Tiroło

El Tiroło te l'Itałia e l'Àustria de incoi

El Tiroło (it. Tirolo, tod. Tirol) l'è na rejon europea sułe Alpi, che ła ciapa el nome dai Conti de Tiroło (Grafen von Tirol) che i gavea ła so sede al castel Tiroło in tel paexeto de Tiroło visin a Meran. El capologo deła contea l'è stà prima trasferìo propio a Meran e dopo definitivamente a Innsbruck.

Storia

Ła rejon ła se cata in tel'area de ła vecia Resia, abità na òlta dal popoło dei Reti.

Dal 1918, cioè dała fine deła Prima Guera Mondiałe (Tratato de Saint-Germain-en-Laye), el Tirolo, che prima l'era tuto de l'Inpero Austro-Ungarico, l'è divixo tra Austria e Italia, e l'è conposto dałe seguenti zone:

• Tiroło Setentrionałe (tod. Nordtirol) con capologo Innsbruck
• Tiroło Orientałe (tod. Osttirol) con capologo Lienz

che jè unìi in tel Stato federałe austriaco (Bundesland) del Tiroło, e:

• Sudtiroło o Alto Àdexe (tod. Südtirol, ła denominasion ufiçiałe itałiana l'è Alto Adige) con capologo Bolzan
• Trentin (Welschtirol) con capologo Trento

che i fa parte deła rejon autonoma itałiana del Trentin-Alto Àdexe.

Na òlta anca i comuni ładini de Colle Santa Lucia, Livinallongo del Col di Lana e Cortina d'Ampezzo i faxea parte del Tiroło, ma quando jè pasà a l'Itałia, jè stà destacà e jè stà dà al Vèneto (provincia de Bełun).

L'Euregio Tirołexe

De recente łe quatro rejoni łe gà riscominsià a laorar insieme anca istitusionalmente in teła cosideta Euregio Tirołexe, prexenpio co l'apertura de una rapresentansa comune a Bruxelles.

Cultura

Łe lengoe parlà in Tirolo jè:

• Tiroło (Setentrionałe e Orientałe): el todesco
• Alto Àdexe/Südtirol: el todesco, l'italian, el ladin
• Trentin: l'italian, el ladin, el mocheno, e l'idioma cinbro parlà da łe popołasion dei cinbri trentini.

Personałità

• Michael Gaismair
• Andreas Hofer

Altri projeti

• Commons

Su Commons ghe xe dei file multimediałi su Tiroło

• Tiroło