Véro
En sénso fìxego el véro o viero el xe un material sołido sénsa forma, de sòłito prodóto cò un bon material viscoxo el vien sołidifegà rapidamente, in modo tal chel no gaba mìa el tenpo de formar na strutura cristałina regołar. Un exenpio se ga versando inte el sucaro fuxo, da na toła, su na superfisie fréda. Quel che vien fora el na sostansa che, a desferénsa del sùcaro prima chel fuse stà scaldà, nol ga na strutura a cristałi.
Xeneralmente se 'ntende co ła paroła véro un tipo spesìfego, el véro siłiceo, doprà par un mùcio de robe inte i edifisi, come contenidor, par decorasion e tante altre robe.
En forma pura, el véro el xe trasparénte, bastansa duro, squaxi inerte dal pónto de vista chìmego e biołòxico e el prexenta na superfisie davèro łisia. Ste caraterìsteghe qua eło fa un material doprà in paréci setóri; ma al steso ténpo el véro el xe fràxiłe e el ga ła tendénsa spacarse in tochetini tagénti. Sti svantagi qua i pol èser modifegai, in parte o par intèro, co ła xónta de altri ełementi o traverso tratamenti tèrmeghi.
L'utiłità del véro ła xe data da dó fatóri prinsipałi: el fato chel sia trasparénte e anca sénplexe da tagiar in sàgome. Daspò, a alte tenperadure, ła masa de véro fuxo no ła devénta miga un łìquido difìsiłe da controłar, ma na pasta bastansa sénplexe da modełar e a ła qual se pol darghe na forma co rexultai anca vèro artìsteghi.
Materie prime e łavorasion
canbia
Par produr el vèro bexogna méter asieme qualche material de desférente natura: ła sìłice (SiO2 baxe del material, no ła xe miga sabia comun, ma ghe somégia bastansa), ła soda (carbonato de sodio, Na2CO3: ła soda ła xe caraterìstega fondamental del véro venesian, da altre parte i dopra ła potassa[1]) e ła calse. Qualche volta ghe vien xontà qualche altra roba, par dar al véro chel salterà fora, caraterìsteghe nóve, come na magior durésa o łixierésa: ste qua łe xe òsido de pionbo, òsido de zinco, anidride bòrica e altre. Inte el grupo de łe materie prime del véro no xe miga da desmentegar el stéso véro risiclà, basta chel nol contegna xà robe che no łe daga łe caraterìsteghe che no se vol par el nóvo prodóto.
Ła prima roba da far ła xe smisiar i materiałi diti e tagiar tuto in tochéti picenini, na pólvere, che ła sia omogenea. Sto conposto qua el va méso a na tenperadura de 1400 °C, mal resta bón a łavorar fin chel resta sora i 500 °C [1]. A ste condision, drénto i fórni, el xe na roba sénsa forma e co un cołor xało-naranson chel manda parécia łuxe.
Par far véri piani, ancó se dopra el mètodo del float glass. El véro, oncora a tenperadura de fórno, el vien meso sora de un bagno de stagno, indove el se spalma e deventa pian e łisio, in maniera perfeta. Sta łastra de marmo ła vien portada de novo a scaldar, inte na seconda cota, e daspò che ła xe fredìa, ła vien tagiada inte i tóchi de grandésa vosùa da na màchina.
El véro cao (vódo drénto) el vien fato par supiada. Sto proceso qua el consiste inte el far pasar aria drénto ła masa sénsa forma, par crear na boła che ła separa i łati. Ai xórni de ancó, par produr botiłie, se dopra un stanpo chel lasia na riga su ła superfisie del véro e el xe na roba fata in tute łe parte del móndo da màchine. In pràtega soło a Muran el vero cao el xe fato par vèra supiada, che ła dal nome anca a queła industrial: l'artexan el supia co ła boca aria dai sói polmoni quanto el vol che el prodóto el se slarghi.
Ła łavorasion artexanal de Muran ła produxe ogeti conosui par tuto el mondo grasie a ła quałità del prodoto, che nol ga gnanca na pìcoła faxe de łavorasion fata col agiuto de màchine o stanpi. I ogeti ornamentałi i no ga quea riga cauxada da ła divixion de łe dó metà del stanpo: el maestro el tol ła masa e ghe dà ła forma chel vol co na pinséta. I ogeti i vien sołidifegai, naturalmente, basando ła tenperadura intorno łóri: sta operasion ła xe gradual e ła domanda bastansa ténpo e pasiénsa. Nol xe miga posìbiłe portar na roba sùbito a tenperadura anbiénte: el tóco nol rexiste al sbalso tèrmego e daspò un fià el salta in aria.
Cołor
canbia
Ła cołorasion del véro ła se fa durante ła cota. Sto proceso el pol capitar naturalmente, perché ła pasta de sìłice, baxe del véro, el xe difìsiłe che ła sia conpletamente pura. Łe posìbiłe inpurità łe xe ła cauxa par la qual i ogeti funerari dei antighi Greci e Romani i xe cołorai anca se łori, ai prinsìpi, i no se acorxeva miga come gera che sto material el vegnése fora co cołóri desferénti.[2] A st'altri, sia quel che sia, ghe piaxeva davèro el véro perfetamente trasparénte e cusì i ga scoverto che el manganexe e l'antimonio i neutrałixava sto efeto qua.[2] Ła xonta dei òsidi metàłisi par cołorar el véro ła xe stada scoverta da łori intorno al IV sècoło a.C., par svariada o prove [2].
Łe cołorasion łe vien dae dai i ioni chei conpon i òsidi mési inte el inpasto:[3]
- El fero el fa ioni feróxo (Fe++; chel dà un blu inténso) e fèrico (Fe+++; chel dà un xało). Conpagni sti qua i fa, naturalmente, el verdo: sto cołor el xe comun inte łe botiłie;
- El rame el fa ioni rameoxo (Cu+; chel dà roso) e ramèico (Cu ++; chel dà un bel blu ciaro);
- El ion cobalto (Co+++) el pol dar el conosuo blu cobalto, ma anca el roxa;
Par sièłier intrà ste numeroxe posibiłità, perché ognun de sti òsidi metàłisi qua el pol produr ioni co magior o menor carga, bexogna łavorar in particołar condision de òsido-redusion: in condision osidante i vien magior ioni co carga alta (sufiso -ico), in condision redusénte ghe riva magior ioni co carga basa (sufiso -oxo).
Clasifegasion dei véri
canbia
El véro comun el se dopra par un mucio de robe: par l'aredo (quadri, tołe, speci), łe fenestre e peréci altri ogeti de uxo comun come łe botiłie (anca se ancó łe xe più comun quełe de plàstega, almanco par l'aqua mineral), i goti A ła baxe de sìłice se xonta, par sbasar el só pónto de fuxion, ła soda. El cristało el xe un véro comun, al qual vien xontà soło che òsido de pionbo, che eło fa senbrar più łuxente e presioxo, e ghe dà na quałità, che ła piaxe bastansa in robe come i càłexi, ła sonorità.
El cristało de Boemia, o véro potàsico', el xe fato inte el Nord Europa, dove se dopra ła potasa (K2CO3, carbonato de potasio) che ła dà al prodoto na magior durésa: el potasio el somégia al sodio, ma el xe più raro e adónca anca el véro potàsico' el xe più costóxo, almanco gnancora łavorà, de quel sòdico'. Altre sóe caraterìsteghe łe xe ła łuxentésa (che ghe dà el nome de cristało) e ła fasiłità de łavorasion.
El véro pyrex el se fa xontando òsidi alcałini e anidride bòrica: sti qua i se infica drénto va strutura del véro e eło fa rexisténte al'alta tenperadura e de difìsiłe fuxion. Par sta òtima quałità el xe el material de łe piròfiłe e de qualche struménto de łavoratorio chìmego.
El véro de sicurésa el xe fato de dó łastre incołae co na rèxena che łi tien tacai e, se el se spaca, nol manda via tochéti ris-cióxi. Sta funsion ła xe tólta anca da ła réde metàłica dei véri retinati. Anca el véro tenprà el xe fato in manièra che nol crei ris-ci co chel se spaca: el se fa sfredéndo ła superfisie vełosemente, e el devénta duro, spacandose comunque fasilmente, ma in tochéti picenini.
Altro caxo particołar el xe el véro doprà in òtica, chel ga da èser perfetamente puro inte łe materie prime, par prexentar na trasparénsa perfeta. I véri termoixołante el se fa co do łastre divixe da no spasio pien de gas chel no łasia 'ndar via całor. El specio el xe fato co na łastra de véro su ła qual se incoła na pólvere de metało: l'arxento el xe par i speci presioxi, dónca se dopra anca ałuminio e stagno. A Venesia se doprava anca el mercurio.
Note
canbia- ↑ 1,0 1,1 Il vetro di Murano, la storia, la tecnica e la scuola. Archivià il 19 de disenbre 2007 in Internet Archive.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Colorazione del vetro antico
- ↑ Preparazione dei vetri colorati (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema).
Altri progeti
canbia
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so véro
el detien schemi gràfeghi so
| Controło de autorità | LCCN (EN) sh85055102 · GND (DE) 4021142-3 · BNF (FR) cb119383603 (data) · BNE (ES) XX530608 (data) · NDL (EN, JA) 00562246 |
|---|