Azoto

L'azoto el xe l'ełemento chìmego de nùmero atòmego 7. El só sìnboło el xe N, dal franséxe nitrogène nome creà inte el 1790 dal chìmego Jean Antoine Chaptal che el ga unìo el grego nitron (carbonato de sodio) e ła raixa -gen darghe vita a. Lavoisier el ga descoverto che el aria ła xe conposta de na parte inerte insieme a queła de osìgeno e'l ghe ga dà el nome de azotè, paroła creada co ła partexeła grega ἀ (alfa privativo) tacada a ζωή (vita), col signifegà de sénsa vita. Sti nomi i se cata tuti dó inte łe łéngue europee (varda anca l'inglexe nitrogen).

Azoto lìquido: a presion alte el N₂ el devénta lìquido, ma'l ga ła tendénsa a tornar un gas, ciapando całor dal'anbiente. El vien doperà dónca par sfredar e conservar.

El siclo del'azoto el xe quel proceso al qual partèsipa piante, fónghi e bateri, che i tol st'inportante ełemento dal'aria e ło fa pasar in paréci dei sói ioni e conposti.

¹⁴N (99,63%) e ¹⁵N (0,37%) i xe i ixòtopi stàbiłi del'azoto.

Desponibiłità e bondansa

Nitrato de magnexio, fertiłixante

L'azoto el xe el quinto ełemento più bondante del'universo, el 19º su ła crosta terestre, de ła qual ła costituise el 0,03% e'l quarto inte el corpo uman, del qual el xe el 3%. L'azoto el xe costituente fondamental de łe mołècołe orgàniche più inportanti dal pónto de vista biochìmego (DNA, proteine, algune vitamine), oltra che de conposti inorgànisi vèro comuni e inportanti come l'amonìaca e l'àsido nìtrico. L'azoto mołecołar (N₂, conposto de dó àtomi de azoto) el xe un gas sénsa cołor, odor, saor e squaxi par gnénte reativo che el costituise el 78% del'atmosfera terestre (el xe el gas più comun del'aria). El pol reagir col'òsigeno del'atmosfera dando anidride soło co fùlmini che i ghe giuta ła rotura del triplo ligame de ła mołècoła biatòmega: ła formasion de àsidi (co ła xonta de aqua) ła crea el fenòmeno de ła pióva àsida, cauxada anca da łe anidride del sólfaro.

Daspò el xe contegnùo in depòxiti minerałi soto forma de nitrato, soratuto nitrato de sodio (NaNO₃, salnitro del Ciłe), ma anca nitrato de potasio(KNO₃), nitrato de calcio (Ca(NO₃)₂) e nitrato de magnexio (Mg(NO₃)₂); sti sałi qua, tuti de derivasion biołòxega, i xe sołùbiłi in aqua e i se cata soło in xone vèro àride. I vien fora dal'àsido nìtrico. Altri sałi ternari i xe i nitriti, derivai dal'àsido nitroxo.

El xe anca prexente in tuti i organismi vivénti inte na granda quantità de mołècołe come DNA, proteine, ATP e dónca anca inte łe restanse fòsiłi, in particołar el carbon el contien de sòłito quantità inportanti de amonìaca (NH₃) e de N₂.

L'azoto el xe contegnùo, come ion amonio, inte i minerałi rari buddingtonite e tobelite. Ancora più rari i xe i nitruri, catai in meteoriti inte i resti de erusion vulcàneghe.

Altri progeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Azoto
• el detien schemi gràfeghi so

Tabeła periòdica dei ełeminti

>

1 I A

2 II A

3 III B

4 IV B

5 V B

6 VI B

7 VII B

8 VIII B

9 VIII B

10 VIII B

11 I B

12 II B

13 III A

14 IV A

15 V A

16 VI A

17 VII A

18 VIII A

V

1

1 H

2 He

2

3 Li

4 Be

5 B

6 C

7 N

8 O

9 F

10 Ne

3

11 Na

12 Mg

13 Al

14 Si

15 P

16 S

17 Cl

18 Ar

4

19 K

20 Ca

21 Sc

22 Ti

23 V

24 Cr

25 Mn

26 Fe

27 Co

28 Ni

29 Cu

30 Zn

31 Ga

32 Ge

33 As

34 Se

35 Br

36 Kr

5

37 Rb

38 Sr

39 Y

40 Zr

41 Nb

42 Mo

43 Tc

44 Ru

45 Rh

46 Pd

47 Ag

48 Cd

49 In

50 Sn

51 Sb

52 Te

53 I

54 Xe

6

55 Cs

56 Ba

*

72 Hf

73 Ta

74 W

75 Re

76 Os

77 Ir

78 Pt

79 Au

80 Hg

81 Tl

82 Pb

83 Bi

84 Po

85 At

86 Rn

7

87 Fr

88 Ra

**

104 Rf

105 Db

106 Sg

107 Bh

108 Hs

109 Mt

110 Ds

111 Rg

112 Cn

113 Nh

114 Fl

115 Mc

116 Lv

117 Ts

118 Og

* Lantànidi

57 La

58 Ce

59 Pr

60 Nd

61 Pm

62 Sm

63 Eu

64 Gd

65 Tb

66 Dy

67 Ho

68 Er

69 Tm

70 Yb

71 Lu

** Atìnidi

89 Ac

90 Th

91 Pa

92 U

93 Np

94 Pu

95 Am

96 Cm

97 Bk

98 Cf

99 Es

100 Fm

101 Md

102 No

103 Lr

Metałi alcałini	Metałi alcałino-teroxi	Lantànidi	Atìnidi	Metałi de transision
Metałi del bloco p	Semimetałi	No-metałi	Ałògeni	Gas nòbiłi