chiesa simiteriałe de San Desiderio
• 
  La cusì dita Rotonda
• 
  Ła fontana de Piasa L. Rey
• 
  El cotołengo de Vinovo
• 
  La bealera de Vinovo
• 
  El Chisoła
• 
  El łagheto che'l se cata dadrìo al Casteło
• 
  El Santuario de San Desiderio
• 
  La Tore a canpanìl de Vinovo
• 
  El santuario a l'interno
• 
  El Comùn de Vinovo

Zviłupo urbanìstego

Ła recostrusion daspò ła guèra

Ła recostrusion daspò ła guèra ła ga portà a l'insediamento de nove industrie de łenjami e metalmecàneghe. Intrà el 1955 e el 1970 A ze rivà in paeze un mucio de imigrà che i rivava da ła Romanja, da'l Veneto e da łe rezion de'l sud, cusì tanti che in 'st'ùltemo terso de sècoło ła popołasion ła ze pasà dai sìrca 2 500 abitanti de'l 1940 ai atuałi 14 000. Ancùo no'l ga pi łe caratarìsteghe de'l paeze agricoło de un tenpo e, inte i ùltemi vinti ani, ła seràda de ła mazor parte de łe industrie łocałe che un tenpo łe ofriva łaoro anca a tanti vinovezi, ła ga inflizesto un dupo colpo al setor segondario de Vinovo.

Sentro e frasion

El teritòrio comunàl pitosto estezo, el conta un sentro stòrego, frasión, alcune de łe cuałe łontane pi chiłometri da'l sentro, e serti paezi rezidensiałi. Una de łe frasion ła ze Garino. Garino ła ze na sitadina asé picenina co na scòła materna, una ełementare e n'altra media.

L'ipodromo

So'l scominsio dei ani '60 A ze stà costruìi a Vinovo do ipodromi: uno par łe corse al troto e uno par cuełe al gałopo. Resentemente (2005) l'ipodromo de'l gałopo el ze stà butà zo par farghe posto al Juventus Center e a un futuro groso conpleso comersiałe. Ze restà cuindi ativo soło che l'ipodromo de'l troto.

Juventus Center

El progeto de ła sosietà calcìstega Juventus de fabregar un novo centro sportivo infrà i comùni de Nichełino e Vinovo el ga trovà ła só sede inte'l teritòrio de Vinovo. El sentro sportivo Juventus Center el ze stà inaugurà inte'l 2006. El conpleso el ga i só ingrèsi in via Stupinigi 182.

Ła Scòła Materna ecołòzega

Ła scòła statałe par l'infansia

El 20 de novenbre 2010 A ze stà inaugurà ła nova scòła de l'infasìa reałizà segóndo i rigorozi criteri de sparanjo enerzètego e de sostenibiłità anbientałe. Situà in via Garibaldi, visina a'l sentro stòrego, ła ze diretamente afasà so'l grando parco de'l Casteło. Costruìa patòca co ełementi de łenjo prefabregà asenblà infrà łori so'l pòsto, ła scòła no ła ze cołegà al gas metano, no ła dòpara enerzìa a conbustìbiłi fosiłi e donca łe speze par el rescaldamento dei anbienti e de l'acua e cuełe par ła fornidura de enerzìa ełètrega i ze guałìvi a zero.

Asosiasion Locałe

Ła Fiłarmònega Giuseppe Verdi

Ła Fiłarmònega vinoveze "Giuseppe Verdi" ła ze nasesta ofisialmente inte'l marso 1847, in ocazion de ła vizita pastorałe de l'arsivescovo de Torin, Luigi Fransoni. Inte'l córar dei ani l'è devenjù sełebre in tuto el Piemonte, tanto che a cauza dei nùmarozi inpenji, ła banda ła ga dovesto spartìrse in du. Ła Banda muzegałe de Vinovo ła ga seità inte'l servisio a gratis e vołontario a tuta ła sitadinansa e inte i ani '50 l'è riusìa a otenjer na sede stàbiłe. Inte'l 1999, ła fiłàrmonega ła ga partesipà cofà ùnega raprezentante par l'Itàłia al 20° Osterreichisches Blasmusikfest de Viena.

Ła Famija Vinoveisa

Ła Famija Vinoveisa ła nase inte'l 1981 par vołer de alguni sitadini Vinovezi, "co'l fin de presarvar łe tradision de'l patrimonio łocałe. Onji ano, inte'l parìodo de Nadàłe, ła cura ła mostra dei prezepi inte ła Ceza de Santa Croze.

Corałe Ars Nova - St. John's International Choir

El Coro Ars Nova el nase inte el marso de'l 2007, par inisiadiva de algune parsone amanti de'l canto e de ła mùzega. El repartorio el spasia da'l zènare clàsego a cueło tradisionałe co brani de mùzega oparìstega de l'Otosento tirài zo da łe major òpare dei grandi conpozidori cofà Verdi, Bellini, Rossini, Mozart.

Stema

El stema de'l comùn de Vinovo el raprezenta un unicorno e i cołori i ze cuełi de ła cazada Della Rovere, overosìpia el zało e el blé.

Parsonałità łigàe a Vinovo

• Vittorio Amedeo Gioanetti, mèdego e chìmego e spesialmente produtór de porsełane e magiòliche.
• Giovanni Valetti, siclista vensidór inte'l 1938 e inte'l 1939 del Ziro d'Itałia.
• Domenico della Rovere, gardenàl itałiàn.
• Giovanni Ludovico della Rovere, véscovo itałiàn
• Giovanni Francesco della Rovere, véscovo itałiàn
• Tony Mancino, rapper itałiàn
• Giancarlo Camolese, ex zogadór e ałenadór de calcio itałiàn.

Zemełaji

Vinovo ła ze zemełà co:

• Luque (Argentina)

, comun arzentin de'l Departimento de Río Segundo inte ła provinsia de Córdoba;

• Casalbore (dal 2011)

, comun irpin in provinsia de Avellino.

Linganbi foresti

• Sito ufisałecomune.vinovo.to.it.
• Vinòvosapere.it, De Agostini.

• Sito Comune
• Ippodromo Vinovo

Note

1. Ilario Manfredini, Il Castello della Rovere di Vinovo p.25 e segg.dea provinsia de Torin. Se cata 'nteła piana a sud de Torin.

Bibliografia

• Ilario Manfredini, Il Castello della Rovere di Vinovo, edizione a cura del Comune di Vinovo, 2007;
• (FR) L. De Mauri, Vinovo et ses Porcelaines, Piantanida Valcarenghi Editori, Milano, 1923
• Walter Canavesio e Piergiorgio Grana, La Confraternita di Santa Croce in Vinovo "I Quaderni della Famija Vinoveisa", vol. 1, Vinovo 1986

Altri progeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Vinovo
• el detien schemi gràfeghi so