Azoto

L'azoto el xe l'ełemento chìmego de nùmero atòmego 7. El só sìnboło el xe N, dal franséxe nitrogène nome creà inte el 1790 dal chìmego Jean Antoine Chaptal che el ga unìo el grego nitron (carbonato de sodio) e ła raixa -gen darghe vita a. Lavoisier el ga descoverto che el aria ła xe conposta de na parte inerte insieme a queła de osìgeno e'l ghe ga dà el nome de azotè, paroła creada co ła partexeła grega ἀ (alfa privativo) tacada a ζωή (vita), col signifegà de sénsa vita. Sti nomi i se cata tuti dó inte łe łéngue europee (varda anca l'inglexe nitrogen).

El siclo del'azoto el xe quel proceso al qual partèsipa piante, fónghi e bateri, che i tol st'inportante ełemento dal'aria e ło fa pasar in paréci dei sói ioni e conposti.

¹⁴N (99,63%) e ¹⁵N (0,37%) i xe i ixòtopi stàbiłi del'azoto.

Desponibiłità e bondansa

Nitrato de magnexio, fertiłixante

L'azoto el xe el quinto ełemento più bondante del'universo, el 19º su ła crosta terestre, de ła qual ła costituise el 0,03% e'l quarto inte el corpo uman, del qual el xe el 3%. L'azoto el xe costituente fondamental de łe mołècołe orgàniche più inportanti dal pónto de vista biochìmego (DNA, proteine, algune vitamine), oltra che de conposti inorgànisi vèro comuni e inportanti come l'amonìaca e l'àsido nìtrico. L'azoto mołecołar (N₂, conposto de dó àtomi de azoto) el xe un gas sénsa cołor, odor, saor e squaxi par gnénte reativo che el costituise el 78% del'atmosfera terestre (el xe el gas più comun del'aria). El pol reagir col'òsigeno del'atmosfera dando anidride soło co fùlmini che i ghe giuta ła rotura del triplo ligame de ła mołècoła biatòmega: ła formasion de àsidi (co ła xonta de aqua) ła crea el fenòmeno de ła pióva àsida, cauxada anca da łe anidride del sólfaro.

Daspò el xe contegnùo in depòxiti minerałi soto forma de nitrato, soratuto nitrato de sodio (NaNO₃, salnitro del Ciłe), ma anca nitrato de potasio(KNO₃), nitrato de calcio (Ca(NO₃)₂) e nitrato de magnexio (Mg(NO₃)₂); sti sałi qua, tuti de derivasion biołòxega, i xe sołùbiłi in aqua e i se cata soło in xone vèro àride. I vien fora dal'àsido nìtrico. Altri sałi ternari i xe i nitriti, derivai dal'àsido nitroxo.

El xe anca prexente in tuti i organismi vivénti inte na granda quantità de mołècołe come DNA, proteine, ATP e dónca anca inte łe restanse fòsiłi, in particołar el carbon el contien de sòłito quantità inportanti de amonìaca (NH₃) e de N₂.

L'azoto el xe contegnùo, come ion amonio, inte i minerałi rari buddingtonite e tobelite. Ancora più rari i xe i nitruri, catai in meteoriti inte i resti de erusion vulcàneghe.

Altri progeti

Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Azoto
Scholia el detien schemi gràfeghi so Azoto

**Tabeła periòdica dei ełeminti**
>	1 I A	2 II A	3 III B	4 IV B	5 V B	6 VI B	7 VII B	8 VIII B	9 VIII B	10 VIII B	11 I B	12 II B	13 III A	14 IV A	15 V A	16 VI A	17 VII A	18 VIII A
V
1	1 H																	2 He
2	3 Li	4 Be											5 B	6 C	7 N	8 O	9 F	10 Ne
3	11 Na	12 Mg											13 Al	14 Si	15 P	16 S	17 Cl	18 Ar
4	19 K	20 Ca	21 Sc	22 Ti	23 V	24 Cr	25 Mn	26 Fe	27 Co	28 Ni	29 Cu	30 Zn	31 Ga	32 Ge	33 As	34 Se	35 Br	36 Kr
5	37 Rb	38 Sr	39 Y	40 Zr	41 Nb	42 Mo	43 Tc	44 Ru	45 Rh	46 Pd	47 Ag	48 Cd	49 In	50 Sn	51 Sb	52 Te	53 I	54 Xe
6	55 Cs	56 Ba	*	72 Hf	73 Ta	74 W	75 Re	76 Os	77 Ir	78 Pt	79 Au	80 Hg	81 Tl	82 Pb	83 Bi	84 Po	85 At	86 Rn
7	87 Fr	88 Ra	**	104 Rf	105 Db	106 Sg	107 Bh	108 Hs	109 Mt	110 Ds	111 Rg	112 Cn	113 Nh	114 Fl	115 Mc	116 Lv	117 Ts	118 Og

* Lantànidi				57 La	58 Ce	59 Pr	60 Nd	61 Pm	62 Sm	63 Eu	64 Gd	65 Tb	66 Dy	67 Ho	68 Er	69 Tm	70 Yb	71 Lu
Atìnidi**				89 Ac	90 Th	91 Pa	92 U	93 Np	94 Pu	95 Am	96 Cm	97 Bk	98 Cf	99 Es	100 Fm	101 Md	102 No	103 Lr

Metałi alcałini	Metałi alcałino-teroxi	Lantànidi	Atìnidi	Metałi de transision
Metałi del bloco p	Semimetałi	No-metałi	Ałògeni	Gas nòbiłi

Controło de autorità	LCCN (EN) sh85092062 · GND (DE) 4125639-6 · BNF (FR) cb11975683p (data) · BNE (ES) XX525774 (data) · NDL (EN, JA) 00573098