Łéngua łatina

El latin o łéngua latina el xe na łéngua indoeuropea che la jera parlà a Roma e in tel Lasio fin dal primo milènio a.C.. Nei secołi sucesivi, co l'espansion dei Romani inte el Mediteraneo el ga vù na inportanza senpre pì granda, in quanto łéngua uficiałe de l'Inpero Roman, e el ga meso raìxe in bona parte de l'Europa e de l'Africa del nord. In seguito a łe invasion dei barbari el latin l'è ndà póco par volta desmentegà, ma da de lu ga vù origine tute łe łéngue romanze (tra cui anca l'itałian e el veneto). Par tuto el Medioevo el ga comunque continuà a èsar ła łéngua franca de ła cultura europea.

Łéngua łatina

Lingua latina
Nome locaƚe	Lingua latina
Tipo	łéngua morta, łéngua antiga, łéngua e łéngua sacra
Parlà in	Sità del Vatican
Autòctono de	Penìxola itałiana
Parlanti
Totałe	~
Clasifega	no in top 100
Caratarìsteghe
Scritura	alfabeto latin e alfabeto latin
Clasifegasion lenguìstega
łéngua umana łéngue indoeoropee łéngue itàłeghe łéngue latino-fałische
Statuto ofisałe
Lengua ofisałe in	Sità del Vatican e in genere a l'interno de tuta ła gerarchia catòlica inte el Mondo
Regoƚà da	Cexa Catołica Romana, Fondazione Latinitas
Istòria	storia della lingua latina (it)
Epònemo	Latium
Còdazi
ISO 639-1	la
ISO 639-2	lat
ISO 639-3	lat
SIL	LTN
Glottolog	lati1261
Ethnologue	lat
ASCL	2902
IETF	la
Toco in lengua
Declarasion Universaƚe dei Deriti de l'Omo, art. 1 Omnes homines liberi aequique dignitate atque juribus nascuntur. Ratione conscientiaque praediti sunt et alii erga alios cum fraternitate se gerere debent.

Al dì d'ancó, el latin l'è ła łéngua uficiałe de ła Cexa Catołica, e fin al Concilio Vaticano Secondo l'è stà anca ła łéngua inte ła cuała vegnèa dita ła mésa.

Latin clàssego

Dizionario de latin in pi volumi

Xe stà inte el I sècolo a.C., co l'estension de la citadenança ai "Italici" e i canbiamenti sociai che o ghe ne xe derivai, che a Roma xe sorta la preocupazzion par la purezza de la lengua.

Anca soto de la spenta de la speculazzion greca, se ga invià un processo de regolarizazzion de la lengua. Inte sit tenpi xe fiorì letarai cofà Ciceron, che ell xe stà anca omo poìtego e fiòsofo de valor o cofà Catulo e i poetae novi, che i ga revoluzzionà la lengua poètega. La scritura no la jera desconossùa gnanca ai "rudi" condotieri cofà César, che el xe stà amirà par el so stil teso, e del qual resta do òpare uncora studiae e aprezzae: La guera gàlica (Commentarii de bello gallico') e La guerra civil (Commentarii de bello civili). I tenpi i jera ramenti maùri parché la leteraùra la sfidasse quela greca, che a l'ora la vegneva considerà insuparàbie. Inte la zenerazzion sucessiva, soto el principà de Augusto, xe fiorì i pi grandi poeti de Roma: Orazzio: inte la sàtira e la poesie lìrega, Teocrito, Virzilio, Esìodo e adiritua Omero.

El perìodo clàssego de la lengua latina el xe ben conossùo: el latin, a difarença dei idiomi continuatori, el xe na lengua del tipo SOV (sozeto-ozeto-verbo), co cinque declinazzion e quatro coniugazzion verbai. La declinazzion dei nomi la ga sìe casi, tre direti (nominatìa, acusatìo e vocatìo). El ga conservà, inoltra, dal indeuropeo, el sistema a tre zèneri: maschil, femenil e nèutro.

El latin el doparava na grafìa rivà da un alfabeto greco ocidental che a so volta el rivava da quelo fenicio (cofà anca quei venètico e etrusco).

La létare le jera:

A B C D E F (G) H I (K) L M N O P Q R S T V X (Y) (Z)

Vocai

i:	y:				u:
i	y	ɨ			u
e:					o:
e		a			o
		a:

Ditonghi

ae	/ae/, cofà saepe (de frecuente)
oe	/oe/, cofà poena (pena)
au	/au/, come aurum (oro)
ui	/ui/
uu	/uo/
ei	/ei/
eu	/eu/ (solo in grecismi)
yi	/yi/ (solo in grecismi), cofà arpyia (arpìa)

Note

Łéngoe indoeuropee · Łéngoe romanze

Latin † · Latin volgare † Romanzo insulare: Sardo (Sardo campidanexe · Sardo logudorexe) Romanzo ocidentałe Grupo iberico: Aragonexe · Asturian · Gałisian · Leonexe (Mirandexe) · Portoghexe · Spagnoło/Castiglian Gruppo galo-romanzo: Catałan · Francexe · Furlan · Francoprovensal · Ladin · Ocitan · Romancio · Vałon · Vèneto Romanzo orientałe Grupo italian: Corso · Gałurexe · Sasarexe · Itałian (Diałeti itałiani) · Napołetan Grupo siciłian: Siciłian Grupo balcanico: Rumeno · Dalmatico † · Istrioto Romanzo meridionałe: Mozarabico †